Болеслав Прус - Мiхалка (на белорусском языке)

- Хто ж ты такi?.. Адкуль жа ты?.. Як тваю мацi завуць?.. Хто табе шапку такую пашыў?

Адзiн цягнуў яго за рукаво, другi насунуў шапку на вочы. Разоў некалькi закружылi яго на адным месцы, дык ён i не ведаў ужо, з якога боку прыйшоў.

- Адкуль жа ты, хлопча?

- Я, пане, з Вiльчалыкаў, - адказаў Мiхалка.

Ён гаварыў неяк нараспеў, твар яго быў перапалоханы, i муляры дружна зарагаталi.

Мiхалка стаяў сярод iх i, хоць i крыўдна трохi было, таксама смяяўся.

"Глядзi, якiя вясёлыя хлопцы!.."

Гэты ягоны смех i прастадушны выгляд выклiкалi ў муляраў прыхiльнасць. Яны супакоiлiся, пачалi яго распытваць. Калi ж сказаў, што шукае працы, паклiкалi за сабой.

- Дурны, падла, але, здаецца, добры хлопец, - сказаў адзiн з майстроў.

- Трэба яго ўзяць, - дадаў другi.

- А ўступнае дасi? - спытаўся ў Мiхалкi чаляднiк.

- Ды я ж не ведаю, як гэта?

- Паставiш гарнец гарэлкi, - растлумачыў другi.

- Або возьмеш ад нас прачуханца! - дадаў, смеючыся, трэцi.

Падумаўшы, Мiхалка сказаў:

- Яно, вядома, лепш узяць, чым даваць...

Мулярам i гэта спадабалася. Зноў разоў два насунулi яму шапку на вочы, але гарэлкi не дамагалiся i прачуханца не далi.

Так яны весела дайшлi да месца i ўзялiся за працу. Майстры ўзлезлi на высокае рыштаванне, а дзеўкi i падлеткi пачалi насiць цэглу. Мiхалку, як навiчка, паставiлi перамешваць лапатай вапну з пяском.

Так ён стаў мулярам.

Назаўтра яму далi на дапамогу дзеўку, такую ж бедную, як i ён. Усяго i вопраткi ў яе было, што старая хустка, дзiравая спаднiца i кашулiна - божа, злiтуйся! Прыгожай яна не была. Смуглявая, сухая з твару, нос кароткi, задзёрты, нiзкi лоб. Але Мiхалка быў непераборлiвы. Як толькi яна з'явiлася каля яго з лапатай, ён зацiкавiўся ёю, як хлопец дзяўчынай. А як зiрнула на яго з-пад спалавелай хусткi, адчуў, што ў грудзях пацяплела. Ён нават так асмялеў, што спытаўся:

- Адкуль жа вы? Далёка ад Варшавы? Даўно працуеце з мулярамi?

Распытваючы, ён казаў ёй "вы". Але таму, што яна пачала гаварыць яму "ты", дык i ён ёй "ты".

- Не бяры так цяжка, - казаў ён, - я ўжо i за цябе, i за сябе зраблю.

I рабiў так шчыра, што ажно пот з яго лiўся, а дзеўка толькi коўгала лапатай па версе, туды ды назад.

З таго часу яны хадзiлi ўдваiх увесь дзень, i заўсёды асобна. Часамi да iх далучаўся адзiн чаляднiк. Дзеўцы ўсялякага нагаворыць, з дзецюка накпiць толькi i ўсяго. Увечары Мiхалка заставаўся начаваць у камянiцы, якую яны муравалi, бо не было яму куды iсцi, а яго сяброўка iшла ў горад разам з iншымi i з тым чаляднiкам, якi ўвесь час лаяў яе, а то i па карку даваў.

- Нешта не любiць ён дзеўку, - сам сабе гаварыў Мiхалка. - Але нiчога не зробiш: на тое ён i чаляднiк, каб нас падштурхоўваць...

Затое ўжо сам ён стараўся за ўсю тую крыўду рабiць дзяўчыне палёгку. Увесь час працаваў за сябе i за яе. Снедаючы, дзялiўся з ёю хлебам, а ў абед купляў ёй баршчу за пяць грошаў, бо ў дзеўкi амаль нiколi не было за што купiць.

Калi iх прызначылi насiць цэглу наверх, дзяцюк не мог ужо выручаць сваю сяброўку, бо тут прыглядалiся майстры.

Аднак па гнуткiх дошках рыштаванняў хадзiў ён за ёю след у след i вельмi ж баяўся, каб яна не спаткнулася i цэгла не прывалiла яе!

Бачачы такую яго заклапочанасць, той чаляднiк пакеплiваў з Мiхалкi i паказваў на яго iншым. Тыя таксама смяялiся i крычалi зверху:

- На, дурань, на!..

Неяк апоўднi чаляднiк паклiкаў дзяўчыну ўбок, чагосьцi ўсё ад яе дамагаўся, нават i штурхануў мацней, чым заўсёды. Пасля той гутаркi яна падышла да Мiхалкi заплаканая i спыталася, цi не пазычыць ён ёй дваццаць грошаў.

Чаго б у яго для яе не было! Ён хуценька развязаў вузельчык, дзе былi грошы, яшчэ прывезеныя са станцыi, i адлiчыў ёй, колькi прасiла.

Дзяўчына занесла дваццаць грошаў чаляднiку, i з той пары не было амаль нiводнага дня, каб дзяцюк не рабiў ёй тых безнадзейных пазыкаў. Потым аднойчы нясмела спытаўся ў яе:

- Навошта ты даеш грошы гэтаму нелюдзю?

- Ды так ужо, - адказала дзеўка.

Неяк раз чаляднiк пасварыўся з пiсарам i пакiнуў працу. Мала таго, што сам пакiнуў, дык яшчэ i дзяўчыне загадаў, нiбы служанцы якой, зрабiць тое самае iсцi за iм.

Дзяўчына завагалася. Аднак, калi пiсар прыгразiў, што калi яна не дабудзе да вечара, дык ён не заплацiць ёй за ўвесь тыдзень, - зноў узялася за працу. Беднаму чалавеку капейка, так цяжка заробленая, не можа не быць дарагой.

Чаляднiк узлаваўся.

- Iдзеш ты, сука, - крычаў ён, - цi не iдзеш?

- Як жа я пайду, калi яны не хочуць заплацiць? За рубля таго хоць спаднiцу якую купiла б!..

- Ну, дык цяпер, - гыркнуў чаляднiк, - на вочы мне не паказвайся, на парог мой не ступi, бо затаўку насмерць!..

I пайшоў у горад.

Увечары, як заўсёды, муляры разышлiся. У новым доме застаўся начаваць Мiхалка, а з iм - дзяўчына.

- Не пойдзеш? - спытаўся здзiўлены дзяцюк.

- Куды ж я пайду, калi ён сказаў, што прагонiць...

Толькi цяпер Мiхалка пачаў здагадвацца.

- Дык гэта ты з iм жыла? - спытаўся з крыўдай у голасе.

- Ага, - сарамлiва шапнула дзяўчына.

- I яму аддавала ўвесь заработак, хоць ён i бiў цябе?

- Але.

- А чаму ж ты так брыдка рабiла?..

- Бо любiла яго, - цiха адказала дзеўка, хаваючыся за слупы рыштавання.

Дзецюка нiбы хтосьцi нажом укалоў. Недарма людзi з яго смяялiся!..

Мiхалка падсунуўся да дзяўчыны.

- А цяпер не будзеш яго любiць? - спытаўся ён.

- Не, - адказала яна i пачала горка плакаць.

- Будзеш толькi мяне любiць?

- Але.

- Я не буду цябе бiць i грошай тваiх забiраць не буду.

- Вядома ж!

- Са мной табе будзе лепш!..

Дзеўка не адказала нiчога, а толькi плакала яшчэ шчырэй i ўся траслася.

Ноч была халодная i сырая.

- Холадна табе? - спытаўся дзяцюк.

- Холадна.

Яна плакала, а ён пасадзiў яе на горбе цэглы. Зняў сярмягу i атулiў дзяўчыну, а сам застаўся ў адной кашулi.

- Не плач!.. Не плач! - гаварыў. - Толькi адну ноч так прасядзiш. Ёсць жа ў цябе рубель, вось заўтра i ноймем кватэру, а спаднiцу я за свае табе куплю. Толькi не плач...

Аднак дзеўка не звяртала ўвагi на тое, што ён ёй гаварыў. Яна ўзняла галаву i прыслухоўвалася. Ёй здавалася, што з вулiцы чуваць знаёмую хаду.

Той хтосьцi наблiзiўся. Пачаў свiстаць i гукаць:

- Дахаты iдзi! Ты!.. Дзе ты там?

- Я тут! - адказала дзяўчына ўсхапiўшыся.

Выбегла на вулiцу, дзе стаяў чаляднiк.

- Я тут! - паўтарыла.

- А грошы ёсць? - спытаўся чаляднiк.

- Ёсць! Во яны... На! - сказала, падаючы яму рубель.

Чаляднiк схаваў рубель у кiшэню. Тады схапiў дзеўку за валасы i пачаў бiць, прыгаворваючы:

- Другiм разам слухайся, бо на парог не пушчу... Рублём не адкупiшся!.. Слухайся!.. Слухайся! - паўтараў ён, лупцуючы яе кулакамi.

- А божа ж мой!.. - крычала дзеўка.

- Слухай!.. Слухай, што я кажу...

Ды раптам ён пусцiў дзяўчыну, бо адчуў, што за карак яго ўчапiлася магутная рука. Сяк-так павярнуў галаву i ўбачыў Мiхалкавы раз'ятраныя вочы.

Чаляднiк быў хлопец хват, ён чарпануў Мiхалку кулаком па лабацiне, ажно ў таго ў вушах зазвiнела. Аднак чаляднiкаў карак не выпусцiў, нават сцiснуў яго мацней.