Болеслав Прус - Мiхалка (на белорусском языке)

Баляслаў Прус

Мiхалка

Пераклад: Янка Брыль

Работа на чыгунцы закончылася. Падрадчык выплацiў што каму належала, каго змог - ашукаў, i людзi пачалi разыходзiцца натоўпамi, кожны ў сваю вёску.

У карчме, што стаяла паблiзу ад чыгуначнага палатна, да паўдня стаяў гоман. Хто напаўняў абаранкамi кайстру, хто купляў дахаты гарэлку, хто напiваўся на месцы. Пасля парабiлi клункi з дзяругаў, павесiлi тыя клункi цераз плечы i пайшлi, гукаючы:

- Бывай здароў, дурны Мiхалка!

А ён застаўся.

Застаўся на шэрым полi i не глядзеў услед сваiм людзям, а на блiскучыя рэйкi, што беглi кудысьцi далёка, далёка! Вецер раздзьмухваў яго цёмныя валасы, расхрыстваў яго белую сярмягу i здалёк даносiў апошнiя гукi песень.

Неўзабаве за кустамi ядлоўцу пахавалiся дзяружкi, сярмягi i круглыя шапкi. Нарэшце i песнi замоўклi, а ён усё стаяў з заложанымi за спiну рукамi, бо не было куды iсцi. Нiбы ў таго зайца, што якраз цяпер сiгаў цераз рэйкi, i ў яго, мужыцкага сiраты, гняздо было ў полi, а свiран - дзе бог дасць.

За пясчаным узгоркам пачуўся свiст, заклубiўся дым, загрукацелi колы. Рабочы цягнiк затрымаўся перад незакончанай станцыяй. Дзябёлы машынiст i яго маладзенькi памочнiк саскочылi з паравоза i пабеглi ў карчму. Таксама зрабiлi i змазчыкi. Застаўся толькi iнжынер, якi задуменна прыглядаўся да пустой ваколiцы i прыслухоўваўся да шамацення пары ў паравозным катле.

Дзяцюк ведаў iнжынера, ён нiзенька пакланiўся яму.

- А, гэта ты, дурны Мiхалка! Што ты тут робiш? - спытаўся iнжынер.

- Нiчога, пане.

- Чаму не вяртаешся ў вёску?

- Няма мне, пане, чаго.

Iнжынер пачаў напяваць, а потым сказаў:

- Едзь у Варшаву. Там заўсёды работа знойдзецца.

- Я ж не ведаю, дзе гэта.

- Сядай на платформу, дык i даведаешся.

"Дурны Мiхалка" ўзабраўся, як кот, на платформу i сеў на горбе камення.

- А грошы ў цябе трохi ёсць? - спытаўся iнжынер.

- Ёсць, пане, рубель, i сорак грошаў, i злотых дзесятачкамi...

Iнжынер зноў пачаў напяваць i азiрацца па ваколiцы, а ў паравозе ўсё нешта бурчэла. Нарэшце з карчмы выбегла абслуга цягнiка з бутэлькамi i скруткамi. Машынiст i памочнiк селi на паравоз i - паехалi.

Праз нейкую мiлю ад станцыi, на павароце, паказалiся дымы над стрэхамi беднай вёскi на балоцiстай нiзiне. Убачыўшы вёску, Мiхалка ажыў. Пачаў смяяцца, гукаць (хоць бы яго не пачулi з такое адлегласцi), махаць шапкай... Але змазчык, якi сядзеў на тамбуры, прыкрыкнуў на яго:

- Чаго ты там выхiляешся! Яшчэ звалiшся к чорту...

- Гэта ж, пане, наша вёска, тая вунь!..

- А ваша, дык i сядзi спакойна, - адказаў змазчык.

Мiхалка сеў спакойна, як яму загадалi. Толькi на сэрцы было неяк нудна, i ён пачаў малiцца. Ах, як ён ахвотна вярнуўся б у сваю вёску, злепленую з глiны i саломы, туды, дзе навокал балота!.. Ды не было чаго. Хоць i называлi яго "дурным", ён усё ж разумеў, што ў свеце людзi менш памiраюць з голаду i з начлегам лягчэй, чым у вёсцы. О, у свеце хлеб бялейшы, на мяса можна хоць паглядзець, больш дамоў i людзi не такiя бедныя, як у iх.

Мiналi станцыю за станцыяй, затрымлiваючыся дзе даўжэй, дзе карацей. На заходзе сонца iнжынер загадаў накармiць дзецюка, а ён за гэта нiзенька пакланiўся.

Пачалi ехаць па зусiм новых аколiцах. Тут не было залiтых балотаў, а ўзгоркаватыя палi, звiлiстыя, быстрыя рэчкi. Пазнiкалi курныя хаты i плеценыя з лазы гумны, паказалiся прыгожыя двары i мураваныя будынкi, лепшыя, чым у iх касцёлы або корчмы.

Ноччу спынiлiся каля горада, якi стаяў на гары. Здавалася, што дамы лезуць адзiн на адзiн, а ў кожным столькi святла, колькi зорак на небе. На цэлай сотнi пахаванняў не ўбачыш столькi свечак, колькi ў гэтым горадзе...

Штосьцi вельмi хораша iграла, людзi хадзiлi натоўпам, смеючыся i рагочучы, хоць была ўжо такая позняя ноч, што ў вёсцы пачуў бы толькi голас нячысцiка i брэх растрывожаных сабак.

Мiхалка не заснуў. Iнжынер загадаў даць яму фунт каўбасы i булку хлеба, а потым - прагнаў яго на iншую платформу, якая везла пясок. Тут было мякка, як у пуху. Але дзяцюк не лажыўся, а сядзеў на кукiшках, еў каўбасу з хлебам, ажно вочы лезлi наверх, i думаў:

"Глядзi, якiя дзiўныя рэчы бываюць на свеце!.."

Гадзiн некалькi пастаялi, а пад ранне цягнiк крануўся i памаленьку паехалi. На адной станцыi, у лесе, пастаялi даўжэй, а змазчык сказаў дзецюку, што iнжынер, вiдаць, вернецца назад, бо па яго прыйшла тэлеграма.

I сапраўды, iнжынер паклiкаў дзецюка.

- Мне трэба ехаць назад, - сказаў ён. - А ты паедзеш адзiн у Варшаву?

- Цi я ведаю, - шапнуў дзяцюк.

- Ды ўжо ж не загiнеш сярод людзей?

- Для каго я, пане, загiну, калi ў мяне анiкога няма!..

I сапраўды, для каго ён меў загiнуць!

- Ну дык едзь, - сказаў iнжынер. - Там каля самай станцыi будуюць новыя дамы. Будзеш насiць цэглу i не памрэш з голаду, калi не сап'ешся. Пасля, можа, i палепшае. На ўсякi выпадак на табе рубель.

Дзяцюк узяў рубель, абняў iнжынера за каленi i сеў на сваю платформу з пяском.

Неўзабаве паехалi.

У дарозе ён спытаўся ў змазчыка:

- Пане, далёка адгэтуль да нашай станцыi?

- Мiляў, вiдаць, пад сорак. Цi я ведаю!

- Пане, а пешкi доўга iшоў бы?

- Тыднi, можа, са тры. Зрэшты, не ведаю.

Страшэнны жах ахапiў дзецюка. I чаго ён, бедны, папёрся так далёка, што аж тры тыднi трэба дахаты iсцi!..

У iхняй вёсцы часта расказвалi пра аднаго хлопца, як яго падхапiў вецер i хутчэй, чым паспееш перахрысцiцца, панёс, а праз дзве мiлi шпурнуў, ужо мёртвага, на зямлю. Цi ж з iм не тое самае стала? Цi ж гэтая машына, якое старыя людзi баяцца, не горшая яшчэ i за вецер?.. А дзе яна яго выкiне!

Ад гэтай думкi Мiхалка ўхапiўся за борт платформы i заплюшчыў вочы. Адчуў, як яго нясе, як страшна гудзе, як вецер хвошча яго па твары i смяецца: "го-го-го!.. хi-хi-хi!.."

Падхапiла яго бура, падхапiла!.. Толькi што не ад мацi, не ад бацькi, не ад роднай хаты, а сiрату з чыстаполiцы.

Ён разумеў, што нешта з iм не так, але нiчым не мог сам сабе памагчы. Дрэнна яму, будзе, напэўна, яшчэ горш, але таму, што бывала ўжо дрэнна, горш i найгорш, ён расплюшчыў вочы i перастаў трымацца за борт. На ўсё божая воля. На тое ён бедны мужык, каб цягаць бяду на карку, а ў сэрцы - страх i смутак...

Паравоз прарэзлiва засвiстаў. Мiхалка зiрнуў наперад i ўбачыў воддаль цэлы лес дамоў, аслоненых дымам.

- Недзе гарыць? - спытаўся ён у змазчыка.

- Гэта Варшава!..

Дзецюка зноў сцiснула за сэрца. Як ён асмелiцца ўвайсцi ў гэты дым?

Станцыя. Мiхалка злез з платформы. Пацалаваў у змазчыка руку i, разглядзеўшыся, памалу пайшоў да тое крамы, дзе на шыльдах былi намаляваны куфлi з чырвоным пiвам i зялёная гарэлка ў бутэльках. Не выпiўка яго туды прыцягвала, а штосьцi iншае.

За карчмой вiдаць было - будуецца дом, а перад тымi шыльдамi стаялi муляры. Ён прыгадаў параду iнжынера i падышоў - спытацца пра работу.

Муляры, хлопцы хвацкiя, забруджаныя вапнай i цагляным пылам, самi зачапiлi дзецюка.