Кривицкий Александр - Учебник белорусского языка

1. На гары шуміць хваіна, … ў даліне вербалоз. (П. Трус) 2. То мароз марозіць, … золіць слата. (Я. Купала) 3. Кавадла звінела, … молат звінеў. (Я. Купала) 4. Ёй нічога не хацелася рабіць, … работа падала з яе рук. (Я. Колас) 5. Мінулася грозная бура, … мора дасюль яшчэ б'ецца. (М. Багдановіч) 6. Там толькі дзікая птушка зможа праляцець, … лесавая звярушка з купіны на купіну пераскочыць. (М. Лынькоу) 7. Пакланіся кусту, … ён табе дасць хлеба лусту. (Прымаўка) 8. На шыбах снег ляжыць іскрыстым пухам, … ў хаце пахне грэчкай чысты мёд. (С. Грахоўскі) 9. Цяклі дзянькі, … йшлі нядзелі, … час тут вольны хлопцы мелі. (Я. Колас) 10. Гара тут крута абрывалася, … абрыў пераходзіў у пакаты спуск. (Т. Хадкевіч) 11. Заскрыпела фортка, … стала ціха. (Э. Самуйлёнак) 12. У канцы чэрвеня прайшлі шчодрыя летнія дажджы, … ізноў наладзілася надвор'е. (Я. Колас) 13. Значыць, працу напішу я, … яна будзе лічыцца вашай? (К Крапіва) 14. Навокал было цёмна, … паасобныя агеньчыкі хат міргалі на ўзгорку. (П. Броука) 15. Селі яны на прызбе, хочуць закурыць, … агню няма ні ў кога. (М. Зарэцкі) 16. Думаў схадзіць да пісара, … адгаварыла жонка. (Я. Колас) 17. На заводзе даўно ўжо гудкі прагудзелі, … — бацькі няма. (А. Александровіч) 18. Можа, нават яны плачуць, … слёзак іх не бачаць. (Я. Колас) 19. Усё знікае, праходзіць, як дым, светлы … след будзе вечна жывым. (М. Багдановіч) 20. Гэтай сувязі ён стараўся не губляць, … ён яшчэ болей замацаваў яе. (Я. Колас) 21. Абавязкова пачнецца вайна, … быць не можа. (3. Бядуля) 22. Людзей не знаў лес гэты хмурны, зайздросна сцежкі свае крыў, … сваім дном Днéпра бурныз вясны да восені ўдаль плыў. (Я. Купала) 23. Заводаў зменшыцца — … пачнецца болей беспрацоўе. (А. Александровіч) 24. У вас на мястэчка многа сілы не патрабуецца, … вакол вялікая патрэба ў людзях. (Ц. Гартны) 25. Мы праехалі ці мала станцый, … адну мы прыстань праплылі?! (А. Звонак) 26. Або свет пачуе, … душа трэсне. (Цётка) 27. Уцякай хутчэй, дзеўка, … забяруць на панскі баль. (3. Бядуля)

1) а; 2) то; 3) і ; 4) ды; 5) а ; 6) ды: 7) а ; 8) а: 9) ды, і; 10) затым: 11) потым; 12) пасля; 13) а ; 14) толькі; 15) аж; 16) дык; 17) аднак; 18) толькі; 19) ж; 20) наадварот; 21) інакш; 22) адно — только; 23) затое— зато; 24) між тым; 25) ці; 26) або; 27) а то.

2. Дополните сложноподчиненные предложения союзами (для самопроверки они даны в конце упражнения в порядке следования предложений).

1. Ведаючы з практыкі, … далей у лес, болей дроў, стары больш не спрачаецца. (К, Крапіва) 2. Над ускрайкам лесу, … пачыналіся жоўтыя пяскі, зазвінела песня ляснога жаваранка. (Я. Колас) 3. Сярод настаўніцтва былі свае групы, … складаліся на грунце тых ці іншых інтарэсаў. (Я. Колас) 4. … свінні рогі, не саступіла б з дарогі. (Прымаука) 5. А відно-віднюсенька, … ты іголкі збірай. (К. Крапіва) 6. Людзі спалі непрабудна, … дождж не пераставаў. (7. Мележ) 7. Ёсць кнігі, … праходзіш, … паўз шэры і неахайна збудаваны дом. (М. Паслядовіч) 8. Ён толькі з большага ведаў, … мясцовасці ён цяпер апынуўся. (К. Чорны) 9. Хто ведае, … вядзе вось гэта шэрая дарога? (П. Галавач) 10. Уранні Леначка не захацела пачакаць, … згатуецца снеданне. (Я. Брыль) 11. Я не знаю сам, браточкі, … мне так мілы бэры, плач асенняй ночкі, спеў яе пастылы. (Я. Колас) 12. Трызніш ты трывожна ў цяжкім палкім сне, … ты на фронце, … на вайне. (К. Буйла) 13. Эх, скручу я дудку, такое зайграю, … ўсім будзе чутка ад краю да краю! (Ф. Багушэвіч) 14. Вось тая хвоя з вяхою, … трэба ступіць колькі крокаў направа. (Я. Колас) 15. Любі, матка, таго зяця, … я палюбіла. ( 3 песні) 16. Яшчэ не было такога здарэння, … нос яго свярбеў так, на ўзвей вецер. (Я. Колас) 17. Пачуўся раптам такі гук, … упала ў лужыну вялікая кропля. (П. Пестрак) 18. Я іду, … мне кажуць. (Н. Колас) 19. Ідзіце, … прыйшлі. (3 народнага) 20. Чакаць тады спакойна можна, … няма чаго чакаць. (А. Звонак.) 21. І не паспелі хлопцы апамятацца, … насохшае сена палыхнула агнём .(Я. Колас) 22. Ён баязлівец, … не здраднік. (П. Пестрак) 23. Падзялі вось сёння ўсё пораўні, … на той год зноў перадзельваць давядзецца. (К. Крапіва) 24. Ну, годзе валаводзіць! Адчыняй па-добраму, … кепска будзе! (К. К.рапіва) 25. От маладзец, … дагадаўся прыпыніцца. (К. Чорны) 26. А парасяткі, яе дзеці, ўсяму дзівілісь несканчона, … надта рохкалі здзіўлёна. (Я. Колас) 27. Хіба ён маленькі ці што, … сядзець на мяшках? (7. Шамякін) 28. Здзіўленне ў голасе маці было настолькі шчырае, … я міжвольна ўсміхнуўся. (Я. Брыль) 29. Ціха ў замку і нялюдна, … ён вымер, … ён пусты. (Я. Колас) 30. … не ўмееш частавацца, то шчасліва аставацца. (К. Крапіва)

1) што; 2) дзе; 3) якія, 4) каб; 5) хоць; 6) хоць, 7) каля якіх, як; 8)у якой; 9) куды; 10) пакуль, 11) чаму; 12) быццам; 13) што; 14) ад якой ; 15) што; 16) каб; 17) быццам; 18) куды; 19) адкуль; 20) калі; 21) як, 22) калі; 23) дык; 24) а то, 25) што, 26) бо; 27) каб; 28) што; 29) бы; 30) як.

Знание языка — это свободное владение его словарем, грамматикой и их звуковым и письменным воплощением (фонетика и письмо) для построения различных составных языковых образований при высказывании (и понимания ири восприятии речи). Однако в речевом общении не исегда создаются или творятся необходимые словосочетания и предложения. Речь характеризуется также широким пспользованием готовых, многократно испытанных речевых единиц, хорошо отшлифованных по своему значению и языковому (лексическому и грамматическому) воплощению. Многие из них представляют собой устойчивые составные речевые образования, глубокие и яркие по смыслу и нередко необычные по своей семантической и лексико-грамматической конструкции. Это пословицы и поговорки, фразеологические единства слов, сравнения, устойчивые обороты речи, перифразы, афоризмы и т. д. Они оживляют речь, могут придать ей особую свободу, сстественность и непринужденность, а также выразительность и красоту. Их можно назвать средствами красноречия в языке.

Такого рода средства белорусского красноречия ( красамоўства) содержат эти небольшие тематические выборки из богатейших сокровищниц белорусской письменной литературной и диалектной речи.

Работа ў ахвоту, ды дзень мал.

Работа — не забота: забота, калі няма работы.

На свеце як бывае? Хто працуе, той мае.

Мацей, папацей, калі хлеба захацеў!

Трэба нахіліцца, каб з ручая напіцца.

Той харош, хто для справы гож.

Працуи, нябожа, то і Бог паможа.

За што добра бярэшся, канца даб'ешся.