Эрих Ремарк - Тры таварышы (на белорусском языке)

- Дзе ж ты так доўга была, Лiза?

Яна пацiснула плячыма.

- Усё роўна. Захацелася паглядзець на цябе. Ну, цяпер я магу адчалiць.

- Ну, як ты пажываеш?

- Ах, кiнь, - сказала яна. - Не старайся...

Вусны яе задрыжалi. Вiдаць было, што яна галадала.

- Я правяду цябе, - сказаў я.

Яе бледны абыякавы твар прастытуткi ажывiўся, на iм з'явiўся дзiцячы выраз. Па дарозе я купiў у начной шафёрскай закусачнай тое-сёе, каб яна магла перакусiць. Спачатку яна адмаўлялася. Уступiла толькi тады, калi я сказаў, што таксама хачу есцi. Але яна сачыла, каб не падмануць мяне, каб мне не засталiся горшыя кавалкi. Яна адмаўлялася i ад паўфунта вяндлiны, лiчыла, што хопiць чвэрцi фунта, калi мы яшчэ возьмем франкфурцкiх сасiсак. Але я ўсё-такi ўзяў паўфунта i дзве бляшанкi сасiсак.

Яна жыла ў мансардзе, якую так-сяк абставiла. На стале стаяла газнiчка, а каля ложка - бутэлька з уторкнутай у рыльца свечкай. На сценах вiселi карцiнкi з iлюстраваных часопiсаў, прымацаваныя кнопкамi. На тумбачцы некалькi дэтэктыўных раманаў, а побач з iмi - пачак парнаграфiчных здымкаў. Некаторыя клiенты, асаблiва жанатыя, любiлi паглядзець iх. Лiза змахнула iх у шуфляду i дастала старую, але чыстую сурвэту.

Я расклаў яду. Лiза мiж тым пераапранулася. Спачатку яна зняла сукенку, хоць я ведаў, што больш за ўсё ёй балелi ногi. Ёй жа даводзiлася так шмат хадзiць. I вось яна стаяла - у высокiх лакiраваных чаравiках да кален i ў чорнай сарочцы.

- Як табе падабаюцца мае ногi? - спытала яна.

- Цуд, як заўсёды.

Яна была задаволена i з палёгкай села на ложак, каб расшнураваць чаравiкi.

- Сто дваццаць марак заплацiла, - сказала яна i падала iх мне. - Пакуль столькi заробiш, дык даб'еш iх.

Яна дастала з шафы кiмано i выцертыя парчовыя туфлi, што засталiся ад лепшых дзён. Пры гэтым яна ўсмiхалася амаль вiнавата. Ёй хацелася падабацца. Мне раптам нешта падпёрла пад грудзi, мне стала нiякавата ў гэтай маленькай каморцы, быццам нехта памёр.

Мы елi. Я ласкава размаўляў з ёй. I ўсё ж яна заўважыла, што нешта памянялася. У яе вачах з'явiўся страх. Памiж намi нiколi нiчога не было больш таго, што прыносiў выпадак. Але, магчыма, гэта абавязвала i звязвала нас больш за ўсё iншае.

- Ты пойдзеш? - спытала яна, калi я ўстаў. Быццам яна ўжо даўно са страхам чакала гэтага.

- У мяне яшчэ спатканне.

Яна зiрнула на мяне.

- Так позна?

- Па справах. Важнае для мяне спатканне, Лiза. Хачу паспрабаваць убачыць аднаго чалавека. У гэты час ён звычайна сядзiць у "Асторыi".

Нiякая iншая жанчына не зразумее цябе ў такiх справах лепш, чым такая дзяўчына, як Лiза. Але i нiякая iншая жанчына не адчуе ману лепш за яе. Твар Лiзы зрабiўся пусты.

- У цябе жанчына...

- Паслухай, Лiза... мы ж так рэдка сустракалiся... цяпер жа не бачылiся амаль што год. Ты ж можаш уявiць...

- Не, не, я не пра гэта. У цябе ёсць жанчына, якую ты кахаеш! Ты змянiўся. Я адчуваю.

- Ах, Лiза...

- Праўда, праўда... Скажы!

- Я i сам не ведаю. Магчыма...

Яна хвiлiнку пастаяла. Потым яна кiўнула галавой.

- Так... так... вядома... Я ж такая дурная... у нас жа з табой нiчога не было... - Яна правяла рукой па лбе. - Не ведаю, як я магла падумаць...

Яна стаяла перада мной, худзенькая, бедная, бездапаможная... Парчовыя туфелькi, кiмано, доўгiя адзiнокiя вечары, успамiны...

- Да пабачэння, Лiза.

- Ты пойдзеш? Ты не пабудзеш яшчэ? Ты ўжо... iдзеш?

Я ведаў, што яна мела на ўвазе. Але я не мог. Нават дзiўна, але я не мог. Я гэта адчуваў сэрцам. Раней такога не здаралася. Я не пераацэньваў вернасцi. Але сёння ўсё змянiлася. Я раптам адчуў, як далёка адышоў ад усяго, што было.

Яна стаяла каля дзвярэй.

- Ты iдзеш? - Яна пабегла назад. - Вось, я ведаю, ты паклаў мне грошы... пад газету... не трэба мне яны... Вось... вось.. так, iдзi...

- Мне трэба, Лiза...

- Ты не прыйдзеш больш...

- Прыйду, Лiза...

- Не, не, ты не прыйдзеш,.. я ведаю. I не прыходзь! Iдзi ж, iдзi...

Яна заплакала.

Я спусцiўся па лесвiцы не азiрнуўшыся. Я яшчэ доўга хадзiў па вулiцах. Ноч была незвычайная. Мне зусiм не хацелася спаць. Я прайшоў мiма "Iнтэрнацыяналя", думаючы пра Лiзу i пра былыя гады, пра многае, што ўжо даўно забылася. Усё гэта было так далёка, што, здавалася, адбывалася не са мной. Потым я прайшоў па вулiцы, дзе жыла Пат. Вецер узмацнiўся, усе вокны ў яе доме былi цёмныя, ранак на шэрых нагах краўся каля дзвярэй... Нарэшце я пайшоў дадому. Божа мой, падумаў я, здаецца, я шчаслiвы.

XIII

- Даму, якую вы ўвесь час хаваеце, - сказала фраў Залеўскi, - можна ўжо не хаваць. Няхай спакойна адкрыта прыходзiць да вас. Яна мне падабаецца...

- Вы ж яе не бачылi яшчэ, - здзiвiўся я.

- Супакойцеся, я бачыла яе, - заявiла фраў Залеўскi выразна. - Я яе бачыла, i яна мне падабаецца, нават вельмi... але яна вам не пара...

- Праўда?

- Не пара. Мне нават дзiўна, як вы маглi яе знайсцi ў сваiх пiўнушках. Але, вядома, такiя басцякi...

- Мы адхiлiлiся ад тэмы... - перабiў я яе.

- Гэта жанчына, - сказала яна, стоячы рукi ў бокi, - прызначана для мужчыны з добрым надзейным становiшчам. Адным словам, для багатага чалавека.

"Вось табе i на! - падумаў я. - Гэтага табе яшчэ не хапала!"

- Так можна сказаць пра любую жанчыну, - заявiў я раздражнёна.

Яна затрэсла сваiмi пасмамi.

- Пачакайце! Будучыня пакажа, што я мела рацыю.

- А, будучыня! - Я са злосцю кiнуў запiнкi на стол. - Хто сёння думае пра будучыню! Цi варта сёння ламаць галаву пра яе!

Фраў Залеўскi заклапочана пакiвала велiчнай галавой.

- Дзiўныя вы людзi, моладзь увогуле. Мiнулае вы ненавiдзiце, сённяшнiм днём вы пагарджаеце, а будучыня - што будзе, тое будзе. Дабром гэта не можа скончыцца!

- А што вы маеце на ўвазе, гаворачы "не можа скончыцца"? - спытаў я. Дабром можа скончыцца толькi тое, што ўвесь час было дрэнна. Тады ўжо лепш, каб дрэнна скончылася.

- Гэта жыдоўскiя фокусы, - сказала фраў Залеўскi з годнасцю i рашуча накiравалася да дзвярэй. Але ўжо ўзяўшыся за ручку, яна раптам рэзка спынiлася.

- Смокiнг? - выдыхнула яна ў здзiўленнi. - У вас?

Шырока адкрытымi вачыма яна разглядала Отаў касцюм, якi вiсеў на дзвярах шафы. Я пазычыў яго, каб вечарам пайсцi з Пат у тэатр.

- Так, у мяне! - сказаў я з'едлiва. - У вас непераўзыдзены талент лагiчных абагульненняў, шаноўная панi...

Яна глянула на мяне. Цэлая гама бурных пачуццяў адлюстравалася на яе тоўстым твары. Усе яны сканцэнтравалiся ў шырокай змоўнiцкай усмешцы.

- Ага! - сказала яна. А потым яшчэ раз: - Ага!

I ўжо з другога боку дзвярэй, з асалодай i хiтрынкай, са светлай радасцю жанчыны, якая зрабiла такое адкрыццё, кiнула праз плячо:

- Дык вось яно як!

- Так яно i ёсць, праклятая цётка, - прабурчаў я ўслед ёй, калi ўпэўнiўся, што яна ўжо не пачуе.

Потым я раз'юшана шпурнуў свае новыя туфлi разам з карабком на падлогу. Ёй трэба багаты... быццам я гэтага не ведаў!

Я прыйшоў да Пат, каб iсцi разам у тэатр. Яна, ужо апранутая, стаяла ў пакоi, чакаючы мяне. Я ледзь не задыхнуўся, убачыўшы яе. Упершыню за час нашага знаёмства яна была ў вячэрняй сукенцы.