Генрих Белль - Бiльярд а палове дзесятай (на белорусском языке)

- Зараз дзядуля пойдзе ў кляштар i даведаецца пра тое, што ты яму павiнен быў бы сказаць сам.

Я сцёр напiсаныя крэйдаю лiтары памiж нагою святога Iаана i нагою святога Пятра, маленькi "iкс" у падвале прытулку пiлiгрымаў; ён iх нiколi не знойдзе, не ўбачыць i нiчога не даведаецца ад мяне.

- Тры днi, - сказаў ён, - фронт праходзiў памiж Дэнклiнгенам i горадам, i мы з фраў Клошграбэ вечарамi малiлiся за дзядулю; потым ён прыехаў увечары з горада, быў бледны i сумны - такi, якiм я яго нiколi да тае пары не бачыў; ён хадзiў разам з намi памiж руiнаў абацтва, мармычучы ўвесь час тое, што мармыталi сяляне, што бабуля ўвесь час мармытала ў бамбасховiшчы: "Навошта-навошта, навошта?"

- Напэўна, ён быў шчаслiвы ад таго, што ты дапамагаеш пры адбудове абацтва?

- Што ж, - сказаў Ёзэф, - але цяпер я мушу пазбавiць яго гэтага шчасця; не пытайся - чаму, але мушу.

Ён пацалаваў Марыяну, зачасаў ёй валасы за вуха i, растапырыўшы пальцы, пачаў вычэсваць з iх хваёвую iглiцу i пясчынкi.

- Бацька хутка вярнуўся з палону i забраў нас у горад, хоць дзядуля быў супраць гэтага i казаў, што для нас было б лепей, каб мы гадавалiся не сярод адных руiн; але бацька сказаў: "Я не магу жыць на сяле i хачу, каб дзецi былi са мною, бо iх жа зусiм не ведаю". Мы яго таксама не ведалi i спачатку пабойвалiся, дый адчувалi, што i дзядуля яго таксама пабойваўся. У той час мы ўсе жылi ў бацькавым кабiнеце, бо наш дом быў непрыдатны, каб у iм жыць; а на сцяне ў кабiнеце вiсеў вялiзны план горада; усё, што разбурана, было заштрыхавана чорным; робячы ўрокi за дзядулевым рысавальным сталом, мы часта прыслухоўвалiся да размоў бацькi i дзядулi, iншых людзей - як яны збiралiся разам каля карты. Часта ўсе голасна спрачалiся, бо мой бацька заўсёды казаў: "Усё гэта - прэч... узарваць!" i пiсаў "iкс" каля чарговай чорнай плямы, а iншыя ўсё гаварылi: "Напрамiлы божа, мы ж не можам гэтага рабiць"; тады бацька казаў: "Зрабiце гэта раней, чым людзi вернуцца ў горад... Цяпер нiхто тут не жыве, i вам няма чаго лiшне забiваць сабе галаву: змяцiце ўсё гэта з паверхнi зямлi..." А яны зноў: "Гэта ж рэшткi аконнага проймiшча з шаснаццатага стагоддзя, а там вунь частка каплiцы з дванаццатага"; бацька кiдаў грыфель i казаў: "Добра, рабiце як хочаце, але, паверце, вы яшчэ пашкадуеце... рабiце як хочаце, толькi без мяне". А яны казалi: "Ну што Вы, шаноўны пане доктар, Вы ж у нас самы лепшы спецыялiст па выбухах, Вы не можаце адмовiцца дапамагчы нам"; на што бацька адказваў: "Але ж адмоўлюся, калi мне давядзецца азiрацца на кожную курасадню часоў Рыма; для мяне сцены - гэта ўсяго толькi сцены, i паверце мне, што сярод iх бываюць толькi дрэнныя i добрыя; да д'ябла гэтую дрэнь! Падарвiце ўсё i ўбачыце, колькi будзе вольнага месца". Калi яны пайшлi, дзядуля, пасмейваючыся, сказаў: "Божа мой, ты ж павiнен зразумець iх пачуццi", а бацька таксама засмяяўся: "Я разумею iх пачуццi, але не паважаю"; а пасля ён сказаў нам: "Хадзем, дзецi, купiм шакаладу". I ён выправiўся з намi на чорны кiрмаш, купiў сабе цыгарэт, а нам - шакаладу, i мы працiскалiся з iм у цёмныя, напалову разбураныя пад'езды дамоў, падымалiся па сходах, бо яму хацелася яшчэ купiць цыгарэт дзядулю; ён заўсёды купляў i нiколi нiчога не прадаваў; калi мы атрымлiвалi хлеб альбо масла з Штэлiнгена цi з Гёрлiнгена, ён прымушаў нас забiраць ягоную частку ў школу, i мы маглi самi вызначаць, каму ахвяраваць яе; i аднаго разу мы купiлi на чорным кiрмашы масла, якое перад гэтым падарылi; у скрутку была яшчэ цыдулка, напiсаная фраў Клошграбэ: "На гэтым тыднi, на жаль, толькi адзiн кiлаграм". Але бацька адно смяяўся i казаў: "Ну, што ж, людзям таксама патрэбны грошы на цыгарэты". Неяк да нас iзноў прыйшоў бургамiстр, i бацька паведамiў яму: "У руiнах кляштара францысканцаў я знайшоў бруд з-пад пазногцяў, што паходзiць з чатырнаццатага стагоддзя; не смейцеся; гэта даведзена: чатырнаццатае стагоддзе, бо ён перамяшаны з валаскамi ваўнянага прадзiва, якое, як дакладна вядома, выраблялася ў нашым горадзе толькi ў чатырнаццатым стагоддзi; гэта надзвычай рэдкае адкрыццё ў галiне гiсторыi культуры, пане бургамiстр"; той адказаў: "Гэта ўжо занадта, пане Фэмель", а бацька запэўнiў яго: "О, будзе яшчэ больш занадта, пане бургамiстр". Рут засмяялася: яна якраз сядзела побач i пiсала, робячы кляксы, хатняе заданне ў сшытак па арыфметыцы; яна гучна засмяялася, а ён падышоў к дачцэ, пацалаваў яе ў лоб i сказаў: "Твая праўда; гэта ўсё смеху варта, маё дзiця"; мне зрабiлася зайздросна, бо мяне бацька ў лоб яшчэ нiколi не цалаваў; мы любiлi яго, Марыяна, але ўсё яшчэ крыху пабойвалiся, калi, стоячы перад планам горада з крэйдай у руцэ, ён паўтараў: "усё прэч... узарваць..." Бацька быў вельмi патрабавальны што да маёй вучобы; ён заўсёды казаў мне: "Ёсць толькi дзве мажлiвасцi: альбо не ведаць нiчога, альбо ведаць усё; твая мацi не ведала нiчога; здаецца, што яна не скончыла нават пачатковай школы, а ўсё ж я не ажанiўся б з нiякай iншай жанчынаю; таму - вырашай". Мы любiлi яго, Марыяна, i калi я цяпер думаю, што яму тады было толькi крыху больш за трыццаць, дык не магу ў гэта паверыць, бо ён заўжды здаваўся мне нашмат старэйшым, хоць з выгляду гэткi ён не быў; часам ён бываў нават вясёлы, цяпер такога з iм не здараецца; калi мы ранiцай вылазiлi са сваiх ложкаў, ён ужо стаяў каля акна, голячыся, i крычаў нам: "Вайне - канец, дзецi", хоць вайна скончылася ўжо чатыры цi пяць год перад тым.

- Нам трэба ўжо iсцi, - сказала Марыяна, - нельга, каб яны так доўга чакалi нас.

- Хай сабе крыху пачакаюць, - адказаў ён. - Мне яшчэ трэба даведацца, што яны зрабiлi з табою, авечка. Я ж пра цябе амаль нiчога не ведаю.

- Авечка... - сказала яна, - скуль ты гэта ўзяў?

- Дык так, проста нешта прыйшло ў галаву, - адказаў ён. - Раскажы, што яны выраблялi з табою. Мяне заўсёды смяшыць твой додэрынгенскi акцэнт: ён табе зусiм не пасуе; мне вядома толькi, што ты хадзiла там у школу, але нарадзiлася ў iншым месцы; ведаю, што ты дапамагаеш фраў Клошграбэ пячы пiрагi, гатаваць ежу i прасаваць бялiзну.

Яна паклала Ёзэфаву галаву сабе на каленi, заплюшчыла яму вочы i сказала:

- Са мною? Ты хочаш даведацца, што яны зрабiлi са мною? Яны кiдалi на мяне бомбы i не траплялi, хоць бомбы былi такiя вялiкiя, а я - такая малая; людзi ў бамбасховiшчы запiхвалi мне ў рот ласункi, а бомбы падалi i не траплялi ў мяне; я чула толькi, як яны рвуцца i як асколкi з шумам ляцяць праз ноч, нiбы птушкi; нехта ў бамбасховiшчы сказаў: "Дзiкiя гусi шумяць уначы". Мой бацька быў высокi, цёмнавалосы, зграбны; ён насiў карычневы мундзiр з мноствам залатых нашывак i нешта накшталт блiскуча-срэбнага штылета на рамянi; ён стрэлiў сабе ў рот; не ведаю, цi бачыў ты калi-небудзь чалавека, якi стрэлiў сабе ў рот? Hе, не бачыў? Тады дзякуй Богу, што ён уратаваў цябе ад гэткага вiдовiшча. Бацька ляжаў на дыване, кроў сцякала на смiрнаўскiя ўзоры - гэта быў сапраўдны смiрнаўскi дыван, мой дарагi; а мая мацi была бялявая высокая жанчына ў сiняй унiформе, на галаве насiла шыкоўны капялюш; на рамянi ў яе не было штылета; i яшчэ ў мяне быў малы брат; ён быў нашмат меншы за мяне i светлавалосы; малы брат вiсеў на дзвярах з пятлёю на шыi, матляючыся ўзад i ўперад, а я смяялася... i ўсё яшчэ смяялася, калi мацi накiнула мне зашмаргу на шыю, мармычучы сабе пад нос: "Ён даў такi загад", але раптам увайшоў нейкi чалавек без формы, без залатых нашывак i без штылета, толькi ў руцэ ў яго быў пiсталет; ён нацэлiў гэты пiсталет у мацi, а я заплакала, бо на шыi ў мяне была пятля i мне дужа хацелася пагуляць у тую гульню, у якую было дазволена гуляць майму малому брату - "ён даў такi загад"', але чалавек зацiснуў мне рот, сцягнуў мяне ўнiз па сходах, зняў з шыi пятлю, пасадзiў мяне на грузавiк...