Бернар Клавель - Бацькава падарожжа (на белорусском языке)

Кантэн стаяў перад жонкай, быццам нямы. Яна часта папракала яго за тое, што ён не мог выпрасiць Марыi-Луiзе адпачынак, але так, як сёння, было ўпершыню. Раней жонка прасiла яго хоць напiсаць гаспадарам лiст, ды Кантэн не зрабiў гэтага, паколькi Марыя-Луiза тлумачыла яму, што гаспадары могуць гэта не так, як трэба, зразумець. Яна казала, што галоўнае для яе - цярпенне i стараннасць. Яна павiнна вытрымаць некалькi гадоў, каб урэшце мець забяспечанае жыццё. Кантэн заўсёды марыў, каб яна прыехала да iх, ён жадаў гэтага ад усяго сэрца, але добра ўсведамляў, што гэты прыезд прынясе шкоду дачцэ. I потым, ён нiколi не заводзiў аб гэтым гаворку, бо ўпотай ганарыўся тым, што яго дачка такая настойлiвая ў дасягненнi сваёй мэты. Iзабэла заўсёды была незадаволеная, калi Марыя-Луiза паведамляла, што не можа прыехаць дадому. Аднак яе ажно распiрала ад гордасцi, калi яна атрымлiвала лiсты, у якiх дачка распiсвала ёй сваю будучыню. I яшчэ, мяркуючы па падарунках, якiя Марыя-Луiза пасылала малодшай сястры ўжо год, яна пачала добра зарабляць.

Як толькi жонка замаўчала i ўтаропiла ў Кантэна вочы, ён вырашыў, што трэба нешта сказаць у адказ. Пасля невялiчкай паўзы Кантэн паабяцаў жонцы, што напiша лiст гаспадарам дачкi, хоць ён добра ўсведамляў, што гэта прапанова толькi больш раззлуе Iзабэлу. I сапраўды, у адказ тая суха рассмяялася i завялася зноў:

- Вар'ят! Ён напiша! Цяпер самая пара! I што ты напiшаш iм? Пра тое, што ты вычытаў у кнiжках, якiя табе дае другi разумнiк? Ты раскажаш iм пра свае прынцыпы? Пра сваю фiласофiю? Пра людскую роўнасць? Ты напiшаш iм, што ты селянiн. Чалавек, якi нiкога не абхiтрыў i нiчога нi ў кога не ўкраў. А яны атрымаюць твой лiст, калi дачка ўжо будзе ў Парыжы, i адкажуць табе, што яна застанецца там на некалькi месяцаў альбо гадоў...

Яе голас пачынаў дрыжаць. Iзабэлу душыў смех, якi рабiўся ўсё больш металiчным i напятым. Кантэну непрыемна было чуць яго. Ён i рад быў бы адказаць, але не знаходзiў слоў. Жонка на хвiлiну замаўчала, мабыць, стамiлася. Яе рукi дрыжалi, падбародак скрывiўся, падцягваючы нiжнюю губу. Яна цяпер не крычала, а гаварыла нейкiм прыдушаным голасам:

- Мы не ўбачым яе больш... Яна не прыедзе... Няўжо ты не можаш зразумець, што гэта значыць, га? Няўжо ты не здагадваешся, што ўпершыню за доўгi час табе прыйдзецца нарэшце патурбавацца?

Не падумаўшы, Кантэн загаварыў пра работу, пра надвор'е... Але яму не трэба было рабiць гэтага, бо Iзабэла зноў, каторы раз, перамагаючы свой смутак, засыпала мужа папрокамi:

- Пра якую работу гаворыш ты? На вулiцы зiма! А майстраваць перагонны апарат ты ўжо скончыў.

- Не было чаго турбавацца раней. Мы ж думалi, што яна павiнна прыехаць.

Тут Кантэн адчуў, што паспяшаўся. Яго наiўныя словы ўзлавалi жонку яшчэ мацней. Яна стукнула далоняй па канверце, якi Кантэн толькi што паклаў на стол, i зараўла:

- А-а-а, па-твойму, яна павiнна прыехаць?! Ды ўжо ж, чакай! Чакай, мiленькi, ажно да Вялiкадня, ажно да ўсiх святых! Што ж, мы прабудзем Каляды адны, як скацiна. А наша дачка няхай, як рабыня, працуе на чужых людзей.

Тут яна нечакана засмяялася. Смех яе быў вiсклiвы i выходзiў аднекуль з глыбiнi горла. Ён калацiў яе худыя грудзi, крывiў ёй вусны i надаваў усяму аблiччу нейкi адсутны выгляд.

- А я ўспомнiла пра другога дурня, настаўнiка, якi любiць паўтараць, што мы - цывiлiзаваныя сяляне! Мы вучымся жыць па-новаму! Каб быць на ўзроўнi! Але хоць i маем плiту з газавым балонам ды матор, каб пампаваць ваду ў ракавiну, жывём як дзiкуны!

Настала доўгая цiшыня. Сваiм цяжарам яна заглушыла нават гудзенне агню. Котка пакiнула сваю схованку i пачала церцiся аб нагу Кантэна, якi ўсё сядзеў нерухома ля стала. Iзабэла адышла да печы. За ўвесь час, пакуль яны размаўлялi, Дэнiза нават вокам не мiргнула. Так i глядзела з адкрытым ротам то на мацi, то на бацьку.

Кантэн падумаў, што на гэтым Iзабэла скончыла, але тая паклала ў агонь палена, налiла ў вялiкi гаршчок вады i вярнулася да стала, трымаючы ў руцэ качаргу, быццам зброю. Твар яе змянiўся, i Кантэн зразумеў, што яна нешта яшчэ надумала.

- Дурнiца я, - загаварыла Iзабэла. - Вось пытаюся ў сябе, чаму ты нiколi нiчога не зрабiў дзеля яе. Ды гэта ж адразу кiдаецца ў вочы! Ты ж задаволены! Задаволены тым, што яна няшчасная! Чым больш, па-твойму, яна намучыцца, тым хутчэй абрыдне ёй гэта жыццё. I ты разлiчваеш, што тады яна выйдзе замуж за гэтага боўдзiлу! Думаеш, раз яна не прыязджае на вакацыi, то я сама пачну яе прасiць, каб яна пайшла за яго? Толькi каб дачушка была ў мяне пад бокам? Цi не так? Ох i хiтрун жа ты! Ох...

- Iзабэла!

Ён выгукнуў толькi iмя жонкi, i гэта выйшла ў яго мiжволi, вылецела з глыбiнi душы, бо словы яе зачапiлi Кантэна за жывое. Ён доўга глядзеў на жонку i на гэты раз адчуў, што перамог яе злосць. Тады ён сказаў вельмi спакойным голасам:

- Iзабэла, ты не маеш рацыi...

I адразу змоўк. Пакуль жонка павольна садзiлася, апусцiўшы локцi на стол i абхапiўшы галаву далонямi, Кантэн зiрнуў на дачку. Дэнiза часта дыхала, i ён ведаў, што яна зараз пачне гаварыць.

- Дык яна не прыедзе?.. Нават на Новы год? I не ўбачыць яселькi?

Кантэн стомлена ўздыхнуў, а мацi, не ўзнiмаючы галавы, вымавiла зусiм разбiтым голасам:

- Не прыедзе... Вось так, дачушка. Наша Марыя-Луiза не прыедзе, бо нi ў кога не хапае мужнасцi, каб з'ездзiць па яе. Можа, мы нiколi больш не ўбачым яе...

Яе голас крыху павысiўся, але адразу i страцiў сваю моц. Ён раптам сарваўся i перайшоў у рыданнi.

Амаль услед за мацi заплакала i Дэнiза, павярнуўшыся тварам да печы, у якой стаялi яселькi.

Кантэн стаяў цяпер ля акна. Ён не ведаў, што сказаць, каб суцешыць iх. Ён моўчкi ўзiраўся ў шэры далягляд.

5

Iзабэла даўно не плакала, мабыць, з дня смерцi мацi, таму Кантэн глядзеў цяпер на яе са здзiўленнем. Жонка сапраўды плакала, усхлiпваючы i шморгаючы носам. Твар яна закрыла рукамi. Кантэн павольна наблiзiўся. Ён глядзеў на вузкую жончыну спiну, на вострыя плечы, прыкрытыя паношанай, не раз латанай кофтай, на патылiцу i сабраныя ў вузел валасы, якiя трэслiся ад рыданняў, як трэслiся яны кожны дзень, калi Iзабэла нешта рабiла. А садзiлася за стол яна тады толькi, калi трэба было пад'есцi альбо зрабiць нейкую работу, якую цяжка рабiць стоячы. Яна заўсёды мела нейкi занятак: нават калi ў доме былi госцi i яна вымушана была сядзець i падтрымлiваць гаворку, Iзабэла цыравала шкарпэткi альбо абiрала гароднiну. Цяпер жа яна сядзела, абхапiўшы рукамi галаву, i ўся скаланалася ад рыданняў. Вiдаць, ёй было вельмi кепска, а Кантэн не знаходзiў у сабе сiлы, каб суцешыць яе.

Кантэн доўга глядзеў на жонку i шукаў патрэбнага слова, патрэбнага жэсту. Яму прыйшла думка падысцi да жонкi, абняць яе за плечы, падняць яе галаву, пацалаваць. Ён сапраўды хацеў зрабiць гэта, але не змог, бо не так лёгка зрабiць тое, чаго не рабiў шмат гадоў. А потым, Кантэн не ведаў, як жонка адрэагуе на гэта.

Усё жыццё яны цягнулi разам адзiн воз, у якiм былi радасцi i нягоды, а вось толькi цяпер Кантэн заўважыў, што зусiм не ведае сваю жонку, таму i баяўся пацалаваць яе. Вiдаць, апошнiя падзеi моцна выбiлi яе з каляiны.