Франсуа Мориак - Клубок гадзюк (на белорусском языке)

Затое малады Фiлi, муж маёй унучкi Янiны, так ужо ўвiхаўся каля мяне! Ну а сама Янiна месца сабе не знаходзiла i ўсё клапацiлася пра маё здароўе:

- Дзядуля, даражэнькi, нашто вы палiце? Гэта ж так шкодна! А вы ўпэўнены, што ў гэтай каве сапраўды няма кафеiну?

Дрэнная з яе актрыса: фальш у кожным слове, нават тэмбр голасу выдае яе з галавой. Ты сама ў маладосцi прытваралася i фальшывiла, але пасля першых родаў перастала крыўляцца i зрабiлася самой сабой. А вось Янiна да канца жыцця застанецца дурненькай дамачкай, якая стараецца гнацца за модай, паўтарае чужыя словы, думкi, бо сваiх не мае i нiчога на свеце не разумее. I як гэта Фiлi, такi заядлы гуляка, можа ўжыцца з гэтай дурнiцай i крыўлякай? Зрэшты, не ўсё ў ёй фальшывае - яна шчыра кахае прыгажуна Фiлi. Янiна таму i iграе сваю ролю няўдала, што для яе нiчога на свеце не iснуе, акрамя яе кахання.

Пасля снедання мы выйшлi на веранду. Фiлi i Янiна ўмольна ўпiвалiся позiркамi ў Жэнеўеву, а тая ў сваю чаргу не адводзiла вачэй ад мяне i ўсё парывалася нешта сказаць. Ты, Iза, амаль незаўважна падала знак: тут не пачынай. Тады Жэнеўева падышла да мяне i прапанавала:

- Тата, давай прагуляемся трохi! Такi цудоўны дзень!..

Няўжо я стаў для ўсiх вас такiм страшным? Спачатку я вырашыў, што i з месца адсюль не крануся, але стала шкада дачкi, i я ўзяў яе пад руку. Мы выйшлi ў сад. З веранды ўся сямейка пiльна назiрала за кожным нашым крокам. Жэнеўева адразу ж i пачала:

- Тата, я хацела пагаварыць з табой пра Фiлi...

Яна дрыжала. Паверце: гэта страшна, калi родныя дзецi цябе цураюцца... Але ж хiба можна ў шэсцьдзесят восем гадоў адным махам зняць з твару выраз жорсткасцi i няўмольнасцi, якi фармiраваўся гадамi, дзесяцiгоддзямi?.. У такiм узросце гэтага нельга зрабiць. А душа балiць ад крыўды, што яна схавана пад такой маскай... Жэнеўева паспешлiва выказала сваю просьбу. Кожнае яе слова было папярэдне добра ўзважана. Як я i чакаў, гаворка iшла пра пазыку i будучую дзейнасць Фiлi на бiржы. Жэнеўева гаварыла складна, пераканаўча i ўсё ж зрабiла вялiкую прамашку: яна нацiскала якраз на тыя довады, якiя мяне толькi раздражнялi. Яе паслухаць, дык атрымлiвалася, што гультайства Фiлi наробiць бяды маладой сям'i. Фiлi, бачыце, i так ужо пачаў псавацца... Я адказаў, што такому валацугу, як Фiлi, занятак на бiржы будзе толькi зручнай шырмай, i лепшага прыкрыцця для любоўных авантур яму i не трэба. Жэнеўева стала яго баранiць... Ну што ты зробiш: усе любяць гэтага Фiлi... "Навошта, татачка, судзiць яго стражэй, чым Янiна?.."

Я сказаў, што нават i не збiраюся судзiць i выносiць свой прысуд гэтаму маладому жарэбчыку, i ўвогуле яго любоўныя справы мяне зусiм не цiкавяць.

- А хiба ён цiкавiцца мной? Яму ж нiякай справы да мяне няма. Дык з якой гэта ласкi я буду пра яго думаць?

- Ён цябе вельмi паважае...

Гэтая бессаромная хлусня прымусiла мяне трохi "супакоiць" Жэнеўеву:

- О, вядома, толькi з пачуцця вялiкай павагi твой зяцёк i ахрысцiў мяне "старым кракадзiлам". Прашу, не пярэч мне. Я сам не раз чуў, як ён за маёй спiной так мяне называў... Што ж, сварыцца з iм я не збiраюся; кракадзiл дык кракадзiл, кракадзiлам i застануся. А чаго можна чакаць ад старога кракадзiла? Толькi ягонай смерцi. Але пачакайце! Глядзiце, каб гэты нябожчык не ўцяў вас i з таго свету! (Вельмi шкадую, што сказаў гэта, - цяпер яны пачнуць трывожыцца, рабiць здагадкi.)

Жэнеўева спалохана апраўдвалася, больш за ўсё на свеце баючыся, што я пакрыўдзiўся на гэтую мянушку "кракадзiл". Ды што мянушка... Абражала мяне не мянушка, а маладосць Фiлi. Няўжо гэты малакасос нiяк не ўцямiць сабе, што я i не магу да яго ставiцца iнакш. Я пражыў свой век i нiчога, акрамя нянавiсцi да сябе, не бачыў, а ён з маладых гадоў купаецца ў такой раскошы, якая мне нiколi i не снiлася. Ненавiджу такiх... Ну, а гэтага Фiлi не магу пераносiць. Як блудны кот цiха скача ў чужое акно, знюхаўшы смачненькае, так i ён мяккай хадою пракраўся ў мой дом, пачуўшы прынадны пах багацця. Пасаг у маёй унучкi быў невялiкi, затое ў яе былi ашаламляльныя "надзеi". Чорт бы iх пабраў, гэтыя надзеi нашых дзетак! Каб здзейснiць iх, дзеткi рады пераступiць i цераз наш труп.

Жэнеўева расплакалася, усхлiпвала, выцiрала слёзы, i тут я прашаптаў ёй:

- Паслухай, у рэшце рэшт у цябе ёсць муж. Твой Альфрэд камерсант - гандлюе ромам. Няўжо ён не можа ўладкаваць да сябе Фiлi i памагчы яму? Чаму я павiнен быць велiкадушным больш, чым вы?

I тут пайшла зусiм iншая размова. Жэнеўева загаварыла пра бедалагу Альфрэда. Ды з такой агiдай, з такой грэблiвасцю! "Ды гэта ж баязлiвец, поўная нiкчэмнасць! Якi з яго камерсант?! Справы не ведае, прыбытку нiякага!.. Была калiсьцi фiрма, а цяпер!.. Там аднаму ўжо няма чаго рабiць, не тое што дваiм..."

Я супакоiў дачку:

- Муж твой - чалавек сапраўды асцярожны. Але асцярожнасць у камерцыi - рэч карысная: калi наблiжаецца навальнiца, трэба хутчэй апускаць ветразi. Будучыня за такiмi, хто, як Альфрэд, бачыць далёка i не робiць вялiкiх ставак. Сёння самы вялiкi недахоп дзелавога чалавека - шырокi размах..."

Жэнеўева падумала, што я насмiхаюся з яе, а я i праўда ў гэтым перакананы i недарэмна трымаю грошы пад замком, не давяраю нават ашчадным касам.

Мы вярталiся дамоў. Жэнеўева больш не адважвалася гаварыць. Я знарок iшоў збоку i не падтрымлiваў яе за руку. Усе дамачадцы сядзелi на верандзе, глядзелi на нас i, вядома, гаварылi пра яўныя злавесныя прыкметы разладу памiж намi. Вiдаць, наш прыход спынiў спрэчку памiж сям'ёй Хюбэра i сям'ёй Жэнеўевы. Ох, якая бойка будзе вакол маёй спадчыны, як толькi я выпушчу яе з рук. Усе сядзелi. Стаяў адзiн Фiлi. Вецер развяваў яго вiхрастыя, непакорлiвыя валасы. На iм была кашуля з расшпiленым каўняром i кароткiмi рукавамi. Ненавiджу гэтых сучасных малайцоў, - яны падобныя да атлетычных дзевак. Яго круглыя дзiцячыя шчокi запунсавелi, калi на дурное пытанне Янiны: "Ну, як пасакрэтнiчалi?" - я ласкава адказаў: "Мы пагаварылi пра старога кракадзiла..."

Яшчэ раз скажу: не за мянушку я яго неўзлюбiў, а за тое, што моладзь не разумее, што такое старасць. Не можа нават уявiць сабе пакут чалавека, якi нiчога не атрымаў ад жыцця i нiчога ўжо не чакае ад смерцi. Што будзе з намi на тым свеце? Дый цi ёсць ён - той свет? Не дадзена нам пры жыццi ведаць гэта... Але ж ты, Iза, ты не адпакутавала таго, што лёс адвёў мне на гэтым свеце. Дзецi не чакаюць тваёй смерцi. Яны па-свойму любяць, шануюць цябе. Так сталася, што ты заваявала iх сэрцы. А я ж любiў iх... Жэнеўева - тоўстая саракагадовая жанчына, якая толькi што спрабавала вывудзiць у мяне чатырыста тысяч франкаў свайму гультаю зяцю, - а я ж помню яе маленькую ў сябе на каленях!.. А ты, бывала, як убачыш такое, адразу клiчаш яе да сябе... Ды што ж гэта я! Так я нiколi не давяду да канца сваёй споведзi, калi буду блытаць цяперашняе з мiнулым. Пастараюся быць больш паслядоўным.

VI

Мне здаецца, Iза, што я ўзненавiдзеў цябе не адразу пасля той злашчаснай ночы. Мая нянавiсць нараджалася паступова, калi я ўсё больш i больш пераконваўся ў тваёй абыякавасцi да мяне, бо нiчога не iснавала для цябе на свеце, акрамя гэтых плаксiвых, прагных крыкуноў-дзетак. Ты нават не заўважыла, што ў трыццаць гадоў я стаў вядомым адвакатам па грамадзянскiх справах. У мяне была салiдная клiентура, са мною раiлiся, мяне цанiлi ва ўсёй нашай акрузе. У нас працавалi самыя лепшыя адвакаты з усёй Францыi, i ўступалi мы толькi Парыжу. А пасля справы Вiльнаў (1893 год) я праславiўся, акрамя таго, i як адвакат-крымiналiст (такое ў юрыдычнай практыцы здараецца надзвычай рэдка). I толькi ты адна не ведала, што мая прамова на гэтым працэсе атрымала сусветную вядомасць. I якраз у 1893 годзе наш разлад перайшоў у адкрытую вайну.