Владимир Случанский - Драбы (на белорусском языке)

- А адкуль ты ведаеш мае думкi?

- Бо яны й мае! Вось толькi ты, бацька, затрымлiваеш гэты момант...

Памiж бацькам i сынам завязалася гутарка, якая адбывалася кожную ранiцу, ад таго часу як Вiтаўт вырушыў з войскам насустрач мангольскай Гардзе.

- Як-жаж гэта? - схiтрыў Мацей, робячы выгляд, што не разумее нацяку сына. Яму было радасна на душы, што сын не адракаецца ад раз вызначанай мэты й усёй сваёй iстотай iрвецца да яе, але аслухацца бацькавай волi не адважваецца.

- Звычайна! Гнаць трэба ўсякую пошасьць з нашай зямлi! - ухiлiўся i Якуб ад простага адказу.

- Але-ж, але! Гнаць iх у шыю! Вось Гаспадар Вялiкi Князь i гонiць iх. Крыжакоў пагнаў з-пад Вiльнi, Татарву спынiў на Ворскле, Маскалям строга заказаў не патыкацца да Смаленску, пагонiць i гэтых панкоў, толькi шэрсьць на iх закурыць! Дачакаюцца!

- Эх, бацька, бацька, ведаеш добра, аб чым я кажу, - уздыхнуў Якуб.

- Нiчога я ня ведаю. Не разумею, што ты круцiш i куды гнеш...

- Пусьцi мяне да Гаспадара! Ня будзе табе сорамна за Якуба! Вось на гэты меч прысягаю...

- Э не! Калi так кажаш, то прыпомнi наказ Самаго Гаспадара!

А наказ гэты Вялiкакняжы Якуб добра памятаў:

"Каб стаяў Вадзянiк на мейсцы сваiм! Каб працаваў перавоз iспраўна, i не было-бы затрымкi нi ў дзень, нi ў ночы, бо на карацейшым шляху стаiш да земляў Кiеўскiх, i службу нясеш дзяржаўную, i ня менш адказную чым найадважнейшы з Драбаў маiх! I карысьць Вялiкаму Княству Лiтоўскаму прыносiш вялiкую!"

Нiчога тут ня зробiш, супраць волi бацькi й Гаспадара ня пойдзеш. Пастаяўшы трохi на мейсцы, як бы спадзяючыся, што бацька перадумае й што-небудзь пацяшальнае скажа, але не дачакаўшыся, Якуб уздыхнуў, пайшоў пад паветку, набраў абярэмак дроў i панёс у хату.

Мацей, правёўшы сына вачамi, поўнымi пяшчоты й гонару, узвалiў сабе на плечы торбу з воўчымi пасткамi й рушыў уверх уздоўж берагу, абiваючы лапцямi крохкую намаразь.

Як раптам, з грукатам адчынiлiся дзьверы, i з хаты выскачыў Якуб зь мячом у руцэ. Адразу-ж за iм сталi выбягаць узброеныя госьцi. Мацей спачатку не зразумеў, у чым рэч, але, убачыўшы, як чатырох ваяроў акружылi Якуба й, размахваючы мячамi, пачалi насядаць на яго, Мацей шпурнуў убок торбу з воўчымi пасткамi й рынуўся на дапамогу сыну, ухапiўшы на хаду першую трапiўшую пад руку жэрдку.

Якуб адбiваўся моўчкi, удала адводзячы ўдары й адступаючы ў напрамку Прыпяцi. Мячы зь ляскам i скрыгатам высякалi снапы iскраў. Мацей падбег у той момант, калi Якуб, ужо на самым беразе, вялiзарным скачком адхiлiўся ад астрашэннага ўдару ў сьпiну ды з усяе сiлы сякануў па галаве аднаго з нападальнiкаў. Жордка Мацея аж сьвiснула ў паветры, калi ён, напружыўшы ўсе свае сiлы, апусьцiў яе на галовы напасьнiкаў. Адзiн зь iх адразу-ж павалiўся, як калода, з разьбiтым чэрапам, другi, закруцiўшыся на мейсцы, з прарэзьлiвым енкам пакацiўся па абмерзлай траве. У гэты момант павалiўся й Якуб, глуха войкнуўшы. Мацей разгублена глянуў на сына, каторы, разьцягнуўшыся ўва ўвесь рост, прымяў да зямлi стралу з татарскiм апярэньнем. Не пасьпеў Мацей нiчога й падумаць, як ацалелы з напасьнiкаў секануў яго па галаве, зьнёсшы адным ударам палову чэрапа й плячо.

Пачуўшы шум, з хлява выбеглi рэшткi сям'i Вадзянiка, як-раз у той момант, калi Рыцар, стоячы на ганку, пэўнай рукой выпусьцiў стралу ў Якуба. Грыпiна з прарэзьлiвым крыкам, ухапiўшы вiлы, кiнулася на забойцу сына. Але не пасьпела яна зрабiць некалькi крокаў, як тэтыва луку дзвэнькнула ў другi раз, i Грыпiна павалiлася, як падкошаная, са стралой у сэрцы. Кiрыла падхапiў вiлы й кiнуў iх, цэлячы ў грудзi зьнявiднаму гасьцю, але Рыцар сваечасова ўхiлiўся, i вiлы ўбiлiся ў сьцяну, прыбiўшы да яе чорную расу ксяндза.

- Маеце на пядзю шчасьця, - заўважыў яму Рыцар.

- Езус Хрыстус - толькi й змог прамовiць у адказ пацярпелы.

Тым часам, рэшта гасьцей навалiлася на Кiрылу й Марка, i хутка ад iх засталiся пацятыя шматкi...

- Ну вось! Шаноўны айцец Карафа, цяпер можаце спакойна скончыць вашу працу з абразамi, - зьвярнуўся Рыцар да ксяндза. - Больш вам нiхто не перашкодзiць. Але пасьпяшайцеся...

- Не! Не! Сыне мой. Не жадаю нават i дакрануцца да iх. У iх нячыстая сiла! - i ксёндз, перастрашаны да глыбiнi душы, пачаў хуценька хрысьцiцца, мармычучы модлы пад нос, i перабiраючы пацеркi ружанца.

Да ганку падвялi коней. Рыцар i ксёндз улезьлi ў сёдлы й яшчэ раз акiнулi паглядам падворак Вадзянiка.

На беразе, недалёка ад перавозу, ляжалi трупы - трупы Мацея, Якуба й трох ваяроў. Пасярэдзiне падворка: Грыпiна са стралою ў грудзях i пасечаныя Марка й Кiрыла.

Рыцар размахнуўся й кiнуў татарскi лук у бок сваiх пабiтых чэляднiкаў, калчан са стрэламi паляцеў усьлед.

- Сын мой, вы найразумнейшы з вояў, якiх я толькi ведаў, - узрушана прамовiў ксёндз, зразумеўшы выкрут Рыцара.

Рыцар нiчога не адказаў. Самазадаволена ўсьмiхнуўся, даў шпоры каню пад бакi, i ўся кавалькада хутка зьнiкла зь вiду, парушаючы цiшыню прабуджаючайся пушчы.

Калi сьцiхла бразганьне зброi, зь лесу асьцярожна вылезла чалавекападобнае стварэньне. Твар, аброслы сiвой барадой, даўгiя сiвыя валасы, поўныя шышкаў дзядоўнiку, зьвешваюцца на лоб, захiнаючы гарашчыя вочы, казьлiныя скуры, надзетыя шэрсьцю наверх, зьмешвалiся з барадой i вусамi. У руцэ гэтага ляснога стварэньня цьмяна паблiсквае нож. Крадучыся i неяк дзiўна струхваючыся, стварэньне наблiзiлася да Грыпiны, Кiрылы й Марка. Хуткiмi, спрытнымi рукамi абмацала iх i, адмоўна патрусiўшы барадой, накiравалася да Мацея. Памацала яго й раптам застыла нерухома - на дарозе чуўся гук наблiжаючагася возу. Лясны чалавек адным скачком апынуўся ў лесе, але, не адыходзячы далёка, захаваўся ў кустах.

Воз рысьсю выкацiў к перавозу. Два барадатыя паляшукi разам саскачылi зь яго й са страхам азiрнулiсдя наўкола: трупы й кроў, груганьнё ў паветры...

- Сьвят!... Сьвят!... Сьвят!... Завяртай! - выгукнуў адзiн, i воз загрукацеў у адваротную дарогу.

Як толькi грукат воза сьцiхнуў, лясны чалавек вылез з кустоў i ў два скачкi апынуўся каля аднаго з разпасьцёртых ваяроў. Блiснуў нож, i апрытомнеўшы перад гэтым напасьнiк сканаў. (Гэта быў той, што ўпаў другiм ад жордкi Мацея зь перабiтым крыжам.) Цяпер да Якуба... Валасатае стварэньне абмацало яго й, прамармытаўшы: "Вялiкi Ярыла ласку сатвароха!", узвалiў яго сабе на плечы. Нагамi размазаўшы Якубаву кроў да самай вады, рушыў у лес.

Насупiлася магутная Прыпяць, забулькатала мацней у прыбярэжных карэньнях са злосьцяй непамернай. Лес ёй у адказ зашамацеў гальлём i заскрыпеў векавымi стаўбурамi волатаў-дубоў, пасылаючы нямы праклён крывавым наезьнiкам, парушаючым спрадвечны парадак...

6. БАЯРЫН ЛУКА РАЦIШЧЭЎ

У ночы выпаў першы сьнег. Тонкiм пушыстым дываном пакрыў зьмёрзлую шэрую зямлю. Вераб'i, натапырыўшыся, тулiлiся блiжэй да будынкаў, не падымаючы ўжо такога галасу.

Шумiлiна прачнулася. Зарыпелi журавы калодзезяў, замычэлi каровы, зарыпелi па першаму марознаму сьняжку сялянскiя вазы.