Герберт Уэллс - Вайна сусветаў (на белорусском языке)

Я з'ехаў з кучы шчэбеню, устаў на ногi i, зацiснуўшы вушы, кiнуўся ў пасудамыйку. Святар, якi сядзеў згорбiўшыся, абхапiўшы рукамi галаву, зiрнуў на мяне, калi я прабягаў мiма, даволi гучна крыкнуў, думаючы, вiдаць, што я пакiдаю яго, i кiнуўся за мною...

Гэтай ноччу, пакуль мы сядзелi ў пасудамыйцы, разрываючыся памiж смяротным страхам i жаданнем зiрнуць у шчылiну, я дарэмна спрабаваў прыдумаць якi-небудзь спосаб выратавання, хоць разумеў, што дзейнiчаць трэба неадкладна. Але на наступны дзень я прымусiў сябе цвяроза ацанiць сваё становiшча. Святар не мог удзельнiчаць у абмеркаваннi планаў; са страху ён страцiў здольнасць лагiчна разважаць i мог дзейнiчаць толькi iмпульсiўна. Па сутнасцi, ён ператварыўся амаль у жывёлiну. Я мог разлiчваць толькi на самаго сябе. Абдумаўшы ўсё спакойна, я вырашыў, што, нягледзячы на безвыходнасць нашага становiшча, адчайвацца не трэба. Мы маглi спадзявацца, што марсiяне размясцiлiся ў яме толькi часова. Няхай сабе яны нават ператвораць яму ў пастаянны лагер, i тады нам можа пашчасцiць уцячы, калi толькi не выставяць варту. Я прадумаў падрабязны план падкопу з супрацьлеглага боку, але тут нам пагражала небяспека стаць заўважанымi з якога-небудзь вартавога трыножка. Акрамя таго, падкоп давялося б рабiць мне аднаму. На святара спадзявацца i разлiчваць было нельга.

Праз тры днi (калi памяць мяне не падводзiць) на маiх вачах быў усмерчаны юнак; гэта быў адзiны раз, калi я бачыў, як харчуюцца марсiяне. Пасля гэтага я амаль цэлы дзень не падыходзiў да шчылiны. Я пайшоў у пасудамыйку, адчынiў дзверы i некалькi гадзiнаў сякераю капаў зямлю, стараючыся як мага менш рабiць шуму. Але калi я выкапаў яму футаў на два глыбiнёю, цяжкая зямля з шумам асела, i я не адважыўся капаць далей. Я затаiўся i доўга ляжаў на падлозе, баючыся паварушыцца. Пасля гэтага я не думаў пра падкоп.

Адзначу адзiн цiкавы факт: уражанне, якое зрабiлi на мяне марсiяне, было такое, што я не спадзяваўся на перамогу людзей, дзякуючы якой змог бы выратавацца. Аднак на чацвёртую цi пятую ноч пачулiся гарматныя выстралы.

Была глыбокая ноч i месяц ярка свяцiў. Марсiяне прынялi экскаватар i некуды схавалiся; толькi на некаторай адлегласцi ад ямы стаяў баявы трыножак, а ў адным з вуглоў ямы мнагарукая машына прадаўжала працаваць якраз пад шчылiнаю, у якую я глядзеў. У яме было зусiм цёмна, за выключэннем тых мясцiнаў, куды падала месячнае святло цi водблiск мнагарукай машыны, якая парушала цiшыню сваiм лязгатам. Ноч была ясная, цiхая. Месяц адзiнока панаваў у небе, адна толькi зорка парушала яго адзiноту. Раптам пачуўся брэх сабакi, i гэты знаёмы гук прымусiў мяне насцярожыцца. Потым вельмi выразна я пачуў гул, быццам грукат цяжкiх гарматаў. Я налiчыў шэсць выстралаў i пасля доўгага перапынку - яшчэ шэсць. Потым усё зацiхла.

IV

СМЕРЦЬ СВЯТАРА

Гэта адбылося на шосты дзень нашага зняволення. Я глядзеў у шчылiну i нечакана адчуў, што я адзiн. Святар, якi толькi што стаяў побач са мною i адштурхоўваў мяне ад шчылiны, чамусьцi пайшоў у пасудамыйку. У цемнаце я пачуў, што святар п'е. Я працягнуў руку i намацаў бутэльку бургундскага.

Некалькi хвiлiнаў мы валтузiлiся. Бутэлька ўпала i разбiлася. Мы стаялi адзiн перад адным, цяжка дыхаючы, сцiскаючы кулакi. Нарэшце я стаў памiж iм i запасам правiзii i сказаў, што вырашыў увесцi строгую дысцыплiну. Я падзялiў увесь запас прадуктаў так, каб яго хапiла на дзесяць дзён.

Днём ён зноў спрабаваў падабрацца да прыпасаў. Я быў задрамаў, але адразу схамянуўся. Цэлы дзень i цэлую ноч мы прасядзелi адзiн перад адным; я смяротна стамiўся, але быў цвёрды; ён хныкаў i скардзiўся на нясцерпны голад. Я ведаю, што так прайшлi ноч i дзень, але мне здавалася тады i нават цяпер здаецца, што гэта працягвалася цэлую вечнасць.

Пастаянныя спрэчкi памiж намi прывялi нарэшце да адкрытай канфрантацыi. На працягу двух доўгiх дзён мы сварылiся напаўголасу, спрачалiся. Калi-нiкалi я не мог стрымлiваць сябе i бiў яго, iншы раз ласкава пераконваў, аднаго разу я нават спрабаваў спакусiць яго апошняй бутэлькай бургундскага: у кухнi была помпа для дажджавой вады, адкуль я мог напiцца. Але нi ўгаворы, нi пабоi не ўздзейнiчалi, здавалася, ён страцiў розум. Ён, як i раней, спрабаваў захапiць правiзiю i працягваў размаўляць услых сам з сабою. Ён паводзiў сябе вельмi неасцярожна, i кожную хвiлiну нас маглi раскрыць. Неўзабаве я зразумеў, што ён зусiм страцiў розум, - я апынуўся ў цемнаце адзiн на адзiн з вар'ятам.

Мне здаецца, што i я ў той час быў не нармальны. Мяне мучылi дзiкiя, жудасныя сны. Як гэта не дзiўна, але я схiльны думаць, што вар'яцтва святара было для мяне перасцярогаю: я напружана сачыў за сабою i таму мог разважна думаць.

На восьмы дзень святар пачаў гаварыць, i я нiчым не мог стрымаць яго красамоўства.

- Гэта справядлiвая кара, о божа, - паўтараў ён штохвiлiнна, справядлiвая! Знiшчы мяне i ўвесь род мой. Мы саграшылi, мы ўпалi ў грэх... Паўсюль людзi мучылiся, бедныя змешвалiся з прахам, а я маўчаў. Мае пропаведзi - глупства, о божа мой, што за глупства! Я павiнен быў маўчаць i, не шкадуючы жыцця свайго, заклiкаць да пакаяння, да пакаяння!.. Прыгнятальнiкi бедных i пакутнiкаў! Караючая рука боская!..

Потым ён зноў успомнiў аб правiзii, да якой я яго не дапускаў, прасiў мяне, плакаў, пагражаў. Ён пачаў павышаць голас; я прасiў не рабiць гэтага; ён зразумеў сваю ўладу нада мною i пачаў пагражаць, што будзе крычаць i прыцягне ўвагу марсiянаў. Спярша я напалохаўся, але потым зразумеў, што калi я ўступлю яму, то нашы шансы на выратаванне зменшацца. Я адмовiў яму, хоць i не быў упэўнены, што ён рэалiзуе сваю пагрозу. Гэтым днём ва ўсякiм выпадку гэтага не адбылося. Ён гаварыў гучней i гучней увесь восьмы i дзевяты дзень; гэта былi пагрозы, просьбы, парывы неразумнага шматслоўнага раскайвання ў абыякавым, недастойным служэннi богу. Мне стала шкада яго. Крыху паспаўшы, ён зноў пачаў гаварыць, на гэты раз так гучна, што я вымушаны быў умяшацца.

- Маўчыце! - прасiў я.

Ён апусцiўся на каленi ў цемнаце каля катла.

- Я надта доўга маўчаў, - сказаў ён так моцна, што яго павiнны былi пачуць у яме, - цяпер я павiнен сведчыць. Гора гэтаму незаконнаму гораду! Гора! Гора! Гора! Гора насельнiкам Зямлi, бо ўжо прагучала труба.

- Змоўкнiце! - прахрыпеў я, сцепаючыся ад думкi, што марсiянiн нас пачуў. - Богам прашу, змоўкнiце!..

- Не! - усклiкнуў ён гучна, падымаючыся i працягваючы наперад рукi. Выкажы! Слова божае ў маiх вуснах.

За тры скачкi ён апынуўся каля дзвярэй у кухню.

- Я павiнен сведчыць! Я iду! Я i так доўга марудзiў.

Я схапiў сякач, што вiсеў на сцяне, i кiнуўся за iм. Ад страху мяне ахапiла шаленства. Я дагнаў яго пасярод кухнi. Паддаючыся апошняму парыву чалавекалюбства, я павярнуў вастрыё нажа на сябе i стукнуў святара ручкаю. Ён упаў нiцма на падлогу. Хiстаючыся, я пераступiў цераз яго i спынiўся, цяжка дыхаючы. Ён ляжаў нерухома.