Фридрих Ницше - Так сказаў Заратустра (на белорусском языке)

Калi я прамаўляю, яны пачынаюць кашляць: яны думаюць, што гэтак можна супрацiўляцца бурлiваму ветру; яны не здагадваюцца пра буру майго шчасця!

"Нам няма калi, нам не да Заратустры" - так пярэчаць яны; але што мне да iхнiх "калi", якiм не коле Заратустра?

I нават як хваляць мяне: хiба можна спачыць на iхнiх усхваленнях? Хвала мне iхняя - што поле ў бадзяках: скура свярбiць нават як здымеш яе.

I вось што яшчэ ўведаў я сярод iх: хто хвалiць, робiць выгляд, што аддае заслужанае, а папраўдзе ён сам хоча ўварваць сабе яшчэ болей!

Спытайцеся ў маёй нагi, цi падабаецца ёй iх манера хвалiць i прынаджваць? Праўда, у гэтым рытме "цiк-так" не можа яна нi скакаць, нi не варушыцца.

Яны спрабуюць хвалiць мне iх дробную цноту i надзiць мяне да яе; яны i нагу маю хацелi б угаварыць на рытмiчнае "цiк-так" свайго шчасцейка.

Я хаджу сярод iх i не мружу вачэй: людзi здрабнелi i драбнеюць далей. I прычына таго - iх вучэнне пра шчасце i цноту.

Яны сцiплыя нават i ў цноце, бо хочуць камфорту. А з камфортам сумяшчаецца толькi сцiплая цнота.

Праўда, i яны вучацца хадзiць па-свойму, i нават iсцi наперад: гэта я называю хадзiць накульгваючы. I гэтак я заважаю толькi тым, хто спяшаецца.

I шмат хто з iх, iдучы наперад, глядзiць назад, выцягнуўшы шыю: я ахвотна iх штурхаю.

Ногi i вочы не павiнны нi хлусiць, нi ганiць за хлусню адно аднаго. Але шмат хлуснi ў маленькiх людзей.

Некаторыя маюць сваю волю, але большасць толькi служаць волi iншых. Ёсць i сярод iх шчырыя, але большасць - усяго толькi благiя акторы.

Ёсць сярод iх акторы несвядомыя, ёсць i акторы насуперак сваёй волi: шчырых заўсёды мала, асаблiва - шчырых актораў.

Мужчынскiя якасцi тут рэдкiя: вось чаму жанчыны ў iх робяцца мужчынамi. Бо толькi той, у каго ў дастатку мужчынскага, вызвалiць у жанчыне жанчыну.

I вось найгоршая крывадушнасць, якую я ў iх бачыў: тыя нават, якiя загадваюць, падрабляюцца пад цноты падначаленых.

"Я служу, ты служыш, мы служым" - так молiцца тут крывадушнасць паноў, шкада, калi першы пан - толькi першы слуга!

Нават у iх крывадушнасць пранiкла цiкаўнасць маiх вачэй: i я разгадаў iхняе шчасце - шчасце мук - i iх бзычанне на асветленых сонцам шыбах.

Колькi дабрынi, столькi i слабасцi бачу я. Колькi справядлiвасцi i спагады, столькi i слабасцi.

Круглявыя, сумленныя i паблажлiвыя яны памiж сабою, як пясчынкi круглыя, сумленныя i паблажлiвыя да пясчынак.

Сцiпла абдымаць маленькае шчасце - яны называюць гэта "ўпакорваннем"! I пры гэтым сцiпла касавурацца на другое маленькае шчасце.

Яны, у сутнасцi, хочуць вельмi мала, а найбольш аднаго - каб iх нiхто не крыўдзiў. Таму яны такiя запабеглiвыя i кожнаму робяць дабро. Але гэта баязлiвасць: хай сабе хоць i цнотаю называецца.

I калi яны, гэтыя маленькiя людзi, гавораць тоўстым голасам, я чую ў iх голасе толькi хрыпласць, бо любы продзiмень робiць iх хрыплымi.

Яны кемлiвыя, i ў цнотаў хiтрыя пальцы. Але iм не хапае кулакоў - пальцы ў iх не ўмеюць сцiскацца ў кулак.

Цнотаю яны лiчаць тое, што робiць сцiплым i плохiм: так яны ператварылi ваўка ў сабаку, а людзей - у найлепшую хатнюю жывёлiну - чалавека.

"Пасярэдзiне мы паставiлi сваё крэсла, - так кажа мне iхняя ўсмешка, аднолькава далёка як ад памiраючых гладыятараў, так i ад задаволеных свiней".

Але гэта - пасрэднасць: хоць i называюць яе сцiпласцю.

3

Я хаджу сярод людзей i кiдаю слова-другое: яны ўжо не ўмеюць нi падняць, нi захаваць iх.

Яны здзiўляюцца, што я прыйшоў не выкрываць iх распусту i заганы; i праўда ж, не на тое прыйшоў я, каб асланяць ад дробных зладзюжак!

Яны здзiўляюцца, што не змыслены я вастрыць i выменчваць iхнюю мудрасць: нiбыта мала ў iх навостраных мудрацоў, чые галасы адгукаюцца ўва мне, як рыпенне грыфеля па аспiднай таблiцы.

I калi я заклiкаю: "Клянiце ўсiх баязлiвых дэманаў у вас, якiя любяць скуглу сваю, - пабожна складваць далонi i ўзносiць малiтвы", - яны кажуць абурана: "Заратустра - бязбожнiк".

I надта ж галаслiва лямантуюць iхнiя прапаведнiкi ўпакорвання - але якраз жа мне i падабаецца крычаць у гэтыя вушы: "Праўда! Заратустра - бязбожнiк".

Гэтыя настаўнiкi ўпакорвання! Усюды, дзе ёсць нiкчэмства, хвароба, струпы, поўзаюць яны, як вошы: i толькi агiда не дае мне душыць iх.

Ну што ж! Вось мая казань у iхнiя вушы: "Я Заратустра, бязбожнiк, якi пытаецца: "Хто бязбожнейшы за мяне, каб я парадаваўся ягонай навуцы?"

Я - Заратустра, бязбожнiк: усё Выпадковае вару ў сваiм катле. I толькi калi яно ўварыцца, я вiтаю яго, як сваю ежу.

I праўда, часта выпадак загадна наблiжаецца да мяне: але яшчэ больш загадна звярталася да яго мая воля - i адразу ён падаў на каленi; - благаючы, каб я сардэчна прыняў яго i даў прытулак, i лiслiва ўмаўляў: "Паглядзi, Заратустра, так толькi сябар падыходзiць да сябра!"

Але навошта я гавару там, дзе нiхто не слухае маiм слыхам! Тады я буду заклiкаць усе вятры.

Вы ўсе драбнееце, маленькiя людзi! Вы ўсе мiзарнееце i крышыцеся, вы, аматары камфорту! Вы яшчэ загiнеце, - праз многiя нiкчэмныя дабрадзействы, праз дробныя грахi, праз нiкчэмную вашу ўпакоранасць!

Занадта шмат мiлажалю, занадта шмат саступлiвасцi - вось ваша глеба. Але каб дрэва вырасла вялiкае, яму трэба пусцiць магутныя каранi ў цвёрдай скале!

Нават тое, што вы ўпускаеце, дапамагае ствараць тканiну будучынi ўсяго чалавецтва, нават вашае Нiчога - толькi павуцiна i павук, якi жыве крывёю будучага.

I калi вы бераце, вы быццам крадзеце, вы, маленькiя праведнiкi; але нават у шэльмаў ёсць свой гонар: "Крадзь толькi тады, калi нельга адабраць сiлаю!"

"Гэта даецца" - вось яшчэ адна запаведзь упакоранасцi. Я ж кажу вам, вы, самазадаволеныя: бярэцца i яшчэ болей будзе брацца ад вас!

О, калi б вы стрэслi з сябе ўсякае ваша паўляжанне i сталi рашучыя як у дзеяннi, так i ў бяздзеяннi!

О, калi б вы зразумелi маё слова: "Заўсёды рабiце тое, чаго хоча ваша воля, але спачатку станьце тымi, хто можа хацець!

Любiце i блiзкiх сваiх, як самiх сябе, - але раней станьце тымi, хто любiць самога сябе.

Любiць вялiкай любоўю, любiць вялiкай пагардай!" - так кажа Заратустра, бязбожнiк.

Але навошта я гавару там, дзе нiхто не слухае маiм слыхам! Тут мне яшчэ рана прамаўляць.

Я сам - мой папярэднiк сярод гэтых людзей, - пеўнеў крык на яшчэ цёмных вулiцах.

Але iхняя гадзiна падыходзiць! I мая - таксама! З кожнай гадзiнай яны драбнеюць, бляднеюць, робяцца бясплоднымi - чэзлая зелянiна! бедная глеба!

Праўда, неўзабаве станеце вы перад мною засохлаю травою, стэпам неўрадлiвым, стомленыя ад самiх сябе, асмяглыя, - але, бадай, сасмяглыя больш ад агню, чым без вады!

О, шчырахвальная гадзiна маланкi! О таямнiца надпалуднёвай гадзiны! Калi-небудзь я абярну вас у лёткае полымя, i вы будзеце вешчаваць вогненнымi языкамi - языкамi полымя пачняце вы звеставаць: "Ён настае, ён блiзкi, Вялiкi Полудзень!"

Так сказаў Заратустра.

На Елеонскай гары

"Зiма, госця лiхая, сядзiць у маiм доме; пасiнелi мае рукi ад яе прыяцельскага поцiску.