Марта Пиньска - Беларуска (на белорусском языке)

Дзiма слухаў, рот раззявiўшы, яна са злосцю. У Дзiме нарастала пачуццё палёгкi, i яна гэта заўважыла. Ён мог нарэшце паглядзець спакойна i сказаць ёй - сама бачыш, усе былi замазаныя. Мае бацькi - гэта савецкiя салдаты, расейскiя акупанты, а Ты, куды якая мне патрыётка, паглядзi на гiсторыю сваiх найблiжэйшых.

Яе шалёная ятра раптам як бы зацвярдзела. Яна глядзела на бацьку з усё большай нянавiсцю. Чаму не разлiчылiся з той мiнуўшчынай, чаму не сказалi ёй, чаму маўчалi? Чаму ўсiм гэтым быў замазаны яе дзед, якi так пяшчотна гугулькаў з ёю ў дзяцiнстве i чукаў на каленях? Яна памятае ягоныя вочы, якiя ледзь не да самай яго смерцi былi поўныя волi да жыцця, хоць спаралiзаванае цела яго на ложку адмаўлялася слухацца i не выконвала ўжо многiх функцый. Палкiя вочы замоўклага i знерухомелага ў пасцелi былога спраўнага ката. А можа, ён i не быў катам? Можа, толькi працаваў у нейкiм тэхнiчным аддзеле, выпiсваў накладныя на машыны, рыхтаваў дакументы. Слабое суцяшэнне. Шалёная i са слязьмi на вачах выскачыла яна з памяшкання. Плакала па дарозе да аўтобуса i ў аўтобусе, у трамваi, у метро, а яшчэ больш на лесвiцы да сваёй кватэры, калi мерны стукат ботаў i водгалас гранiтных прыступак давялi яе да поўнай знямогi.

У бальнiчным калiдоры п'ем гарбату. Яе вочы ў слязах. Цёплы дотык далонi. Не магу зразумець яе гневу на Дзiму i нянавiсцi да гэтага дзiцяцi, якое магло нарадзiцца. Нешта ў гэтым цёмнае, змрочнае. Поўнае пытанняў i прыхаваных эмоцый. Насычэнне агрэсiяй i страхам. Страх. Адвага. Подласць. Вольная воля.

Сама не ведаю, як бы я зрабiла на яе месцы.

З Дзiмам яна рассталася на другi дзень, бразнуўшы дзвярыма ў яго перад носам, калi ён хацеў увайсцi да яе i спрабаваў зачапiцца размовай. Гэтая iранiчная ўсмешачка ў куточках ягоных вуснаў. Ён усё высвятляў, быў як злы праваднiк на доўгую дарогу ў няпэўную будучыню.

Вось табе й маеш той выбар. Цяпер альбо цэлы наступны раздзел жыцця расклеiць цябе i размажа. I больш не вылезеш з гаўна. Ляснула дзвярыма i не ўпусцiла яго. Два днi не выходзiла з пакоя, не адказвала на званкi. На трэцi дзень паехала да знаёмай у раддом, ды так у бальнiцы i засталася.

XXXVIII

Ты - нiбы свечка ў царкве

Са сваiм узрушэннем

I вераю ў моц святла

Палаеш i жывеш гэтым полымем

Гэта сiла Твая

Таксама жыццедайная як i знiшчальная

Смерць Гэтага святла - iлюзiя

Бо варта вочы адвесцi

i знойдзеш яго

у шмат якiх iншых месцах

Гэтаксама iлюзiя вера Твая

што ў iншых месцах сярод iншых людзей

знойдзеш iншае жыццё

XXXIX

Прайшлi вакацыi. Я не бачыла яе цэлых тры месяцы. Прабыванне ў краiне i ўсё большая сувязь з Маркам адсунулi маё захапленне яе асобай. У лiпенi я два месяцы была ў гарах. Лежачы на траве каля Мураванца, я пасылала ёй гарачыя сонечныя думкi. Я выграбала з сябе тугу па ёй цёплай усмешкай, парывiстымi рухамi i голасам, якi страсна даносiў мне самыя новыя перажываннi. I бадай што, многае з гэтага засталося, бо я так моцна хацела, каб ты была каля мяне. Але ж гэта трывала толькi iмгненне, адзiн з многiх промняў. I агарнула мяне думка, што такiя пачуццi праходзяць, як дзiцячая хвароба. Хоць я i не ведаю, цi ўсё тое ўва мне ўжо астыла. Бо найважнейшае ў такiм трываннi - гэта прысутнасць. А яна замоўкла. Замкнулася. Як бы хацела забяспечыць сабе вакацыi без маёй, магчыма, занадта назойлiвай прысутнасцi. Напiсала ёй дзве паштоўкi i лiст. Нiчога. Цiша. Я патэлефанавала толькi ў Менск, каб праверыць, цi нiчога ёй не трэба. Сядзiць, чытае кнiжкi, слухае музыку i амаль не паказваецца на белы свет.

У кастрычнiку я толькi вярнулася, каб завяршыць у Менску свае справы, i з пачаткам лiстапада мушу быць у Кракаве, дзе мяне чакае стаўка ў вучэбнай установе i праца ў адной рэдакцыi лiтаратурнага часопiса.

Калi я наведала яе - традыцыйна з бутэлькай чырвонага вiна, - яна прыняла мяне сардэчна, але гутарка не клеiлася. У яе былi бiлеты ў фiлармонiю. Мы рашылi iсцi пеша праз азалочаны восеньскi парк над каналам. Усю дарогу маўчалi. Яна час ад часу падбiрала з-пад дрэваў лепшае лiсце. Склала каляровы букет i дала мне яго паглядзець, сунуўшы ледзь не ў вочы, але ў самую сярэдзiну майго жыцця, маiх думак. Мы абнялiся.

У зале фiлармонii холад. Музыканты, сумныя i без энергii, якая, увогуле, проста неабходная, каб пераканаўча расказаць нешта сваiмi iнструментамi. Усе, пэўна, толькi мараць пра нейкiя кантракты i заробкi загранiцай. А тут толькi смутак i прыгнечанасць, падмацаваныя пасля вяртання з паспяховых гастроляў, дзесь далёка ў Амерыцы, Францыi цi Аўстрыi.

Ад усяго аркестра я адчула павеў жальбы па прадаваным таленце i жыццi ў танных канцэртах перад рэстараннымi гасцямi на багатых раўтах. Вакол у зале выцертыя i смярдзючыя абiўкi цвёрдых i нязручных фатэляў, тынк, якi асыпаецца са сценаў i столi. Восеньскi холад, якi паралiзуе волю. Аж дзiўна, як музыкантам не дранцвеюць пальцы.

Граюць канцэрт Рахманiнава. Павольна, як бы сiлай вiбрацыi выконваемых рухаў аркестр раскручваецца. Уся зала ўпадае ў настальгiчнае задуменне. Музыканты выцягваюць з сябе рэшту сiлы, i пачынае рабiцца нешта незвычайнае. Як плач, як лямант i скарга. Яны дзеляцца расказам пра вялiкiя нязведаныя прасторы, пра збалелыя душы, скруху, палярушны смутак. Iлюстрацыя да "Нячысцiкаў" Дастаеўскага - такiя асацыяцыi выклiкае гэта ўва мне, калi я гляджу на твары людзей вакол сябе.

У нейкi момант бачу, як па яе шчоках пабеглi слёзы. Бяру яе халодную руку. Яна праз сiлу ўсмiхаецца i апускае галаву. Калi канцэрт закончыўся, мы выходзiм i бачу - не перастае плакаць. Я стаю поруч, але я не бязрадная. Разумею i адчуваю, як iграе ў ёй усё тое, што расказалi музыканты, якiя iгралi аповесць больш пра свой уласны лёс, чым самую музыку Рахманiнава.

Вяртаемся дамоў. Яна просiць, каб я зрабiла гарбату i, можа, што-небудзь перакусiць. Кручуся на кухнi i чую, як стукае плыта. Паставiла гучна "Нактурн" Шапэна. Наш любiмы.

П'ем гарбату, пад канапкi. Не ведаю, цi павiнна я пра нешта пытацца. I тады яна сама пачынае расказваць, што выклёўваецца ёй кантракт у Празе. Ужо атрымала першае паведамленне i, магчыма, гэта будзе гадавое прабыванне i праца на радыё "Свабода". Калi добра павядзецца, яна паедзе ўжо на тым тыднi.

XL

Гэтую мясцiну называюць урочышчам. Курапаты. Мабыць, назва нейкай вёскi. Невялiкi лес каля абвадной дарогi. Адразу за дарогай панельныя камянiцы. Немы i да ўсяго абыякавы бетонны квартал.

Аня патэлефанавала ўчора i сказала, што iдзе на манiфестацыю. Шэсце з цэнтра горада ў Курапаты, у Дзень задушных. Мой перадапошнi дзень у Беларусi. Можа, ён будзе найлепшым развiтаннем з гэтым краем, яго людзьмi. Тымi, што жывуць i што памерлi.

Курапаты адкрыў Пазьняк у канцы сямiдзесятых, i для многiх беларусаў гэта знак адраджэння. З магiлаў, дзе бальшавiкi замардавалi ў трыццатыя гады тысячы людзей, беларусы, узялiся адраджаць сваю самасць.