Оқилжон Ғофуров - Инсон бугун ва эртага…

Ўз навбатида, ҳаво таркибида кучли даражада радиация бўлгани туфайли иссиқ ўлкаларга учиб кетаётган оққуш, ўрдак, ғозлар галасининг сезги қобилияти сусайиши оқибатида йўлдан адашиб, қаҳратон Ёқутистонга бориб қолиши ва ёппа нобуд бўлиши ҳақида Айтматов сўзлаган қайғули воқелик инсониятни огоҳликка, ҳушёрликка чақиради. Ҳолбуки, ҳаводаги радиация кучи бугун сайёрамиздаги жониворларни нест-нобуд қилса, бир кун келиб, одамзод бошига ҳам машъум офат-фалокатлар ёғдирмасмикин?!

Бўлимда Шохонов келтирган қизиқ бир маълумот диққатга молик. Яъни, Хитойда маданий инқилоб даврида зараркунанда ҳисобланган чивин, пашша, сичқон, чумчуқларни ёппасига қириб юбориш ҳақида эълон қилинган махсус давлат қарори ва шунга вобаста оммавий тус олган мантиқсиз хатти-ҳаракатлар нақадар кулгили, аянч оқибатларга олиб келгани инсониятга жиддий сабоқ бўлиши керак.

«Биз болалар боғчасидан, мактабдан бошлаб экологик таълим-тарбияга алоҳида эътибор бермоғимиз керак. Болалар ёшлик чоғиданоқ табиатга нисбатан бемеҳрлик, енгилтаклик қилинса, бу оғир оқибатларга олиб боришини билмоқлари зарур», – деб таъкидлайди Айтматов.

Ҳақиқатан, инсон экологик тарбия, экологик дунёқарашлари асосларини фақат эзгу саъй-ҳаракатлар йўлида шакллантирмоғи керак. Зеро, атроф-муҳитни муҳофаза қилишга бутун инсоният масъулдир.

Ишончимиз комилки, Ч. Айтматов ва М. Шохоновларнинг инсониятга қаратилган ҳайқириғи жавобсиз қолмайди. Аста-секин дунё мамлакатларида ер ости бойликларини қазиб олиш борасида замонавий техника ва технологиялар ишлаб чиқарилмоқда. Бундай қувонарли ижобий жараёнлар келажак авлодлар фойдасига хизмат қилади.

Шукрки, Ўзбекистон мустақилликка эришгач, мамлакатимизда экология борасида катта ўзгаришлар юз бермоқда. Жамиятимизда экологик тарбияга соғлом авлод тарбиясининг таркибий қисми сифатида катта эътибор қаратилмоқда. Жамият ва табиат муносабатлари ёшлар онгига мунтазам сингдириб борилмоқда. Ҳар йили она-табиатга, ҳайвонот ва наботот оламига меҳр-муҳаббат мавзулари доирасида турли-туман маънавий-маърифий тадбирлар кенг кўламда ташкил этилмоқда. Бу хайрли ва эзгу ташаббуслар юксак маънавий камолотга элтади. Ҳозирги кунда юртимизда ўсадиган ўсимликлардан оқилона фойдаланиш ва уларни муҳофаза қилишга жиддий эътибор қаратилмоқда. Жумладан, йўқолиш хавфи остида қолган холмон, ширач, саллагул каби камёб ўсимликлар Ўзбекистон Республикасининг «Қизил китоб”ига киритилган. Шунингдек, мамлакатимизда давлат қўриқхоналари, биосфера резервати, ноёб ҳайвон турларини кўпайтиришга ихтисослашган «Жайрон» экомаркази фаолият юритаётгани халқимиз нечоғли табиатпарвар эканлигидан яққол далолат бермоқда. Қувонарлиси, Ўзбекистон Республикаси Президенти муҳтарам Шавкат Мирзиёевнинг «Экология ва атроф-муҳитни муҳофаза қилиш соҳасида давлат бошқаруви тизимини такомиллаштириш тўғрисида”ги Фармони атроф-муҳитни муҳофаза қилиш, табиий ресурслардан оқилона фойдаланиш борасидаги эзгу саъй-ҳаракатлар янада кенг кўламда равнақ топишида муҳим омил бўлмоқда. Чунончи, ўтган йили Ўзбекистон Республикаси Табиатни муҳофаза қилиш давлат қўмитасига ЮНЕСКОнинг махсус сертификати топширилиши халқимиз она табиатга нақадар дўстона муносабатда бўлаётганидан ёрқин нишонадир.

Ҳа, донишманд адиб Айтматов нақл қилганидек, ер юзасидаги пурвиқор тоғлар, кўм-кўк денгизлар, зилол кўллар-у қуюқ ўрмонлар, нафосатга бурканган боғ-бўстонлар, кўзни яшнатувчи кўркам ландшафтлар, жониворлар ва ўсимликлар – бари-барчаси Яратган томонидан инсон ҳукмига ҳавола этилди. Ер юзида ҳаётнинг гуллаб-яшнаши ёки барбод бўлиши фақат инсоннинг хатти-ҳаракатларига боғлиқ.

Табиатни муҳофаза қилиш, уни асраб-авайлаш, ҳайвонот ва наботот оламига меҳрли бўлиш ер юзидаги ҳар бир инсоннинг муқаддас бурчидир. Шундай экан, сахий бағридан ноз-неъматлар пайдо қилиб, бизни тўйинтираётган, беқиёс нафосати билан кўнглимизни қувонтираётган она табиатни кўз қорачиғидек асраб-авайлайлик, азиз асрдошлар!

Олам яралибдики, яхшилик ва ёмонлик, эзгулик ва ёвузлик, нур ва зулмат ҳеч замонда бир-бири билан муроса қила олмайди; улар мисоли олов билан сув каби бир-бирига қарама-қарши иккита кучдир. Моҳиятан, абадийликка дахлдор бу икки ижобий ва салбий куч азал ва абад оралиғида бир-бирини абадий яксон қилиб ташламоққа чоғланади, аммо бу кураш тўхтовсиз давом этаверади. Бинобарин, бири тилсим дунёда ҳар неники яратади, кашф қилаверади; бошқаси вайрон қилиб, кулини кўкка совураверади.

Инчунин, бу азалий кураш талотўпида ким эзгулик тарафда-ю, ким ёвузлик томонда – абадий жумбоқ, мангу фалсафа…

Талабалик давримда халқ оғзаки ижоди билимдонлари Муҳаммаджон Мадғозиев ва Ҳабибулло Жўраев каби устозлардан сабоқ олар эканман, ўзбек фольклор адабиёти чашмаларидан маънавий озуқа олиш баробарида жаҳон фолкьлор адабиётига ҳам беҳад қизиқиб қолдим. Халқимизнинг бағрикенглик, матонат, олижаноблик каби эзгу фазилатлари ўз ифодасини топган, эл-юрт фаровонлиги, Ватан равнақи учун кураш баралла куйланган «Алпомиш»; халқимизнинг фаровон ва озод ўлка ҳақидаги орзу-умидлари мужассамланган «Гўрўғли» туркуми достонлари мутолааси қатори қадимги ҳинд халқ эпоси «Панчатантра» ва унинг илдизларидан дунёга келган «Калила ва димна”ни такрор-такрор мутолаа қилиб, атроф-оламга, ҳаётга, одамларга ўзгача нигоҳ билан қарай бошладим; тафаккур дунёим ичра янги оламлар пайдо бўлди.

Мен яна, илк ўрта асрлар, Уйғониш даври ва XVII аср Ғарбий Европа адабиёти фольклор ижодига айрича қизиқиш билан қарай бошладим. Айниқса, мифологик характерда яратилган, умумбашарий эзгу ғоялар тараннум этилган қадимги герман қаҳрамонлик эпоси – «Нибелунглар ҳақида қўшиқ», англо-сакс қаҳрамонлик эпоси – «Беовульф ҳақида достон», шунингдек, қадимги исландия адабиёти ёдгорликлари бўлмиш «Эдда» қўшиқлари туркумидан оламнинг яралиши ва ҳалокати ҳақидаги мифлар акс эттирилган «Волуспа» қўшиғини ҳар вақт мароқ билан мутолаа қилардим.

Дейлик, «Нибелунглар ҳақида қўшиқ» достони менда қандай таассурот қолдирган?

Ёвуз аждарҳони маҳв этиб, «Нибелунглар бойлиги”ни қўлга киритган баҳодир жангчи Зигфрид кўз ўнгимизда мудом Ватан озодлиги курашчиси, доно ва олижаноб инсон сифатида гавдаланса, Кримхильда ўз эрига содиқ ва вафодор, қасоскор аёл сифатида китобхон қалбида меҳр-муҳаббат туйғуларини уйғотади. Ҳасадгўй ва мақтанчоқ аёл Брюнхильда ҳамда мунофиқлик, риёкорлик тимсоли, манфур қотил Хаген эса қалбимизда чуқур нафрат туйғуларини уйғотади.