Сократ Янович - Сьцяна (на белорусском языке)

Але, як на тую бяду, Сьцяпан ня ўзяў з сабою хаця-б алоўка.

- Ведаеш, Сьцяпан, я падпiшу заўтра. На працы. Ну, ведаеш, якая розьнiца: сёньня цi заўтра? Я-ж, як бачыш, цалкам здаровы... З раньня, ведаеш, Сьцяпан, я пазваню табе, прыйду й падпiшу. Ну, усё ў парадку, - ён ветлiва праводзiў госьця да дзвярэй. - Дзякую табе за тое, што ты наведаў мяне, i прабач мне, калi што ня так было... Ведаеш, Сьцяпан, зяць мой будуецца...

Сабака люта брахаў.

Пайшоў паркi, густы дождж.

Сьцяпан, тулячыся да платоў з навiслым гольлем дрэваў, дабраўся ўздоўж iх да Антанюкоўскай артэрыi, якраз блiзка прыпынку, на якiм сеў у "дзевятку" ледзь уцiснуўся ў перапоўнены аўтобус. З мокрых плашчоў пасажыраў сьцякала вада, i ад размочанай на падлозе гразi рабiлася коўзка. Стаяў ён, трымаючыся за расхiстаны поручань.

Выйшаў - за мостам на Белай, нiжэй "Гродна", дзе разявы ўсё яшчэ не разыходзiлiся зь месца выпадку.

Нiякавата было Сьцяпану вяртацца да сябе.

Цiшыня вакол яго асобы - анямелы тэлефон, для вiдавоку забеганая сакратарка, выключна дробязная карэспандэнцыя, спэцыяльна дэкрэтаваная яму старшынёй, спачувальныя твары некаторых - бянтэжыла яго сваёй, усё-такi, прыдзiрлiвасьцю. Нейкай шаблённай вытлумачальнасьцю абясьсiльвала яна Сьцяпана.

Якi-ж гэта - чорт вазьмi! - аргумант: спалiць яму аўтамабiль, каб...

Ат, хулiган ён, што дарабляе сабе iдэалёгiю.

Напэўна, ён i з глузду зьехаў!

Калi-б Сумленевiч быў сур'ёзным, дык ня важыўся-б на такое.

Малады, то й дурны.

21

У калiдоры чакаў Сьцяпана незнаёмец, якi назваў сябе сваяком i паведамiў, што памерла цётка. Гэта было ня тое, што нечаканым яму. Прыдуманым! I Сьцяпан, усьмiхнуўшыся, сказаў:

- Што-ж, памерла дык памерла... Усё чую я пра сьмерць.

- Пахаваюць яе ў пятнiцу каля дзесятай гадзiны. У Каралёўшчыне. Можна даехаць туды ранiшнiм аўтобусам.

- Памерла, значыць, сястра маёй нябожчыцы мацi?

- Ну.

"Ня ўсё, што банальнае, зьяўляецца непрыдатным", - успомнiлася Сьцяпану недзе пачутае iм. Ён слухаў незнаёмца, падтакваў яму - на яго шчацэ патрэскалася немалая бародаўка з воласам.

Гэты чалавек папрасiў Сьцяпана пазванiць па тэлефоне нейкаму сваяку ў ваяводзкай камэндантуры мiлiцыi.

- Добра, я пазваню, але гаварыць зь iм будзеце вы...

У сакратарыяце Сумленевiч пакiнуў пiсьмовую просьбу аб два вольныя ад працы днi.

Выезд на пахаваньне даў Сьцяпану супакаеньне.

Царква ў Каралёўшчыне, вельмi даўняя, стаiць ля гасьцiнца ў колiшнi двор. Пад высокiм лесам. За рэчкаю, калi йсьцi да яе далiнаю. Зьлева ад шашы, ад пахiлых вербаў.

Ужо стаяла пад ёю зграя легкавых машынаў - паняў, паноў i панятаў. Выпендрыўшыся, хадзiлi яны туды й назад - от, мужыкi каля фурманак на Сенным рынку. Каля свайго.

Цела нябожчыцы везьлi з хутара, цi то зь вёскi, i Сьцяпан, каб ня нудзiцца, не глядзець на гэтых нiбы жалобнiкаў, не паддавацца iх агляду, забрыў на ўзьлесьсе, сьцежкай каля сухога долу, дзе, мусiць, капалi пясок на дарогу. З засмужанага неба крапаў нясьмелы дожджык i падымалася духотная iмгла. За маладняком цямнелi ялiны й прасьвечвалася паляна. З-за павароту выйшла пажылая жанчына. Яна зьдзiвiла яго тым, што яму, чужому, сказала "Добры дзень". Спатыкнуўся ён аб мурашнiк; незвычайныя мурашкi залазiлi яму аж на кульшы. Недалёка стукаталi дзятлы й пужаў Сьцяпана шолах у малiньнiку, заваленым сухападам. Гадоў пяць назад, успомнiлася яму, у гэтай ваколiцы паляўнiчыя падпiльнавалi рыся. Тут, магчыма, ёсьць i зьмеi?!

Калi Сьцяпан вярнуўся пад царкву - ад машыны, памаляванай у сiнi колер, наблiзiўся да яго нi то хлопец, нi то мужчына.

- Добры дзень пану. Сьцяпан адказаў.

- Вы, пане, на пахаваньне?

- На пахаваньне, - адказаў Сьцяпан.

- Курыце? - той працягнуў яму пачак амэрыканскiх цыгарэтаў.

- З прыемнасьцю. Дзякую вам.

Араматызаваныя, даўкiя...

- Няма, пане, пагоды.

- Так, - Сьцяпан прыгледзеўся да пашчэрбленых зубоў размоўцы. - Старыя памiраюць або ўвосень, або ўвесну.

- Цётка магла-б, пане, пачакаць да восенi, - пажартаваў уласьнiк сiняй машыны. - Надта-ж мноства многае работы цяпер назьбiралася ў мяне.

- Не ўдалася вам цётка...

Юнацкi мужчына раскланяўся са Сьцяпанам:

- Прабачце мне, пане.

- Калi ласка.

На масток у нiзку сунуўся абоз: на пярэдняй фурманцы - труна. Вiдавошча быццам вяртаньне з паляваньня на некалi бачанай карцiне...

Жанчыны перад люстэркамi ля кузаваў легкавых машынаў папраўлялi сабе прычоскi; мацяркi клiкалi дзяцей. Шматлiкая радня!

- Вязуць, - нехта голасна сказаў. - Зюнiк, адвядзi далей нашу машыну, каб конь ня ўгрэў па ёй капытам...

Запрацавалi маторы. Узьняўся вэрхал, тратуарны.

- Мужчыны, - прасiў, па-беларуску, дзядок. - Мужчыны, трэба вынесьцi з царквы харугвы. Ну, адну - я. Хто яшчэ?

Адгукнуўся на гэта васпаваты дзядзька ў гумовых ботах. Сьвятар - зь пеўчымi бабулямi - ужо зыходзiў да вулiцы; малады, прыкметна зьнясьмелены старамоднай сваёй прафэсiяй, разгублена тузаў свой залётны вусiк (без барады). Так i гаварыў, здаецца, так i гаварыў ён: людкове, а нашто мне гэта? Расьпяўшы парасоны, жалобнiкi бязладна рушылi за iм, насустрач сярмяжнаму картэжу. Можна сказаць - са злосьцю, хутка, хутчэй адбыць чамусьцi не забытае, як бы забабоннае, але прадпiсанае... Зь бязьлiтаснымi яны каркамi. Наперадзе засьпявалi: "Са сьвятымi супакой..." - старэчыя галасы абрывалiся.

Дайшлi - да першай пары коней, угадаваных, вычасаных, запрэжаных неяк па-вясельнаму; над iмi ўзвышаўся румяны твар (без шапкi). Ля якогасьцi, пакiнутага, млына.

Вазьнiца, вяла разглядаючыся па натоўпе, прасiў дапамогi ўнесьцi труну ў царкву.

З наступнага воза зьлез брудны чалавечак i, быццам шукаючы ўпушчаных лейцаў, затрымаўся каля вазьнiцы; з пугаю.

Дзядзька ў гумовых ботах, паставiўшы харугву пад лiпаю, брыдка вылаяўся й крыкнуў:

- Бавантур! Хадзi! Паможаш! - ён пачакаў, пакуль той зварухнецца. - Гэта сваякi? - кiнуў ён праклён урачыстаму зборышчу. - Паны, я... iх маць! - i, як змардаваны дрывасек, што прымерваецца да таго, каб падняць таўшчэрную калоду, дзядзька скамандаваў: - Бавантур! Падчэпiш труну ад галавы, - на яго словы аблезлы дзяцюк ухапiўся за вугал скрынi. - А вы, двух, бярэцеся, во, там, яшчэ пакiраваў ён старым i вазьнiцай.

Нiхто не абурыўся на тое.

Малебен заняў больш, чым паўгадзiны. "Чаго я тут - нi шкадуючы, нi варагуючы - стаю сярод чужых? - Сьцяпан скiнуў пальчаткi. - Труп цёткi - гэта апошнi напамiнак таго, што за маiмi плячыма ёсьць папярэднiкi. Маць - о як-жа смуткую я па ёй! - маўчала пра радню, стойваючы панурую гiсторыю? Ня выраклася яна свайго сялянскага радаслоўя. Дык у чым-жа прычына яе заўзятага забываньня на сваякоў? А Люба - хто яна мне? Не прыехала... Жыве? Гаспадарскiя жонкi нягожа старэюць, чырванаскурыя..."

Нябожчыца спачывала з блаславёным спакоем - выцягнутая, чысьценькая, апранутая ахайна, але ў паношанае. Рукi яе, скрыжаваныя на грудзях, сухiя й вузлаватыя. Гаротнiцкiя! Дзесьцi блiзка жыла яна й працавала. Нiхто, таксама, не заплакаў па ёй, калi прыбiвалi цьвiкамi века...