Мопассан Де - Тамтэй (на белорусском языке)

- Якую, мая кузiна?

- Мне вельмi няёмка вам пра гэта казаць, i ўсё ж трэба. Мне патрэбныя, вельмi патрэбныя пяць тысяч франкаў.

- Вам?

- Ага, мне цi, правiльней, майму мужу, гэта ён папрасiў мяне iх знайсцi.

Я быў так уражаны, што здолеў толькi нешта прамармытаць у адказ. Цi не насмiхаюцца яны з мяне разам з гэтым доктарам Паранам, можа, усё гэта звычайны жарт, падрыхтаваны загадзя i вельмi добра праведзены.

Але калi я ўважлiва на яе паглядзеў, усе мае сумненнi развеялiся. Яна дрыжала ад страху, учынак гэты быў ёй вельмi балючы, яна была гатовая расплакацца.

Я ведаў, што яна даволi багатая, i сказаў:

- Як гэта ваш муж не мае на свае патрэбы пяць тысяч франкаў? Ну, падумайце самi. Цi вы верыце, што ён даручыў вам папрасiць iх у мяне?

Яна нейкi час вагалася, быццам шукала ў сваёй памяцi, пасля адказала:

- Я веру.

- Ён вам напiсаў?

Яна зноў задумалася. Я здагадаўся пра пакутлiвыя намаганнi яе розуму. Яна не ведала. Яна ведала толькi, што павiнна пазычыць у мяне пяць тысяч франкаў мужу.

I яна наважылася зманiць.

- Ага, ён мне напiсаў.

- Калi ж гэта? Учора вы мне нiчога пра гэта не казалi.

- Я атрымала лiст сёння ранiцай.

- Вы можаце мне яго паказаць?

- Не... не... не... у iм ёсць iнтымныя рэчы... вельмi асабiстыя... я... я спалiла яго.

- Тады, значыцца, у вашага мужа ёсць даўгi.

Яна трохi падумала i сказала:

- Я не ведаю.

I я нечакана заявiў:

- Справа ў тым, што ў гэты момант у мяне няма пяцi тысяч франкаў, мая дарагая кузiна.

У яе з грудзей вырваўся пакутлiвы крык.

- О! О, я прашу вас, прашу вас, знайдзiце iх...

Яна вельмi расхвалявалася i сашчапiла рукi, быццам папраўдзе ўпрошвала мяне! Я адчуў, як змянiўся тон яе голасу. Яна плакала, гаварыла запiнаючыся, яна пакутавала пад уладай няўмольнага загаду.

- О! Я прашу вас... каб толькi ведалi, як я пакутую... яны патрэбныя мне сёння.

Я злiтаваўся над ёй.

- Зараз яны ў вас будуць, я вам прысягаю.

Яна закрычала:

- О, дзякую, дзякую! Якi вы добры.

Я спытаўся:

- Цi памятаеце вы, што адбылося ў вас учора?

- Памятаю.

- Памятаеце, як доктар Паран вас усыпiў?

- Памятаю.

- Дык вось, ён загадаў, каб вы прыйшлi сёння ранiцай пазычыць у мяне пяць тысяч франкаў, i ў гэты момант вы дзейнiчаеце пад гiпнозам.

Яна трошкi падумала i адказала:

- Але гэтыя грошы патрэбныя майму мужу.

Цэлую гадзiну я спрабаваў яе пераканаць, але не здолеў.

Калi яна пайшла, я пабег да доктара. Ён выйшаў да мяне i выслухаў з усмешкай. Пасля спытаўся:

- Цяпер вы верыце?

- Напэўна, веру.

- Хадземце да вашай кузiны.

Яна, стомленая, драмала ў шэзлонгу. Лекар намацаў пульс, паднёс руку да яе вачэй i нейкi час глядзеў на яе. Яна павольна заплюшчыла вочы, скарыўшыся непераможнай магнетычнай сiле.

Як толькi яна заснула, доктар сказаў:

- Вашаму мужу больш не патрэбныя пяць тысяч франкаў. Забудзьцеся, што прасiлi вашага кузена пазычыць iх, а калi ён вам пра гэта нагадае, вы нiчога не зразумееце.

Пасля ён абудзiў яе. Я выцягнуў з кiшэнi бумажнiк:

- Вось, мая дарагая кузiна, тое, што вы ў мяне прасiлi сёння ранiцай.

Яна так здзiвiлася, што я не наважыўся настойваць. I ўсё ж я паспрабаваў нагадаць ёй пра яе просьбу, але яна ўпарта адмаўляла, думаючы, што я з яе насмiхаюся, i ўрэшце ледзь не раззлавалася.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Вось. Я толькi што вярнуўся ў гатэль, але не магу нават есцi - так уразiў мяне гэты эксперымент.

19 лiпеня. - Шмат хто з тых, каму я расказаў пра гэтае здарэнне, смяялiся з мяне. Я ўжо нават не ведаю, што падумаць. Як сказаў мудрэц: "Можа быць?"

21 лiпеня. - Я павячэраў у Бужывалi, пасля прабавiў вечар на балi весляроў. I праўда, усё залежыць ад месца i асяроддзя. Верыць у звышнатуральнае на выспе Грэнуйер было б самым дзiкiм вар'яцтвам... А на вяршынi гары Сэн-Мiшэль?.. А ў Iндыi? Усё тое, што нас акаляе, робiць на нас велiзарны ўплыў. Наступным тыднем я вяртаюся дамоў.

30 лiпеня. - Учора я вярнуўся дамоў. Усё ў парадку.

2 жнiўня. - Нiчога новага. Стаiць пагода. Цэлымi днямi я баўлюся тым, што гляджу, як цячэ Сена.

4 жнiўня. - Мае слугi пасварылiся мiж сабою. Яны сцвярджаюць, што ўночы нехта б'е шклянкi ў шафах. Камердынер вiнавацiць кухарку, тая вiнавацiць касталянку, а гэтая вiнавацiць абаiх. Хто вiнаваты? Ды хiба ж разбярэшся?

6 жнiўня. - Гэтым разам я не вар'ят. Я бачыў... Бачыў! Нельга больш сумнявацца... я бачыў! Яшчэ i цяпер холад праймае мяне да кончыкаў пальцаў... яшчэ i цяпер я дрыжу ад страху... я бачыў!

А другой гадзiне, сярод белага дня, я гуляў у сваiм ружоўнiку... Я iшоў абсадамi асеннiх ружаў, якiя пачыналi расцвiтаць.

Я спынiўся, каб паглядзець на "Асiлка бiтваў", на якiм красавалiся тры надзвычай прыгожыя кветкi, i выразна ўбачыў, як зусiм побач са мной сцябло адной кветкi сагнулася, быццам сцiснутае нябачнай рукой, i зламалася, быццам тая рука яго адшчыкнула. Кветка ўзнялася ў паветра, апiсала крывую, быццам нябачная рука паднесла яе да твару, i павiсла ў празрыстым паветры нерухомай жахлiвай чырвонай плямай перад самым маiм тварам.

Без памяцi, я кiнуўся, каб схапiць яе! Але я нiчога не схапiў - яна знiкла. I тады я страшэнна раззлаваўся сам на сябе, бо хiба ж можна, каб разумны i сур'ёзны чалавек меў такiя галюцынацыi.

Але цi была гэта галюцынацыя? Я павярнуўся i стаў шукаць сцябло - хутка я знайшоў: памiж дзвюх кветак, што засталiся на кусце, тырчаў канец толькi што абламанай сцяблiны.

Дамоў я вярнуўся ашаломлены. Бо цяпер я веру, гэтаксама веру, як i ў тое, што дзень змяняе ноч, - побач са мною жыве нейкая нябачная iстота, якая кормiцца малаком i вадой, якая можа дакранацца да рэчаў, браць iх, перасоўваць з месца на месца. Такiм чынам, iстота гэтая з натуры сваёй матэрыяльная, хоць i недаступная нашым пачуццям. I жыве яна пад адным дахам са мною...

7 жнiўня. - Я спаў спакойна. ЁН выпiў ваду з графiна, але не турбаваў майго сну.

Звар'яцеў я цi не? Толькi што я гуляў уздоўж рэчкi, ярка свяцiла сонца. I мяне пачалi браць сумненнi наконт майго розуму - не тыя няясныя сумненнi, як раней, але сапраўдныя, сур'ёзныя. Я бачыў розных вар'ятаў. Ведаў i такiх, што заставалiся разумныя, разважлiвыя i нават прадбачлiвыя ва ўсiх выпадках акрамя аднаго. Яны маглi ясна, умела, з развагай гаварыць на любую тэму, але раптоўна iх розум, быццам натрапiўшы на рыфы вар'яцтва, разбiваўся, рассыпаўся на кавалкi i патанаў у тым страшным, раз'юшаным акiяне, поўным iмклiвых хваляў, туманаў i вятроў, iмя якому - шаленства.

I я без сумненняў лiчыў бы сябе вар'ятам, каб не разумеў, не ведаў дакладна свайго стану, не вывучаў яго, не аналiзаваў яго пры поўнай памяцi. Значыць, усё гэта - толькi галюцынацыi зусiм здаровага ў разумовым плане чалавека. Мозг мой напэўна пашкоджаны нейкiм невядомым парушэннем - сучасныя фiзiёлагi спрабуюць вызначыць i вывучыць гэтыя з'явы. I з-за гэтага парушэння ў маiм розуме, у лагiчным парадку думак узнiкла глыбокая расколiна. Падобныя рэчы здараюцца падчас сну, калi перад намi паўстаюць самыя неверагодныя фантасмагорыi, i мы з iх нават не дзiвiмся, бо наш спраўджальны апарат, пачуццё кантролю, таксама спiць, а ўяўляльныя механiзмы прадаўжаюць працаваць. Хiба не можа быць, каб адна з непрыкметных клавiшаў клавiятуры майго мозга спаралiзавалася? Часам людзi з прычыны няшчасных выпадкаў трацяць памяць на iмёны, або на дзеясловы, або на лiчбы, цi на даты. Сёння ўжо даказана, што кожны вiд разумовай дзейнасцi злакалiзаваны на пэўным участку мозга. I таму няма нiякага дзiва, што мая здольнасць кантраляваць нерэальнасць некаторых галюцынацый на нейкi час прытупiлася.