Сергей Давидович - Заклад са смерцю (на белорусском языке)

Сяргей Давiдовiч

Заклад са смерцю

Свой першы глыток гарэлкi Вiталiк зрабiў у пятнаццацiгадовым узросце.

У роце апякло, перахапiла дыханне, пацяклi слёзы. Гадасць такая, што не ведаў, як адплявацца, чым заесцi. Але, адпляваўшыся i заеўшы, адкрыў у сабе невядомую дагэтуль лёгкасць адчуванняў. Хацелася смяяцца, рухацца, дзейнiчаць. Здавалася, што варта толькi адштурхнуцца нагамi ад зямлi i нябачныя крылы панясуць увышыню. Але гэтыя адчуваннi хутка прайшлi, i зноў вярнулiся мутарнасць i вяласць.

"Не! - сказаў сам сабе Вiталiк. - Болей у рот не вазьму гэту атруту! Сiтро! Морс! Гэта зусiм iншая справа! Гэта - клас!.."

Але праходзiлi днi, а тое адчуванне незвычайнай лёгкасцi не выходзiла з галавы, цiкавiла i вабiла.

А тут яшчэ сябры:

- Не будзь, Вiталь, жмотам! Маеш багатых продкаў, а не жадаеш скiнуцца з намi!..

Бацькi ў Вiталiка былi i сапраўды даволi забяспечаныя. Алег Сцяпанавiч, яго бацька, займаў пасаду намеснiка абласнога пракурора. Быў энергiчны, самаахвярны ў рабоце i, як казалi калегi, перспектыўны. Мацi, Валянцiна Лявонцеўна, дырэктарствавала ў сярэдняй школе. У гэтай жа школе вучыўся i Вiталiк, якi быў не ў захапленнi ад штодзённага мамiнага вока. Але куды было яму дзявацца?

Вiталiкавы сябры ведалi, што гаварылi, - дастатак у гэтай сям'i быў, грошы ў iх сябра вадзiлiся. I Вiталiк, не жадаючы быць "жмотам", скiдваўся, а часцяком браў на сябе i ўсе грашовыя расходы.

З кожным разам гарэлка здавалася менш горкай i непрыемнай, а завiхрэннi ў галаве больш неабсяжнымi.

Спадабалiся i пахвалы падпiтых сяброў у яго адрас, ад чаго Вiталiк уяўляў сябе асобай значнай i ўсё часцей уцiскаў у лексiкон уласнае "я".

Сяброўская хвала i захапленне Вiталiкам былi шчырымi, хаця i грошы iгралi не апошнюю ролю. Ды i як было не захапляцца чалавекам, якi не па ўзросце начытаны, заўсёды акуратна i з густам апрануты, а галоўнае, валодае iнфармацыяй на крымiнальную тэму.

Вось так - зрабiўшы ў свае пятнаццаць гадоў першы глыток гарэлкi, Вiталiк i не снiў, што гэтым ён крута змянiў свой лёс i што да апошняга ў яго жыццi глытка гарэлкi засталося ўсяго два гады.

* * *

У сярэдзiне пяцiдзесятых гадоў вёска знешне не паходзiла на памiраючую iстоту, хаця хварэла i захворванне было небяспечным. Прымусовае ўтрымлiванне моладзi ў калгасах, дзе, акрамя працы, для той жа моладзi нiчога не было, толькi адцягвала трагiчны фiнал.

Няўмольны дыягназ - бесперспектыўнасць калгасаў паглыблялi лозунгавая палiтыка дзяржавы i адкрытая хлусня аб роўнасцi жыццёвых умоў у горадзе i вёсцы. Але на прымусе i iдэалагiчнай хлуснi далёка не паедзеш.

Не маючы магчымасцi атрымаць пашпарт, моладзь была вымушана корпацца ў калгасным гнаi i брудзе, бо без пашпарта ўладкавацца на працу ў горадзе было немагчыма. Чым не турма?..

Рэдка каму ўдавалася здабыць спраўку з праўлення калгаса або з сельсавета, якая сведчыла, што ўладальнiк "вольнай" мае права часова ад'ехаць ад сваiх мясцiн. З такой спраўкай шчаслiўцы iмчалi ў горад i лезлi ў любую дзiрку, на самую цяжкую працу - толькi б далей ад калгаса.

I хоць пакутавалi яны ў горадзе не менш, чым у калгасе, але зараблялi капейчыну i ехалi на выхадныя днi да бацькоўскага сала з задзёртымi ўгару насамi, бо паспелi прыдбаць нейкi стракаты пiнжак i чаплялi на шыю размалёваны гальштук. Форсу таго - як на дрывотнi трэсак!

Прыдбаў такую спраўку i ўцiснуўся ў горадзе на нейкую падсобную працу i Генадзь Лапцэвiч. I для яго гарадское жыццё было хутчэй хрэнам, чым мёдам, але пасля вясковай сцiпласцi вочы разбягалiся ад навiзны i кантрастнасцi гарадскога побыту.

Генадзь тут жа, побач з цагельным заводам, на ўскраi горада, дзе здымаў у гаспадароў вугал, прыгледзеў танцпляцоўку, якую называлi "пятачком". Танцы ўлетку адбывалiся штовечар, i Генадзь зачасцiў сюды. Знаёмых яшчэ не займеў, таму першыя вечары сцiпла стаяў збоку i назiраў.

Гарадскiя танцы адрознiвалiся ад вясковых, асаблiва ў час факстротаў мудрагелiста выдрыгвалi нагамi. Генадзь прыкiнуў у галаве, цi змог бы гэтак выкаблучвацца, як сцiлягi, але саромеўся нават думаць пра такiя крыўляннi. Праўда, вальс круцiлi тут аднолькава, як i ў вёсцы.

Аднаго вечара Генадзь убачыў настолькi прыгожую дзяўчыну, што забыўся пра сорам, i вырашыў запрасiць яе на вальс, не звяртаючы ўвагi на тое, што яна не адна, а ў кампанii сябровак i хлопцаў. Загучала музыка, i Генадзь iрвануўся з месца, каб апярэдзiць астатнiх, i запрасiў незнаёмку на вальс, але паспеў толькi сказаць "дазвольце", пасля чаго адчуў моцны ўдар кулаком у скiвiцу. Ён крутнуўся ў той бок, але атрымаў удар ззаду, потым спераду. Генадзь павалiўся на дошкi "пятачка" i адразу ж атрымаў удар нагой у жывот. Апошняе, што ён пачуў, быў нечы крык:

- Ляжачага не бiць!..

Генадзь прыйшоў у сябе i заўважыў, што сядзiць на лаўцы, у гэтым жа скверы, непадалёку ад танцпляцоўкi. З двух бакоў ад яго сядзелi нейкiя хлопцы, другiя, каму не хапiла месца, стаялi перад iм, палiлi i аб нечым шумна гаманiлi.

Генадзь iрвануўся з месца:

- За што вы мяне, хлопцы? Што я вам зрабiў?

Адзiн з тых, што сядзеў побач i, вiдаць, быў самы аўтарытэтны, рэзка цягануў Генадзя за плячо назад, ад чаго той зноў плюхнуўся на лаўку.

- Сядзь, дурань! - рашуча, але мякка сказаў "аўтарытэт". - Каб не мы, ты б яшчэ доўга нюхаў дошкi пятачка. Танцор!..

Генадзь толькi цяпер заўважыў на кашулi цёмныя плямы - гэта былi крывавыя плямы. Памацаў пад вокам i войкнуў ад болю. У жываце таксама гулялi рэзi.

- А хто ж мяне так? - збянтэжана спытаўся Генадзь.

- Болей адзiн боўтайся, дык яшчэ не гэтак схопiш па нюхаўцы, - зноў адказаў сусед па лаўцы. - Ты, я бачу i чую па гаворцы, - вясковец?!.

Вось гэткiм незвычайным чынам Генадзь пазнаёмiўся з Вiталiкам i яго сябрамi. Яны i расказалi пра тое, як яго збiлi з ног i пачалi качаць нагамi па танцпляцоўцы тыя чатыры хлапцы i як яны, Генадзевы абаронцы, не ўтрымалiся i з крыкам "ляжачага не бiць" разагналi тую хеўру, атрымаўшы пры гэтым кожны па ўласнаму "лiхтару" пад вокам.

* * *

Дзiўна, але Вiталiк i Генадзь пасябравалi. Дзiўна таму, што Вiталiк гарадскi элiтарны хлопец, а Генадзь - сцiплы i просты вясковец. Дзiўна i таму, што Вiталiк вучыўся ў дзесятым класе, з маленства карыстаўся бацькавай бiблiятэкай, часцяком наведваў з бацькамi i тэатры, i кiно, а Генадзь скончыў усяго сем класаў i "прыхрамваў" на неабсяжных прасторах класiчнай лiтаратуры, блытаўся ў прозвiшчах артыстаў i спевакоў. Магчыма, Генадзева шчырасць i наiўнасць падабалiся Вiталiку больш за ўсё, i ён з лёгкасцю мог казыраць перад новым сябрам уласным "я".

- Я ўсё магу! Усё! - часцяком чуў Генадзь ад сябра. Чуў i верыў гэтаму, бо Вiталiкаў бацька па просьбе сына ўладкаваў Генадзя ў "абшчак" - будынак, якi быў пабудаваны цагельным заводам для бескватэрнай моладзi.

Але не толькi сынава просьба станоўча паўплывала на Алега Сцяпанавiча, а i знаёмства з самiм Генадзем. Вiталiкаў бацька вопытным вокам ацанiў Генадзя: хлопец вясковы, неразбэшчаны, старэйшы за сына. Што яшчэ трэба? Чым не падпора сыну ў мутным i непрадказальным гарадскiм тлуме?