Александр Савицкий - Белы гарлачык

1

Васіліна, лежачы на канапе, гартала кнігу ў чырвонай вокладцы і неахвотна, з ноткамі крыўды ў голасе, пярэчыла сваёй сяброўцы.

— Во прычапілася! Мо сто разоў казала — не паеду. I ўсё...

Адэля — сяброўка Васіліны — прыладжвала вялікую брошку да блакітнага плацця. Яна ўважліва паглядала ў люстэрка і абыякава кінула:

— Ну і ляжы сабе. Сама ведаеш — пад ляжачы камень... Ага, нарэшце зашпіліла. Цяпер... цяпер...

Адэля дастала з маленькай скрыначкі перад люстэркам «Белы бэз», — гэтыя духі вельмі падабаліся ёй,— адліла трошкі на далонь і ўзялася прыгладжваць валасы. Рукі ў яе былі каштанавыя ад загару.

Кожны раз, бачачы адэліны прыхарошванні, Васіліна здзіўлялася: што толькі рабілася з гэтай дзяўчынай у блакітнай сукенцы! У паласатай хустачцы і заплямленым камбінезоне, які ад вапны і цаглянага пылу страціў свой даўнішні зеленаваты колер, Адэлю на рабоце нялёгка было пазнаць сярод іншых тынкоўшчыц брыгады, дзе яна працуе разам з Васілінай. Затое ў блакітным плацці яна ніяк не магла згубіцца сярод сябровак: хлопцы так і паглядалі на яе.

Гледзячы на адэліны старанні, з якімі тая збіралася на гарадскую маёўку ў лес, Васіліна адчула слабую непрыязнь да сяброўкі. У яе вачах на нейкі момант запалілася злосная зайздрасць: «Бэз! Хлопцаў і так не адбіцца». I адразу ж пагасла: «Харошая яна, адкрытая». Зноў варухнулася ў сэрцы сумненне. Можа, паехаць і мне? I ўсё яшчэ вагаючыся, сказала:

— Застаюся!

I дадала павесялеўшым голасам, дабрадушна смеючыся:

— Навошта губы фарбуеш? I туфлікі гэтыя... Пашкрабаеш у лесе. Яны ж не ідуць да светлага...

Адэля махнула рукой:

— Дзівачка! Хлопцы толькі на гэта і глядзяць. Ім падабаецца. Ну, бягу!

Застаўшыся адна, Васіліна доўга ляжала на канапе, не кранала кніжку. Думкі апанавалі Васіліну.

Людскі тлум у калідорах будтрэстаўскага інтэрната сцішыўся: маладыя рабочыя паехаліі ў лес на маёўку, Паехала туды і Адэля. I нічога не змянілася ў пакоі пасля таго, як зачыніліся за ёй дзверы. Стаяць два ложкі з высокімі падушкамі. Скрозь фіранкі прабіваецца сонечнае святло: на падлозе ўзорыстая мярэжка.

За акном расце стары ясакар. Вецер гойдае галіны, і таму мярэжка на падлозе варушыцца, амаль няўлоўна для зроку мяняе свае абрысы. Здаецца, бягуць белыя ад пены хвалі. I Васіліна ўяўляе сабе Дзвіну: раптам яны ператвараюцца ў вялікія шэрыя і няроўныя плямы, нагадваючы тынкоўку, калі яе пакінуць на ноч у скрыні. Так зрабіла Васіліна ў першьш дні працы ў трэсце. Брыгадзір сварыўся тады на маладых тынкоўшчыц, і болей за ўсіх дасталося Васіліне, хоць была яна вінавата меней, чым хто.

Васіліна пачынае глядзець на столь. Там таксама мільгаюць шэрыя няроўныя плямы, святлеюць, расплываюцца, зноў гусцеюць і раптам зліваюцца ў абрысы нейкага твару. Кучаравыя валасы варушацца, бровы дрыготка выгінаюцца: па ўсяму твару блукае лагодная ўсмешка. «Якая прыгожая дзяўчына,— думае Васіліна,— але чаму ў роце цыгарка? Не, гэта — хлопец. Вядома ж!»

Сэрца пачынае стукаць гулка, быццам нехта пстрыкае сагнутым пальцам па вокладцы кніжкі, што ляжыць на грудзях. Васіліна ўглядаецца ў абрысы незнаёмага твару на столі, але там ужо няма ніякіх абрысаў, а толькі скачуць дрыготкія цені. Гэта вецер наляцеў на дрэва, галіны выгінаюцца, лісце трапечацца.

Пад гамонку лісця нараджаюцца ў Васіліны тужлівыя думкі: «Непаблажлівы твой лёс, Васіліна. Непаблажлівы. Зрабілася выдатнай тынкоўшчыцай — добра. Прэмію далі перад святам — таксама добра. Але навошта тая прэмія, і ці ў гэтым шчасце? А калі не ў гэтым, то ў чым жа? У дваццаць чатыры гады трэба гэта ўжо ведаць... Дзяўчаты паехалі на маёўку ў лес. Там весялосць, хлопцы. Адэля казала, што сёння будзе танцаваць толькі з Міколам, каб Сцяпан дужа не задаваўся і нос угару не задзіраў. Шанцуе людзям... А ўсё прыгажосць! Адэля прыгожая, дык хлопцы ля яе ўвіваюцца. А Васіліна нават не ведае, што такое пацалунак... Яе ніхто з хлопцаў не запрашаў на гулянкі, ніхто не чакаў дзе-небудзь у садочку ці ля ракі. I, відаць па ўсім, чакаць не будуць... Васіліна непрыгожая.

Раней, калі вучылася, такіх думак не было: яна ведала, што знойдзе сваё шчасце, выйдзе замуж, будзе мець сям’ю, дзяцей. Нічога гэтага няма. Тое вялікае і незразумелае, але чаканае з дня на дзень, не прыйшло і, здаецца, ужо не прыйдзе. Гэтулькі дзяўчат панарасло!.. Маладыя, прыгожыя. I вучоба скончана. I працуе Васіліна ўжо даўно. Яе ніхто не пакахаў. Што ж застаецца? Чакаць? Чаго? Каго? I адкуль? Да трыццаці гадоў?..

Васіліна злосна загортвае кнігу.

— I няхай. Мне ніхто не патрэбен. Ніхто!

На столі скачуць сонечныя плямкі, Васіліна толькі цяпер думае здзіўлена пра тое, адкуль маглі з’явіцца яны на столі. «Сонца свеціць зверху, а цені таксама на столі? А-аа! Люстра кладзе адбітак...»

Цені нагадваюць Васіліне Дзвіну ў паводку. Яна заплюшчвае вочы і выразна бачыць раку, крыгі, што наплываюць адна на другую і пеняць вакол сябе ваду. Мільгаюць у думках цудоўныя малюнкі, ад якіх трошкі кружыцца галава, соладка і прыемна замірае сэрца. Можа ж здарыцца такое, што на крызе апынецца маленькая дзяўчынка. Тады Васіліна смела кінецца ў ваду, выратуе яе, але сама захварэе і памрэ. Усе збяруцца вакол труны, будуць хваліць яе ўчынак, шкадаваць, што не заўважалі раней такой мужнай дзяўчыны. Нават заплачуць некаторыя, асабліва той хлопец з шостага ўчастка, які працуе там кранаўшчыком. У сэрцы Васіліны гэта ўсё роўна не выклікае спагадлівасці: так і трэба... Няхай!..

Столь зноў зрабілася аднолькава белай, плямкі і цені зніклі: сонца асвятляе толькі падаконнік. Васіліна перавяла позірк на кнігу. 3 вокладкі зірнулі на яе прыгожыя літары назвы — «Вяснянка». Гэтую аповесць яна чытала некалькі разоў, але заўжды, калі робіцца тужліва, яна перагортвае старонкі і знаходзіць нешта такое, што імпануе яе пачуццям. Галоўную гераіню кнігі — ганарлівую і смелую дзяўчыну — таксама завуць Васілінай. Ёй часта здаецца, што гэтая кніга напісана пра яе, Васіліну Хацько, якая працуе тынкоўшчыцай і жыве ў адным пакоі з Адэляй. Яна стараецца быць падобнай на тую Васіліну, што ў кнізе, хоць і ведае, што гэта немагчыма. Тая дзяўчына хораша так гаворыць, дужа прыгожая.

Васіліна прыціснула кніжку да грудзей і падышла да вялікага люстэрка. Такіх люстэркаў прывезлі ў інтэрнат нямнога. Даведаўшыся, што на ўсе пакоі іх усё роўна не хопіць, Адэля пабегла да каменданта. Яна гаварыла потым, што той і слухаць не хацеў, казаў, вялікія люстэркі будуць даваць для пакояў, дзе жывуць па тры чалавекі, але потым памякчэў і сказаў, што дзеля прыгожай дзяўчыны ён можа крышачку змяніць загад свайго начальства. Адэля дамаглася свайго: люстэрка паставілі ім. Васіліна ж пэўна не змагла б зрабіць гэтак. «Так, так, не змагла б. 3 табой ён нават і размаўляць бы не стаў,— маўкліва кіўнула ёй галавой другая Васіліна з люстэрка.— Ты паглядзі толькі на сябе. Валасы чорныя і прамыя, як пруткі. Твар схуднелы, а нос... Вочы — вугольчыкі: калючыя, злосныя...»