Андрэ Моруа - Бiяграфiя (на белорусском языке)

- Прабачце, сэр, цi ёсць у вас бiлет? Вы з'явiлiся пазней за ўсiх... Яны ўжо ўсё аплацiлi... Так што, калi вы жадаеце...

- Я не турыст. Лэдзi Спенсэр-Свiфт мела ласку запрасiць мяне сюды правесцi пару вольных дзён i азнаёмiцца з паперамi, якiя мяне цiкавяць.

- Прашу прабачэння, сэр. Значыць, вы i ёсць той малады француз, рэкамендаваны лэдзi Хемптан? Хвiлiначку, сэр... Я праводжу гэтых людзей, потым падымуся папярэдзiць яе мiласць. Пакой вам падрыхтаваны, сэр. Багаж у машыне?

- У мяне толькi чамаданчык.

Лэдзi Спенсэр-Свiфт у тыя днi, калi пускала ў свой замак чужаземцаў, бо гэтыя вiзiты давалi ёй права не плацiць падаткаў, самотна бавiла час у салоне на другiм паверсе. Дварэцкi прывёў француза туды. Эрвэ Марсена ўбачыў старую даму, паважную i не такую ўжо грозную. Жартаўлiвая непасрэднасць змякчала яе фанабэрыю.

- Я не знаходжу слоў, каб выказаць вам сваю падзяку, - прамовiў ён. Прыняць незнаёмага...

- Нонсэнс! - адказала яна. - Для мяне вы знаёмы. Вас адрэкамендавала мая лепшая сяброўка, i я чытала вашы кнiгi. Я даўно шукаю чалавека, якi з належным тактам апiсаў бы гэту гiсторыю. Мабыць, вы якраз той.

- Спадзяюся, мадам... Але цяжка паверыць, што пасля многiх выдатных ангельскiх бiёграфаў мне ўдалося выявiць паперы, якiя яшчэ нiдзе не публiкавалiся.

- Яно здарылася так, - сказала лэдзi Вiкторыя, - што, пакуль мой муж быў жывы, ён i блiзка нiкога не падпускаў да дзённiка маёй прабабкi. Небарака Аляксандр на гэты конт трымаўся старамодных звычаяў.

- А што, хiба ў гэтых паперах ёсць нешта... страшнае?

- Пра гэта нiчога не ведаю. Я iх не чытала. Не... Почырк такi дробненькi, што ў мяне баляць вочы, апроч таго, мы ўсе добра ведаем, пра што пiша жанчына ў дваццаць год, ды яшчэ закаханая.

- Але можа быць так, лэдзi Спенсэр-Свiфт, што я знайду ў гэтых паперах доказы... сувязi Байрана з прабабкай вашага мужа. У такiм выпадку цi дазволена будзе мне гаварыць пра ўсё?

Яна глянула на яго са здзiўленнем, нават з пагардай:

- А як жа. Iначай я б вас не запрашала.

- О, вы сама велiкадушнасць!.. Ёсць столькi фамiлiй, што гатовы абараняць дабрачыннасць сваiх продкаў, нягледзячы на яўныя факты, аж да трыццатага пакалення.

- Нонсэнс! Сэр Уiльям быў дубiна, ён не разумеў сваёй жонкi i, апроч таго, здраджваў ёй з усiмi навакольнымi дзяўчатамi. Ёй папаўся лорд Байран. Гэта быў не толькi вялiкi паэт, а мужчына прыгожы, як анёл, i разумны, як д'ябал. Не дзiва, што яна выбрала лепшага. Хто яе асудзiць?

Эрвэ адчуў, што спрачацца не варта. Аднак не мог стрымацца, каб не сказаць:

- Прабачце, лэдзi Спенсэр-Свiфт, вы ж не чыталi папер, то як жа вы ведаеце, што лорд Байран быў тут не як госць мужа, а выступаў у iншай ролi.

- Фамiльнае паданне, - прамовiла яна строга. - Мой муж чуў ад бацькi, а той ад свайго бацькi. Зрэшты, доказы знойдуцца, бо, паўтараю яшчэ раз, паперы будуць у вас. Зараз я iх вам пакажу, i вы мне скажаце, як вам лепш працаваць.

Яна паклiкала свайго магутнага дварэцкага:

- Мiлер, адамкнiце чырвоны склеп, прынясiце свечкi i дайце мне ключы ад сейфа. Я туды спушчуся з панам Марсена.

* * *

Тэатральнасць афармлення рабiла ўражанне. Склеп, якi знаходзiўся ў сутарэннi, абабiты чырвоным шоўкам, не меў электрычнага асвятлення, як iншыя пакоi замка. Ад свечак распаўзалiся ценi i дрыжалi ў кутках. Да бакавой сцяны быў прысунуты вялiзны сейф, стылiзаваны пад сярэдневяковы куфар. Насупраць красавалася шырокая канапа. Старая дама, велiчна спусцiўшыся ўнiз пад руку з французам, узяла ключы i, пакруцiўшы iмi ў трох адмысловых шчылiнах, набрала сакрэтную лiчбу. Пасля чаго Мiлер расчынiў насцеж цяжкiя акованыя жалезам дзверцы.

Блiснула сталовае серабро... Марсена заўважыў скураныя каробкi, i гаспадыня адразу ж дастала тоўсты альбом у белым саф'яне.

- Вось дзённiк Пандоры... А вось пiсьмы, перавязаныя ёю ўласнаручна ружовай стужкай.

Яна азiрнулася:

- Ну вось... Дзе ж вас пасадзiць? Вунь той дубовы стол вам будзе зручны... Ён прасторны... Падыходзiць? Добра... Мiлер, пастаўце два кандэлябры каля пана Марсена, справа i злева... Замкнiце сейф, i мы пакiнем маладога чалавека, няхай працуе.

- А цi магу я застацца тут на ўсю ноч? Часу мала, а хочацца прачытаць усё.

- Дарагi пан Марсена, нiколi не трэба спяшацца. Калi ёсць жаданне, зрабiць паспееце. Абед вам прынясуць сюды, i нiхто вашага спакою не парушыць. Заўтра ранiцай вам пададуць снеданне ў ваш пакой, потым яшчэ можаце працаваць. А першай гадзiне палуднаваць будзеце разам са мной... Вас задавальняе такi расклад?

- Цудоўна, лэдзi Спенсэр-Свiфт... I выказаць не магу, як я вам...

- I не выказвайце. Спакойнай ночы!

Эрвэ застаўся ў падвале адзiн. Выняў з партфеля аўтаручку, паперу, прымасцiўся каля вялiзнага стала i з асалодай разгарнуў белы альбом. Почырк быў дробны i невыразны, старая лэдзi сказала праўду. Вiдаць, Пандора знарок пiсала так, каб цяжка было прачытаць. Альбом мог трапiць у рукi яе мужа, i асцярожнасць тут была дарэчы. Марсена прывык разбiраць рукапiсы з пропускамi i скарачэннямi. Ён лёгка расшыфраваў радкi, накрэмзаныя Пандорай. Тон запiсак адразу ж яго развесялiў. Было ў iх тоне нешта дзiцячае.

Адчувалася, што пiша вельмi маладая жанчына. Многiя словы былi падкрэслены - адзнака палкасцi альбо нецярплiвасцi. Дзённiк пачынаўся з 1811 года, праз некалькi тыдняў пасля шлюбу.

25 кастрычнiка 1811. - Сёння адчуваю сябе стомленай, хворай i не магу сесцi на каня. Уiльям на паляваннi з сабакамi. Рабiць мне няма чаго, пачну пiсаць дзённiк. Гэты альбом мне прэзентаваў мой мiлы, мiлы тата, i я страшэнна шкадую, што разлучылася з iм. Баюся, што мой муж мяне нiколi не зразумее. Уiльям не злы чалавек, але ён не ведае, што жанчыне патрэбна пяшчота. Мабыць, ён не цiкавiцца мною. Ён больш гаворыць пра палiтыку, аб сваiх конях, аб сваiх арандатарах, чым аб сваёй жонцы. Як я помню, ён нi разу не вымавiў слова "кахаю" ад самага нашага вяселля. Ах! Праўда! На другi дзень ён сказаў Брыгiце: "Мая жонка закахалася ў мяне па вушы". Я i вокам не маргнула.

Эрвэ перагарнуў шмат старонак, поўных скаргаў i насмешак. Пандора была цяжарная i без радасцi чакала дзiцяцi. Гэта яшчэ больш звязвала яе з чалавекам, да якога яна не адчувала нiякай прыхiльнасцi. З яе наiўных заметак паступова вырысоўваўся брыдкi вобраз сэра Ўiльяма. Яго эгаiзм, фанабэрыя, пошласць былi занатаваны бязлiтаснай сведкай, у душы якой нарастаў да яго люты гнеў. Зусiм iначай, далiкатна i цёпла, апiсвала яна свайго суседа, лорда Пiтэрсана. У процiлегласць агiднаму сэру Ўiльяму той выглядаў на рэдкасць прывабна.

26 снежня 1811. - Учора, у першы дзень каляд, лорд Пiтэрсан прынёс мне ў падарунак цудоўнага шчанючочка. Як заўсёды, я сядзела адна, але прыняла лорда П., паколькi ён значна за мяне старэйшы. Ён мне расказваў пра лiтаратуру i мастацтва. Мне хацелася запiсаць яго блiскучыя думкi. Мне так прыемна было яго слухаць. У яго фенаменальная памяць. Ён чытаў мне вершы Вальтэра Скота i лорда Байрана. Якая асалода, век бы слухала! Адчуваю, што, каб я жыла з такiм чалавекам, як лорд Пiтэрсан, у мяне быў бы вялiкi прагрэс. Але ён у гадах, а я выйшла замуж да канца сваiх дзён. Наглытаешся смутку, бедная Пандора!