Фридрих Ницше - Так сказаў Заратустра (на белорусском языке)

З дапамогаю вашых каштоўнасцяў i таго, што вы кажаце пра дабро i зло, вы чынiце гвалт, вы, ацэншчыкi: i ў гэтым ваша таемная любоў, бляск, трапятанне i парываннi душы.

Але яшчэ больш магутная сiла i новае пераадоленне вырастаюць з вашых каштоўнасцяў; аб гэтую сiлу i пераадоленне разаб'ецца яйцо i яго шкарлупа.

I той, хто павiнен быць творцам дабра i зла, той, праўда, павiнен быць спачатку разбуральнiкам, якi разбiвае каштоўнасцi.

Так найвышэйшае зло належыць да найвышэйшай даброцi - быць стваральным.

Дык будзем гаварыць толькi пра яго, наймудрэйшыя, хоць i злое яно ў сутнасцi сваёй. Аднак маўчанне - яшчэ горш? Усякая праўда, якую замоўчваюць, робiцца ядавiтай.

Хай разаб'ецца аб нашую праўду ўсё, што можа разбiцца! Многа будынкаў мы маем яшчэ пабудаваць!"

Так сказаў Заратустра.

Пра ўзвышаных

Спакойная глыбiня майго мора: хто адгадае, якiх пацешных пачвараў хавае яно!

Няўзбураная мая глыбiня; але яна блiшчыць плывучымi загадкамi i ўсмешкамi.

Я сёння бачыў узвышанага, святочнага, пакаянца духам: о, як рагатала душа мая з яго брыдкасцi!

Выгнуўшы грудзi, быццам затрымлiваючы дыханне, стаяў ён, гэты ўзвышаны, i маўчаў.

Ён быў увешаны агiднымi праўдамi, трафеямi свайго палявання, i задаваўся падранаю вопраткаю; i шмат калючак было на iм, але не было нiводнай ружы.

Ён яшчэ не навучыўся смеху i прыгажосцi. Змрочны вярнуўся гэты паляўнiчы з лесу пазнання.

Пасля бiтвы з дзiкiмi звярамi вярнуўся ён дамоў; але праз сур'ёзнасць яго праглядвае яшчэ дзiкi звер - не пераможаны!

Быццам тыгр, якi падрыхтаваўся да скачка, - так трымаецца ён; але я не люблю гэтых напружаных душ, i не даспадобы мне ўсе гэтыя затоеныя.

А вы, сяброве, кажаце, што пра густ i смак не спрачаюцца? Але ўсё жыццё i ёсць спрэчка пра густ i смак!

Густ - гэта адначасова i вага, i шалi вагаў, i той, хто важыць; i гора жывым, якiя хочуць пражыць без спрэчкi пра вагу, шалi i вагара!

О, калi б гэты ўзвышаны стамiўся ад сваёй узвышанасцi: толькi тады выявiлася б яго прыгажосць, i толькi тады я пакаштаваў бы яго i палiчыў бы смачным.

I толькi адвярнуўшыся ад самога сябе, пераскочыць ён цераз свой цень праўда! - проста ў сваё сонца!

Надта доўга сядзеў ён у цянi, пабялелi шчокi ў пакаянца духам: ён ледзь не памёр з голаду, чакаючы.

Яшчэ тоiцца ў ягоных вачах пагарда, i агiда - на вуснах у яго. I хоць ён дасягнуў супакаення, няма сонца ў ягоным спакоi.

Ён мусiў бы працаваць, як вол; i зямлёю мусiла б пахнуць ягонае шчасце, а не пагардай да зямлi.

Я хацеў бы бачыць яго белым валом, валом, якi, чмыхаючы i рыкаючы, iдзе перад плугам; i сам рык яго павiнен усхваляць усё зямное!

Твар у яго яшчэ змрочны: цень ад рукi грае на яго твары. Пачуццi ў вачах у яго яшчэ зацененыя.

Дзеi яго ляжаць на iм ценем: сама рука азмрочвае таго, хто рухае ёю. Не пераадолеў ён яшчэ дзеi сваёй.

Як мне падабаецца гэты бычыны хiб! Аднак я хацеў бы ўбачыць, што позiрк ягоны - позiрк анёльскi.

I сваю волю героя ён таксама мусiць забыць:

хай будзе ён узнесены, а не проста ўзвышаны: хай сам эфiр носiць яго, бязвольнiка!

Ён перамагаў пачвараў i адгадваў загадкi: збаўцам, разбуральнiкам i пераможцам усяго пачварнага i загадкавага ў сабе самiм хай ён стане цяпер i ператворыць сваiх пачвараў у нябесных дзяцей.

Пазнанне яго яшчэ не навучылася ўсмiхацца i не ведаць зайздрасцi; яшчэ не ацiхла ў прыгажосцi яго бурлiвая палкасць.

Праўда, у прыгажосцi, а не ў сытасцi павiнны патануць i змоўкнуць парываннi яго! Велiкадушнасць прывабная ў тых, у каго настрой узвышаны.

Паклаўшы руку на галаву - так павiнен адпачываць герой, хай ён нават пераадольвае свой адпачынак.

Але якраз у героя сама цяжкае - прыгажосць. Яна недасяжная нават сама моцнай волi. Крыху больш, крыху менш: але ў гэтым "крыху" якраз многае, якраз гэтае "крыху" i ёсць сутнасць.

Расслабiць мускулы i волю - гэта ў вас сама цяжкае, вы, узвышаныя!

Калi сiла, робячы лiтасць, сыходзiць у бачнае, такi сыход я называю прыгажосцю.

I нi ад кога я не патрабую прыгажосцi так, як ад цябе, моцны: няхай дабрыня будзе тваё апошняе самапераадоленне.

Зло я залiчваю на твой рахунак: таму патрабую ад цябе дабра.

Праўда, я часта смяяўся з слабых, якiя ўважаюць сябе за добрых, бо iх няма кiпцюроў!

Ты павiнен бачыць узор цноты ў калоне: чым вышэйшая яна, тым далiкатнейшая i прыгажэйшая, а ўсярэдзiне - цвярдзейшая i мацнейшая.

Так, узвышаны, ты яшчэ будзеш прыгожы i будзеш трымаць люстэрка перад сваёй прыгажосцю.

Тады скаланецца твая душа ад боскiх жаданняў, i пакланенне будзе нават у тваiм славалюбстве!

У гэтым - таямнiца душы: толькi калi герой пакiнуў яе, у сне да яе наблiжаецца Звышгерой".

Так сказаў Заратустра.

Пра край адукаванасцi

"Надта далёка заляцеў я ў будучыню: жудасць ахапiла мяне.

I калi я агледзеўся, бачу! - вось толькi адзiн час быў мой адзiны сучаснiк.

Тады назад паляцеў я, дахаты - хутчэй i хутчэй: так прыйшоў я да вас, людзi цяпершчыны, у край адукаванасцi.

Упершыню наважыўся я як след разгледзець вас, i не было лiхога намыслу ў маiм жаданнi; праўда ж, прыйшоў я да вас з тугою ў сэрцы.

Але што сталася са мною? Як нi баяўся я, а мусiў смяяцца! Нiколi яшчэ вочы мае не бачылi нiчога больш стракатага!

Я смяяўся i смяяўся, аж бакi мае рвалiся, а сэрца трымцела: "вось яна, бацькаўшчына ўсiх горшчыкаў на фарбы!" - сказаў я сабе.

З целам i чэлесамi, размаляванымi ў пяцьдзесят колераў: такiя сядзелi вы, сучаснiкi, на вялiкае маё здзiўленне!

I пяцьдзесят люстраў, якiя лiслiва дагаджалi вам, стаялi вакол вас i паўтаралi гульню вашых фарбаў!

Праўда, людзi цяпершчыны, вы не прыдумаеце сабе лепшае маскi, чым ваш свой твар! Хто можа пазнаць вас?

Спiсаныя знакамi мiнуўшчыны, а паўзверх iх - яшчэ i новымi знакамi: так, вы хораша схавалiся ад усiх талмачоў!

А няхай бы i знайшоўся якi даследчык нырак: але цяжка даць веры, што ў вас ёсць ныркi! Здаецца ж, зварганiлi вас з фарбаў i ярлыкоў.

Усе часы i народы стракацяць з-пад вашых строяў; стракацiзна нораваў i веравызнанняў у манерах i рухах вашых.

I калi зняць з вас вашыя строi, покрывы, i фарбы, i выдыганнi вашыя, дык застанецца - каб толькi палохаць птушак.

Праўда, я i сам - напалоханая птушка, якая ўбачыла вас аднаго разу голых i без фарбы; i я паляцеў ад вас, як паляцеў бы ад шкiлета, якi пазаляцаўся б да мяне.

Лепей быць парабкам у пекле i слугаваць ценям мiнуўшчыны! Нават жыхары падземнага тагасвецця таўсцейшыя i сыцейшыя за вас!

Так, у тым якраз i горыч вантробы маёй, што не пераношу я вас голых i апранутых!

Усё, што ёсць страшнага ў будучынi i што палохала птушак, якiя збiлiся з дарогi, - далiбог, блiжэй сэрцу майму, чым вашая "рэчаiснасць".

Бо так кажаце вы: "Мы - гэта рэчаiснасць, без веры i без паняверкi"; - ну i хвалiцеся, напiнаеце грудзi свае i не бянтэжыцеся, што iх няма!

Ды i як можаце вы верыць, размаляваныя! Вы размаляваныя карцiнамi, спiсанымi з усяго, у што калi-небудзь верылi!