Сергей Давидович - Заклад са смерцю (на белорусском языке)

I Генадзь, якi быў старэйшы на чатыры гады за Вiталiка i якi меў "воўчы" бiлет, вызваляючы яго па стану здароўя ад войска, зрабiўся частым госцем у Вiталiка.

У сваю чаргу Вiталiк, асаблiва летам, пачаў бываць i ў Генадзевай вёсцы, начаваў i сталаваўся ў Генадзевых бацькоў. Яго вельмi здзiўляла вясковае харчаванне - сала, бульба, яйкi, малако. Ды i малако з яйкамi не заўсёды былi - то карова перад ацёлам не даiлася, то куры лiнялi i не неслiся.

Здзiўлялi i вясковыя вечарынкi - усю ноч, да ранiцы. Здзiвiла i самагонка - мутнаватая, смярдзючая, але п'ецца, як вада, не пячэ, не гарчыць.

Тут, у вясковым асяроддзi, ужо сам Вiталiк пачаў "прыхрамваць" - усё яму было нова, дзiўна i цiкава. Генадзь гэта заўважыў i, пры выпадку, паджартоўваў над сябрам. Падводзiў яго да слiвы i пытаўся:

- Што гэта, пане, бяроза цi лаза?..

На слiве не было пладоў, i Вiталiку цяжка было разабрацца, што гэта за дрэва, але ён хутка знаходзiў адказ:

- Ведаю дакладна, што гэта не елка...

А ўжо зiмой, iдучы з Вiталiкам па лесе, Генадзь адчуваў сябе перад сябрам, як прафесар перад першакурснiкам. Слядоў было столькi, што Вiталiк ледзь паспяваў пытацца:

- А гэта хто прабег? А там чые загагулiнкi? А вунь - быццам хто вяровачку паклаў на снезе! А вось тут!

Баль быў на Генадзевай вулiцы.

- Гэта табе не ў бiблiятэцы капацца ды чужыя думкi чытаць! Тут свая граматыка i арыфметыка!

* * *

Выпускныя экзамены Вiталiк вытрымаў паспяхова - сказалася яго агульная падрыхтоўка, разумна спланаваная бацькамi.

I хоць вучоба не вымагала вялiкай напругi, Вiталiк, пасля атрымання атэстата, псiхалагiчна адчуў палёгку на душы. У свае семнаццаць год ён не надта думаў пра перспектыву, пра тое, што наперадзе цэлае жыццё. Як i кожны ў яго ўзросце, ён жыў адным днём, радаваўся таму, што наперадзе лета, адпачынак, забавы. А там - будзе бачна, тым больш што даўно вырашана яго блiжэйшая будучыня - юрыдычны факультэт унiверсiтэта. Вiталiк i сам хацеў пайсцi па бацькавай дарозе - стаць прававедам.

Усё складвалася выдатна, давалася лёгка, як кажуць, надвор'е абяцала быць цёплым i бязвоблачным.

Вiталiкавы бацькi далi згоду на тое, каб сын у цесным сяброўскiм коле адзначыў дома заканчэнне школы, хаця Вiталiк настойваў на рэстаране.

Мацi, каб пераканаць сына, хiтрыла:

- Гэта ж i наша з бацькам свята! I для нас радасная падзея! У рэстаран мы з вамi не пацягнемся, а тут усе разам.

Вiталiк хацеў супярэчыць, але мацi запэўнiла яго:

- Не бойся, замiнаць не будзем! Павiншуем, пабудзем крыху i пакiнем вас адных...

Вiталiк сабраў самых блiзкiх сваiх сяброў - дзяўчат i хлопцаў, сярод якiх быў i Генадзь. Тут мацi ўпершыню ўбачыла, як сын залiхвацкi кульнуў чарку гарэлкi ў рот, i таўханула локцем мужа:

- Алег! Глянь, што ён робiць! Як ваду!

Вiталiк перахапiў бацькоўскi погляд i заспакоiў iх:

- Не бойцеся, я не п'янею! Ды i дзень сёння такi...

I сапраўды, Вiталiка гарэлка не дужа "брала". Яго высокi рост, крэпкi склад цела, добрае харчаванне былi як той моцны падмурак, на якiм можна смела ўзводзiць шматпавярховы будынак. Ды i нельга было сказаць, што Вiталiк шукаў сустрэчы з гарэлкай, захапляўся ёю. Не! Здаралася - выпiваў, не задумваючыся, добра гэта цi блага.

Таму ён гэтак шчыра i бясхiтрасна сказаў бацькам:

- Я не п'янею!

Пасля таго як моладзь разышлася i застаўся толькi Генадзь, Вiталiк падышоў да бацькоў:

- Вы не супраць, калi я на некалькi дзён матану з Генадзем у яго вёску?

Мацi, заўсёды спакойная i разважлiвая, на гэты раз неяк нервова схамянулася, быццам спужалася пытання.

- Ой, сынок, можа б, ты пабыў з намi! Адаспiся, аддыхайся...

Бацька падтрымаў сына:

- Самы раз ехаць! I надвор'е, i час спрыяюць гэтаму. Унiверсiтэцкiя экзамены не за гарамi, зноў падрыхтоўка, мiтусня. Едзь, сын, адпачнi!

* * *

Напэўна, i кампутарныя магчымасцi адстануць ад вясковага "лапцевага" тэлефона, якi iмгненна разносiць па навакольных вёсках любую навiну.

Таму пра Вiталiкавы наведваннi Генадзевай вёскi ведалi не толькi мясцовыя жыхары, а i ўся навакольная моладзь. Хлопец ён быў прыкметны, прыгожы, любiў выставiць сваё "я", але ж i былi для таго падставы.

Дзяўчаты, пачуўшы, што прыехаў гарадскi кавалер, больш старанна чапурылiся, апраналi лепшае. Хлопцы ў душы злавалiся, кулялi лiшнюю чарку для смеласцi i, пры выпадку, задзiралiся з няпрошаным сапернiкам, чапiлiся да яго, але да бойкi нi разу не дайшло - паяршацца хлопцы, панадзiмаюцца ды i сядуць на "адно" месца.

I гэты паслявыпускны прыезд Вiталiка ў вёску не застаўся без увагi.

- Ажаню я цябе тут! - жартаваў Генадзь. - Во будзе здорава: я - у горад на булкi, ты - у вёску каровам хвасты накручваць!..

Вечарынка пачыналася, як заўсёды, - пацiху, паволi збiралася моладзь, раскачвалася, прыглядвалася да чужых абновак, вытыркала наперад свае.

Хлопцы - i гэта, як закон, разыходзiлiся кучкамi па хатах, дварах, пiлi самагонку i ўжо пасля "ўлiвання", пачырванелыя, сунулiся ў драўляны клуб, якi ад астатнiх хат адрознiваўся толькi назвай.

Вiталiка вельмi здзiўляла не тое, што п'юць, - выпiваў i ён, а тое, што закусваюць цыбуляй. П'юць, ядуць сала з цыбуляй, накурацца, а потым лезуць да дзявочага носа з размовамi. Дзiва!

Да цыбулi ён перад вечарынкай не дакранаўся, а палiць - не палiў зроду.

Вечарынка раскручвалася нетаропка, затое як раскруцiцца - не спынiш. А калi яшчэ трапiць гарманiст, як той агонь, - танцоры не адчуваюць пад сабой падлогi, выкладваюцца ў кожным танцы да апошняга поту.

Памiж танцамi хлопцы дабаўлялi "гаручага" - паднiмалi градус у целе, i рабiлi гэта за ноч не адзiн раз.

Быў у гэтым i свой маленькi плюс, бо як рэнтген высвечвае хваробу, так i гарэлка высвечвае характар чалавека. Разумны - ён i п'яны разумны, а схаваная ў цвярозым чалавеку дурнота пасля першай жа шклянкi вылазiць наверх. Праз гэты "рэнтген" дзяўчаты даўно ведалi, хто чаго варты, i, думаючы пра будучыню, старалiся абыходзiць за вярсту занадта дурных. Але жыццё ёсць жыццё, i не дзяўчаты выбiраюць, а iх...

У адзiн з такiх дабавачных перапынкаў Генадзь пайшоў са сваёй дзяўчынай, а Вiталiка хлопцы зацягнулi ў суседнюю хату, дзе на стале з'явiлiся i самагонка, i сала. Хлопцы былi амаль усе знаёмыя i як адзiн падпiтыя.

Вiталiк знешне выглядаў цвяроза, але мутарнасць ад выпiтай самагонкi адчувалася. Пiць не вельмi хацелася, ды, як кажуць, цыган за кампанiю вешаецца.

Пачалi разлiваць па шклянках, выпiлi. Выпiў i Вiталiк. Сала не прывабiла укусiў скарыначку хлеба. Пасля выпiтага крыху павесялеў, але болей пiць не хацелася, i ён устаў, каб выйсцi на двор.

- Ты куды?! - загаманiлi хлопцы. - З намi дык з намi! Не дык не! Не горшыя за цябе!..

Вiталiк, каб не крыўдзiць астатнiх, бадзёра адказаў:

- З вамi! - i сеў на лаву.

- Налiць яму! Налiвай усiм! Банкуй!..

Вiталiк закрыў рукой шклянку:

- Мне хопiць гэтага... Хопiць, хлопцы... Не хачу!

- Што, прывык у бацькоў да сiтра?! Слабак! - пачулiся п'яныя галасы. Можа, соску прынесцi?