Сократ Янович - Сьцяна (на белорусском языке)

Брала яго ахвота аберуч згарнуць у вадно горбачкi службовых паперынаў, ненавiсных яму, ды, расчынiўшы акно, вышпурнуць iх на вулiцу, на галовы адзiнокага натоўпу... Пагамоўваючы ў сабе мацнеючае шаленства пасьля неверагоднай ночы, Сьцяпан з натужлiвай замаруджанасьцю аднаўляў здарэньне з пажарам кватэры на сёмым паверсе вышыннага будынку, ля якога, аднойчы, праходзiў ён (купляў тады лiмоны ў краме ля Складоўскай). У павевах ветру было вiдаць, як на тым бальконе, ахутаным густым дымам, панiкуе чалавек, кiдаецца ён у бакi, быццам дрэнны актор у вадэвiльнай сэне. Тратуарная публiка бавiлася нечаканым вiдовiшчам i спрачалася наконт колькасьцi паверхаў; прыiмчалi пажарнiкi. Бухнула полымя - i блiзка зазьвiнелi асколкi шкла. Нешчасьлiвец пра яго ўжо ведалi, што ён раганосец, алькаголiк i псiхiчна хворы - даволi спрытна апусьцiўся на нiжэйшы балькон, на якiм ён пахiснуўся й ня здолеў утрымацца, пакаўзнуўшыся там, напэўна, на якiмсьцi ламаччы; яшчэ зачапiўся аб тэлевiзыйную антэну на ўзроўнi трэцяга паверху й павалок яе за сабою, нагадваючы зьбiтага лётчыка зь нерасчыненым парашутам. "Ляснуўся ён аб асфальт, бы жаба жыватом", - са смакам перадаў зьвестку Сьцяпану хлопец у акулярах, доўгавалосы й з кнiжкамi пад пахаю, губасты. За ягонымi плячыма, калi ён адварочваўся ад Сьцяпана, праскавытала карэтка "хуткай дапамогi"...

Тэлефон зьвiнеў доўга, пакуль Сьцяпан працягнуў руку па трубку. (Ён, мабыць, не прыняў-бы яго, калi-б згледзеў, што гэта ўнутраны апарат.)

- Тося? - пачуў Сьцяпан у трубцы й адразу здагадаўся, што гэта звоняць яго сакратарцы; у яе, праўда, iншае ймя, але жанчыны любяць перахрышчвацца.

- Панi Тося сёньня не працуе, - адказаў ён камусьцi.

- Прабачце мне, пане загадчык, што вас патурбавала: тэлефанiстка так спалучыла...

- Нiчога ня здарылася, - перабiў ён галасок з галоўнага сакратарыяту; адтуль званiлi. Сьцяпану разанула ў грудзях, i ён, невядома чаму, забаяўся, што ў яго зараз пачнецца крывацёк. - Нiчога... Бывайце шчасьлiвыя, - ён у такiх выпадках расказваў анэкдот. Бывала, дзеля гэтага дурылi яго прадпрыемлiвыя беларучкi.

- Я, пане загадчык, павiнна перадаць вам лiст. Дазвольце зайсьцi.

- Калi ласка.

I толькi пасьля падумаў Сьцяпан, што яму трэба было адцягнуць яе прыход настолькi, каб мець час выйсьцi ў горад пагалiцца (цырульнi ля Варшаўскай адчыняюцца ад дзесяцi), набыць туалетны камплект; прыпарадкавацца.

Яна ўвайшла, хуткая й на модных абцасах, зусiм ня гледзячы на Сьцяпана.

- Дзякую, - сказала, калi ён неадкладна расьпiсаўся на копii атрыманага iм лiсту, i гэтак-жа энэргiчна выйшла.

Пакiнула яму благi дакумант. Ня трэба было быць псыхалёгам, каб адчуць тое па гэтай жанчыне. Больш таго: Сумленевiч быў у стане прыблiзна сказаць, чаго, менавiта, датычыла аштампаваная паперка з выкрутастымi подпiсамi, характэрнымi тым, хто хварэе на малазначнасьць.

Пакратаўшы ўказальным пальцам чарнiлiцу з пэгасаўскiм пер'ем, чортведама кiм i адкуль прыдбаную сюды, Сьцяпан, ня могучы ўседзець проста, круцiўся ў крэсьле, машынальна выцiскаючы прышчыкi на носе. "От, заразы!" - ён суцiшыўся на хвiлю, вывучаючы спачатку тыя подпiсы (карацюткi тэкст). Так, гэта была пастанова ўправы каапэратыву аб пераводзе Сумленевiча з пасады загадчыка аддзелу на рэфэрэнта. Пераўтварылi яго ў маленечкага, ад сёньня заўсёды трусьлiвага, чалавечыка, як сказаў-бы пра становiшча Сумленевiча адзiн зь яго сэзонных сяброў (зь нятоенай, вядома, задаволенасьцю).

Зрэшты, хтосьцi зь iх - канкрэтна не запамяталася гэта Сьцяпану - адведаў яго, бадай, у той-жа дзень. Паводзячы сябе бы наведнiк заапарку, ён з жартаўлiвай, але досыць праўдзiвай, асьцярогай падаў Сумленевiчу руку.

- Ну й зарос ты, Сьцяпан, быццам воўк у клетцы!

Так: у той дзень.

- Воўк?! - зьдзiвiўся Сьцяпан. - Ваўку, хiба, трэба абрастаць?

- Гэ, бадай, не, - ён усьмiхнуўся па-бабску, з пляткарскай сымпатыяй. - Ты нiкуды не паказваесься, таму й падумалася мне пра зьвера... - гаварыў Сьцяпану шмат i ахвотна.

Ён не прыйшоў дамаўляцца зь iм на выпiўку; здаецца, што - ад некаторага часу - i ня пiў (зноў пачаў прысядаць ён да чаркi, як потым сказалi Сьцяпану, у пэрыяд рэарганiзацыi, якую, усё-такi, правялi).

- Сьцяпан, - загаварыў ён з аглядкаю. - Сьцяпан, кiдай ты пад халеру каапэратыў i бяжы адсюль, куды цябе вочы панясуць!

- У чым справа?.. - запытаў яго Сьцяпан. Гаварылi яны да сябе па iменi; у яго было рэдкае ймя - Анастас?

- Гэ, муж нявернай жонкi даведваецца аб усiм апошнiм... - i ён расказаў Сьцяпану пра вельмi важнае.

Але Сьцяпан ня чуў яго, задумаўшыся над сьпiсаным алоўкам. Таму ён i перапытаў размоўцу, перш папрасiўшы ў яго папяросу (забыўся купiць пачак "спортаў"):

- Ага, прабач... Як ты сказаў?

- Ня верыцца табе, га?

- Чаму? Цiкава...

- Цiкава, кажаш? Браток, тут табе ўцякаць трэба! Бегчы, няхай сабе й зь дзьвярыма на плячох - пазбудзесься дошкi з клямкай на вулiцы, калi прыпынiсься, каб пераканацца, цi не даганяюць цябе, гэ... На, закуры яшчэ, ён падаў Сьцяпану дзiвосна тоўсьценькую папяроску, даўкую. - Сам я чуў усё наконт цябе, яны ня тояцца з гэтым. Больш скажу: спэцыяльна гавораць яны пра тое ўголас, каб падрыхтаваць настрой сярод так званага калектыву. Нябось, недурныя госьцi, гэ... Што? Думаеш - я махлюю?

- Ты, калi ласка, паўтары мне...

- З табою, Сьцяпан, размаўляць горш, чымсьцi з бабуляю, - гаварыў ён зь бестактоўнай весялосьцю. - Слухай: яны ўчыняць над табою грамадзкi вэрхал, iначай - агульны сход працаўнiкоў установы закляймiць цябе, як небясьпечнага хулiгана й вырадня! Сьцямiў? Гэта называецца пазытыўна паўплываць на незалежны ў сьвеце суд, на якi, несумненна, аддасьць Сумленевiча гэтая хэўра. Сьведкаў падрыхтавалi. Ты ня сьпi ў шапку, пагалiся, браток, i, плюнуўшы на дурны штат, салiдна акопвайся са сваёй бандай - чыя акажацца яна большай, таго й праўда будзе, - ён змоўк у чаканьнi ўражаньня.

- Ты, мабыць, добра кажаш.

- Як самому сабе, браток, га.

- Будзеш маiм сьведкам?

- Я?

- Ну.

- Я аб нiчым ня ведаю, дарагi.

- Раскажаш ты, от, пра мяне, як пра чалавека, суду i людзям, - у далонi Сьцяпану зламаўся аловак i выступiла кроў; пакалечанае прыткнуў ён да вуснаў.

- Я не магу табе нiчога пэўнага абяцаць, - ён адказаў яму сiпеючым голасам. - Я, бачыш, выкупiў пуцёўку ў вадпачынак, гэ...

Ад нязначнай ранкi на руцэ пашыраўся боль. Ад гаючай пякучасьцi сьлiны.

- Сьведка можа апраўдаць сваю непрысутнасьць перад судзьдзёю толькi цяжкай хваробай, - сказаў Сьцяпан.

- Ты ня зробiш мне такога, - устаў цэлы Анастас (ён - Сьцяпан не памыляўся - меў мянушку Глянцпаперчык).

- Не паратуеш, дружа, мяне?

- Як, браток? - загарачыўся ён i ляпнуў: - Цябе я не абараню, а сам прападу. Зразумей, яны, - ён панiзiў голас, - так прыцiснуць цябе, што ўсе мы з табою насамi ў зямлю зарыем. Нешта не даводзiлася мне сустрэцца з фактам, калi начальства прайграла справу ў судзе...