Эрве Базен - Здаецца мансарда (на белорусском языке)

Эрвэ Базэн

Здаецца мансарда

Пераклад: А. Мароз

Тоўстая Марта сядзела на сваiм столку i ўсё лiчыла, загiнаючы пальцы, пералiчвала, прыкiдвала, параўноўвала. На душы ў яе было неспакойна, унiзе нешта сцiскалася. Яе суседка, кансьержка з васемнаццатага, у падобным выпадку зарабiла шэсцьдзесят тысяч. Праўда, мансарда ў васемнаццатым мае, самае малое, шаснаццаць квадратных метраў. "Але ў мяне, - адзначыла Марта, - не такiя загаджаныя туалеты i вада добра даходзiць да верху". Гэта была праўда, з крана на гарышчы бiў моцны струмень, а не капала, як у васемнаццатым. Але "ў мяне"... Ад гэтай думкi яна ўсмiхнулася. Сабака, якi сцеражэ дабро, сам належыць гаспадару, але таксама адчувае сябе крыху гаспадаром, калi брэша. А калi ўдумацца, то i ўпраўляючы - гэта ўсяго толькi вялiкая аўчарка, якой таксама нiчога не належыць, ён толькi распараджаецца ад iмя гаспадара, хлапчука, якi валодае ўсiм толькi на паперы. Калi капнуць глыбей, то да чаго ж мы прыйдзем? Адкрыецца, што права - гэта неабходнасць. А Марце гэтая мансарда была неабходная... Праўда, не сама мансарда, не, жытло ў яе было, паганае, але было. Ёй было неабходна паджыцца на патрэбе, якую шмат хто меў у гэтай мансардзе. Неабходнасць гэтая была не надуманай, бо яна была зусiм без грошай, але i не надта пiльнай, бо дах над галавой яна мела. Але другарадная праблема, калi яна ваша, важнейшая за самую надзённую iншага, хiба не?

"Справа не ў гэтым, - сказала яна сама сабе, каб набрацца смеласцi. Трэба разнесцi пошту".

Яна абмацала сваё калена. Яе няўдалы мужык-люстэрнiк на сваёй праклятай рабоце, не было нiкога, каб паслаць наверх. А з гэтым каленам!.. Акрамя Адрыена была яшчэ Эмiлi, але яна спала, цi рабiла выгляд, у сваiм ложку, раскiнуўшыся на прасцiне, разамлелая, паружавелая, разам са сваёй дачкой. Яна вярнулася позна, стамiлася, яе нельга было будзiць, гэтае дзiця. Марта працягнула руку, узяла пачак лiстоў, паклала яго на цырату i трохi разарвала абгортку. "Моцна цалую", заяўляла паштоўка з Корсiкi да маладой асобы з трэцяга паверха. Яе мацi павiнна насцярожыцца, добра вядома, што можа хавацца за самымi нявiннымi словамi. Хiба Эмiлi не дадумалася, каб абдурыць сваiх блiзкiх i сваю мацi, калi яна нешта адчула, каб яе хахаль з кнiгарнi пасылаў ёй праспекты, у якiх асобныя цэны былi закрэсленыя? "Ты i я, фармат..., вокладка са скуразамяняльнiка ўсiх афарбовак, за шэсцьсот пяцьдзесят франкаў..." Трэба было разумець: "Чакаю цябе без дзесяцi сем". Кнiжны чарвяк, а хто, скажыце, пакiнуў ёй Калет? Урэшце, яна магла аддаць перавагу гаспадару кнiгарнi, i Марта, гладзячы калена, мiж iншым падумала, што, нават застаўшыся з дзiцем, Эмiлi заплямiла сябе менш, выбраўшы прадаўца.

Марта паважыла ў руцэ два канверты i перавярнула трэцi, каб паглядзець на штэмпель, адкуль яно адпраўлена. Для маленькiх людзей ведаць - значыць магчы, хiба не так? Потым яна рэзка адсунула пошту. Яе раптам ахапiў жах. Зусiм страцiла розум, рабiць такое! Як з гэтай мансардай: трэба будзе i махляваць, i кленчыць. Але раптам яна азiрнулася. Мадам Паке, з сёмага, вяртаючыся на сваiх каўчукавых падэшвах з царквы Сэн-Нiкэз, дзе яна давала напракат крэслы, праспявала за яе спiной:

- Мне нiчога?

- Нiчога, мадам, - буркнула Марта.

Нiчога не было. Хаця Марта працавала ўсяго восьмы дзень, яна ўжо здагадалася, што для мадам Паке нiколi не будзе нiчога важнага, толькi рэкламныя праспекты i квiтанцыi, але ёй менавiта таму i хацелася б соваць свой нос у будку кансьержкi. Заставалася толькi глядзець на яе. Яна перасунула языком напалову сасмактаны ледзянец за шчаку i застыла, нерухомая, амаль нягнуткая, прыкмячаючы беспарадак, удыхаючы пахi таннага вiна, кацiнай мачы i кiслага малака. Уся яе жвавасць засяродзiлася ў вачах i варухлiвых ноздрах. Ад усмешкi яе губы, якiя асцярожна расклеiлiся, зрабiлiся зусiм тонкiмi.

- Я таксама хацела ў вас спытацца пра тую незанятую мансарду. Я магла б каго-небудзь...

Столак застагнаў. Марта адкiнулася, склаўшы рукi, як для малiтвы, i пасмiхаючыся.

- Мансарда. Вы ўжо шостая, даражэнькая. Сёння з ранiцы сюды iдуць адзiн за адным. Я яшчэ не выпiла кавы, як Мало ўжо былi ў мяне. Iх чацвёра на васьмi квадратных метрах, вы ж падумайце! Потым прыходзiла мадам Мангрынэль, потым калега з пяцьдзесят чацвёртага, потым нейкая манашка...

- Я думаю, сястра Марыя з Сэнт-Фас, - сказала мадам Паке.

- Напэўна, - сказала Марта, - ва ўсякiм разе, гаварыла пра нейкiх кузiн, пратэжэ, цяжкае становiшча. Нават паштальён гаварыў са мной пра гэта. Яны думаюць, што ў мяне сто мансардаў. А на завяршэнне ўсяго прыйшла мадам Сюрмюля i запатрабавала ў мяне мансарду ад iмя ўпраўляючага. Здаецца, яна ўжо не ведае, дзе захоўваць свае кансервы.

- Будзе шкада, калi яны прападуць, - сказала мадам Паке ялейным голасам.

- Распараджэнне ўпраўляючага, - буркнула Марта, - мы не можам тут рабiць тое, што нам захочацца.

На нейкi момант абедзве жанчыны замаўчалi. "Спрытная, - падумала Меланi Паке, - робiць выгляд, што нiчога не здарылася, а сама ўжо абладзiла сваю справу. Нiчога не скажаш, у гэтых кароў усё iдзе гладка. Языкi дадзеныя iм, каб каўтаць, яны толькi i думаюць, як пажывiцца". Стоячы на сваiх тонкiх, як цурубалкi, i прамых, як яе парасон, нагах, мадам Паке адчула прылiў настальгii па тых часах, калi кожную ранiцу, пасля набажэнства, у гэтай самай будцы кансьержкi яе чакала iнфармацыя пра навiны квартала, якая давала ёй зарад жвавасцi i дзелавiтасцi. Тоўстая Марта, якая разбылася не ад добрага жыцця (яе тлўшч вырас на бульбе) i нават у пост часам таўсцела, са свайго боку глядзела на Меланi з усё большай iнстынктыўнай варожасцю. Гэта была варожасць сала да косткi, тлустых да сухарэбрых. Яна надзiмала губы, узводзiла да столi свае жоўтыя вочы, нiбы заклiкаючы яе ў сведкi, што не можа нiчога зрабiць.

- Я ведаю, што вы зробiце так, як трэба, - сказала мадам Паке.

Яна, нiчога больш не кажучы, прашмыгнула да лесвiцы. Марта крыху пачакала, кiўнула галавой i, пакiнуўшы ў спакоi сваё калена, доўга церла ўпрыгожаную пукатым валляком шыю. Гэты валляк так i не праходзiў. Упэўненая, што яе нiхто, акрамя кошкi, не чуе, яна стала незадаволена апраўдвацца:

- Нельга ж усё аддаваць за так. Нават калi ты маеш на нешта права, у цябе стараюцца яго вырваць.

Усё было правiльна, але раптам Марта ўбачыла, як расплюшчылiся вочы Эмiлi. Яна млява сказала:

- Гэта нядобра ў дачыненнi Мало. Ты ведаеш, што сказаў тата...

- Спi! - грымнула Марта, цi то каб прымусiць замаўчаць дачку, цi то сваё сумленне, якое таксама драмала.

Яна рэзка ўстала i, цмокаючы языком, пашкандыбала на сваю вузкую кухню, дзе яшчэ заставалiся мiзэрныя рэшткi засохлага сыру, якiмi можна было пажывiцца. А! Не з такой, як у Адрыена, мiзэрнай зарплатай можна было дазволiць сабе раскошу грэбаваць iмi. Гэты Адрыен, сапраўды, вельмi разумны, калi кажа: "Ды аддай ты сваю мансарду Мало".