Фридрих Ницше - Так сказаў Заратустра (на белорусском языке)

Але ў бараноў я ўжо больш не вучоны: такая ўжо доля мая - хай будзе яна дабраславёная!

Бо праўда яна вось: пайшоў я з жытлiшча вучоных, ды яшчэ i дзвярыма бразнуў.

Надта доўга сядзела мая галодная душа за iх сталом: не навучыўся я спазнаваць, як яны, - з такiм самым спрытам, як лускаюць арэхi.

Я люблю свабоду i чыстае паветра над свежай зямлёю; лепей мне спаць на бычыных скурах, чым на iхнiх годнасцях i шаноўлях.

Я занадта гарачы i таму згараю ад сваiх думак: мне часта перасмыкае дыханне. I тады трэба мусова вырвацца на прастору, прэч з усiх гэтых пыльных пакояў.

А яны вылежваюцца ў халадку: яны хочуць быць толькi гледачамi i не смеляцца сядзець там, дзе сонца палiць прыступкi.

Як разявы на вулiцах, што лупяць вочы на прахожых, так чакаюць i яны, i лупяць вочы на думкi, прыдуманыя не iмi.

Пачапай iх рукамi, i падымецца пыл, як ад мяхоў з мукою; хто б мог падумаць, што гэты пыл - ад зерня i залатых дарункаў нiвы?

Калi яны ўдаюць з сябе мудрацоў, мяне мароз па скуры дзярэ ад iх нiкчэмных праўд i выслоўяў; i часам ад iх мудрасцi патыхае такiм смуродам, быццам яе спарадзiла балота: i праўда, я нават чуў, як жабы кумкалi з яе!

Спрытнюгi яны, i разумныя ў iх пальцы: што там мая прастадушнасць перад iхняй крывадушнасцю! Яны могуць усё - шыць, вязаць, ткаць: вось i вяжуць яны панчохi духу!

Яны - выдатныя гадзiннiкавыя механiзмы: трэба толькi ў час накручваць! Тады яны без памылак паказваюць час, з далiкатным шумком.

Нiбы млыны i ступы, працуюць яны - толькi паспявай падсыпаць у iх зерне! Ужо ж яны перамелюць яго ў белы пыл.

Кожны пiльна сочыць за пальцамi суседа, i не надта давяраюць яны адно аднаму. Здатныя да маленькiх хiтрын, яны сочаць за тымi, чые веды накульгваюць, i пiльнуюць, як павукi.

Я бачыў, як асцярожна гатуюць яны атруту: пры гэтым заўсёды нацягваюць шкляныя пальчаткi на пальцы.

I такiмi касцямi яны ўмеюць гуляць: i гуляюць з запалам, аж iх кiдае ў пот.

Чужыя мы адно аднаму, i iхнiя цноты мне нават больш агiдныя, чым падступства i фальшывыя косцi ў гульнi.

I калi я жыў сярод iх, жыў я над iмi. I за гэта яны не любiлi мяне.

Яны i слухаць не хацелi пра тое, каб хто-небудзь хадзiў над iхнiмi галовамi; i таму памiж мною i сабою, над галовамi сваiмi, яны наклалi дрэваў, зямлi i смецця.

Так заглушылi яны шум крокаў маiх: да гэтага часу найгорш мяне чулi сама найвучонейшыя.

Усе памылкi i слабасцi людзей паклалi яны памiж сабою i мною: "чорнай падлогай" называецца гэта ў iхнiх дамах.

Але нягледзячы на гэта, я са сваiмi думкамi хаджу паверх iхнiх галоў; i калi б я захацеў пайсцi дарогаю сваiх памылак, дык i тады я быў бы вышэй.

Бо людзi не роўныя: так кажа справядлiвасць. I тое, чаго я хачу, яны не маюць права хацець!"

Так сказаў Заратустра.

Пра паэтаў

"З таго часу, як я лепей ведаю цела, - сказаў Заратустра аднаму свайму вучню, - я кажу пра дух толькi ў параўнаўчым сэнсе; i ўсё "непрамiнальнае таксама толькi параўнанне".

"Я ўжо чуў гэта ад цябе аднаго разу, - адказаў вучань, - i тады ты яшчэ дадаў: "А паэты залiшне маняць". Чаму ты сказаў, што паэты залiшне маняць?"

"Чаму? - сказаў Заратустра. - Ты пытаешся чаму? Я не той, у каго можна пытацца пра ўсе iх "чаму".

Не ўчора пачалося маё жыццё! Даўно ўжо я перажыў асновы сваiх меркаванняў.

Цi не быў бы я бочкаю памяцi, калi б насiў пры сабе ўсе свае асновы!

Захоўваць свае меркаваннi - ужо i гэта залiшне для мяне; а колькi птушак ужо адляцела!

I сярод iх у галубятнi маёй ёсць нейкая залётная, не вядомая мне; яна дрыжыць, калi я кладу на яе руку.

Дык што ж табе аднаго разу сказаў Заратустра? Што паэты залiшне маняць? Але i сам Заратустра - паэт.

А цяпер цi верыш ты, што тут ён сказаў праўду? Чаму верыш?"

Вучань адказаў: "Я веру ў Заратустру". Але Заратустра пахiтаў галавою i ўсмiхнуўся.

"Вера не робiць з мяне праведнага, - сказаў ён, - тым больш вера ў мяне.

Але пастановiм сабе, што нехта сказаў сур'ёзна, быццам паэты залiшне маняць: ён меў бы рацыю - мы залiшне манiм.

Мы вельмi мала ведаем i блага вучымся: таму мы i мусiм манiць.

I хто з нас, паэтаў, не разводзiў свайго вiна? Колькi атрутных мяшанак было прыгатавана ў скляпах нашых; там шмат чаго адбывалася, чаго i апiсаць не спасобiць.

I як што мы мала ведаем, нам даспадобы ўбогiя духам, асаблiва - маладыя жанчыны!

Мы таксама вельмi кiдкiя да ўсяго, што вечарамi распавядаюць старыя кабеты. Гэта ў сабе мы называем Вечна-Жаночым.

I нiбыта iснуе нейкi таямнiчы, адмысловы шлях да ведання, прысыпаны, таму, хто нечагась навучыўся: во так во - верым мы ў народ i ў "мудрасць" ягоную.

А вось у што вераць усе паэты: калi хто ляжыць у траве альбо на голым пагорку i цiкуе вухам, дык улоўлiвае нешта такое, што лунае памiж небам i зямлёй.

I калi паэтаў ахiнаюць наплывы пяшчоты, яны перакананыя, што сама прырода закахалася ў iх.

I што яна цiхенька скрадаецца да iх i нашэптвае iм нешта таямнiчае, лiслiвыя словы: гэтым яны ганарацца i задаюцца перад усiмi смяротнымi!

О, як многа розных рэчаў памiж небам i зямлёй, пра якiя даюць сабе летуценiць толькi паэты!

I тым больш пра тое, што над небам: бо ўсе багi - сiмвалы i паэтычныя вычуды!

Праўда, нас заўсёды цягне ўгору, у царства захмар'я: на хмары мы садзiм стракатыя пудзiлы называем iх багамi i Звышчалавекамi...

Яны занадта лёгкiя на такiя крэслы! - i гэтыя багi, i Звышчалавекi!

Ах, як я змакрэў ад усяго гэтага недасягальнага, што мусова пнецца зрабiцца падзеяй! О, як я стамiўся ад паэтаў!"

Пакуль гаварыў Заратустра, вучань сердаваў на яго, але маўчаў. Замоўк i Заратустра: а позiрк ягоны быў скiраваны ўсярэдзiну сябе, i здавалася, што глядзеў ён кудысьцi ўдалечыню. Нарэшце ўздыхнуў.

"Я - ад сёння i ад учорага, - сказаў ён, - але ёсць ува мне i нешта ад заўтра, i ад паслязаўтра, i ад запаслязаўтра.

Я стамiўся ад паэтаў, старых i новых: надта павярхоўныя для мяне ўсе гэтыя плыткiя моры.

Яны мыслiлi недастаткова ўглыбiню: таму i пачуццё iх не даставала да самых асноў.

Трошкi юрлiвасцi, трошкi нуды - гэта яшчэ лепшыя iхнiя думкi.

А мне iх прывiдныя павевы i подыхi - гэта ад брынчання iхнiх арфаў; што яны дагэтуль ведалi пра палкасць гукаў!..

Яны таксама недастаткова чыстыя: каламуцяць ваду, каб яна здавалася глыбейшаю.

Яны любяць выдаваць сябе за ўлагодцаў: але ў мяне яны заўсёды толькi пасрэднiкi i мяшальнiкi, неданоскi i нячыстыя!..

Ах! Часта закiдваў я мярэжы ў iхняе мора, каб злавiць добрую рыбiну; а лавiў заўсёды толькi галаву якога-небудзь старавечнага божышча.

Так, галоднаму мора дало камень. Магчыма, што i самыя яны выйшлi з мора.

Вядома, i сярод iх пракiдаюцца перлы: але гэта яшчэ больш надае iм падабенства з цвёрдымi ракавiнамi. I часта замест душы я знаходзiў у iх толькi салёную слiзь.

У мора навучылiся яны i гардзейства: цi ж бо мора - не пава над павамi?

I перад найбрыдчэйшым буйвалам раскукольвае яна хвост i нiколi не стамляецца круцiць сваiм карункавым веерам з срэбра i шоўку.