Пьер Буль - Планета малпаў (на белорусском языке)

- Калi Нова павiнна раджаць? - спытаўся я.

- Праз тры-чатыры месяцы.

I тут я раптам уцямiў нарэшце ўсю трагiкамiчнасць майго становiшча: я стану бацькам у сiстэме Бетэльгейзе! У мяне будзе дзiця на планеце Сарора, народжанае жанчынаю, да якой я адчуваю неадольнае фiзiчнае iмкненне, iншы раз жаль, але ў жанчыны гэтай - мазгi жывёлiны. Напэўна, нiводная разумная iстота ва ўсiм сусвеце яшчэ не зведвала такога! Мне хацелася адначасова i плакаць i смяяцца.

- Зiра, я хачу яе бачыць!

Яна адказала мне прыкрай грымаскаю.

- Я ведала, што ты гэтага захочаш. Я ўжо гаварыла з Карнэлiем, i, думаю, ён не будзе пярэчыць. Ён чакае цябе ў сваiм кабiнеце.

- Карнэлiй - здраднiк!

- Ты не маеш права гаварыць так. Ён разрываецца памiж любоўю да навукi i сваiм малпавым абавязкам. Натуральна, што цяжарнасць Новы вельмi яго палохае...

Пакуль я iшоў услед за Зiраю па калiдорах iнстытута, трывога мая ўсё ўзрастала. Я здагадваўся, пра што думалi вучоныя-малпы: яны баялiся, што можа ўзнiкнуць новая раса, якая... Чорт!.. I тут да мяне дайшло, якiм чынам я змагу здзейснiць ускладзеную на мяне лёсам мiсiю!

Карнэлiй сустрэў мяне досыць цёпла, але ў нашых адносiнах ужо з'явiлася напружанасць. Раз-пораз ён употайкi пазiраў на мяне цi не з жахам. Я стрымаў сябе, каб не прыступiць адразу да тэмы, якая хвалявала мяне больш за ўсё. Спачатку спытаўся, як ён даляцеў i як скончылiся раскопкi.

- Вынiкi фенаменальныя! - загарэлiся ў яго вочы. - У мяне ў руках неабвержныя доказы!

Карнэлiй не мог не пахвалiцца сваiм поспехам. Зiра сказала праўду: Карнэлiй i праўда разрываўся памiж любоўю да навукi i малпавым абавязкам. Але цяпер са мною гаварыў вучоны, апантаны даследнiк, якi вышэй за ўсё цанiў перамогу сваёй гiпотэзы.

- Мы знайшлi шкiлеты, - расказваў ён. - Не адзiн шкiлет, а мноства, i размешчаны яны такiм чынам, што гэта, несумненна, могiлкi. Ёсць чым пераканаць сама тупагаловых. Але нашы арангутаны, вядома, бачаць у гэтым толькi дзiўнае спалучэнне акалiчнасцей.

- I што гэта за шкiлеты?

- Шкiлеты не малпаў.

- Зразумела.

Мы паглядзелi адзiн аднаму ў вочы. Энтузiязм Карнэлiя адразу апаў, i ён гаварыў ужо больш павольна:

- Не буду ўтойваць: вы ўгадалi - гэта чалавечыя шкiлеты...

Зiра, пэўна, ужо была ў курсе справы, бо не здзiвiлася анi кроплi. Мы зноў сустрэлiся з Карнэлiем позiркамi. Я чакаў. Нарэшце ён рашыўся.

- Цяпер я ўпэўнены, - сказаў Карнэлiй, - што некалi на нашай планеце iснавала чалавечая раса, надзеленая здольнасцю мыслiць, раса людзей, падобных вам i iншым людзям Зямлi. Пасля яна дэградавала, i нашыя людзi ператварылiся ў жывёлiн... Да таго ж, вярнуўшыся, я знайшоў тут новыя доказы сваёй гiпотэзы.

- Новыя?

- Але. Iх адкрыў загадчык энцэфалiчнага аддзялення, малады шымпанзэ з вялiкай будучыняй. Гэта нават генiй... Не варта думаць, - з горкай iронiяй усмiхнуўся Карнэлiй, - што малпы заўсёды былi толькi пераймальнiкамi. У некаторых навуках мы зрабiлi багата адмысловых адкрыццяў i асаблiва вялiкiх поспехаў дасягнулi ў вывучэннi мазгавой дзейнасцi. Калi змагу, пазнаёмлю вас неяк з вынiкамi. Упэўнены, вы будзеце здзiўлены.

У мяне стварылася такое ўражанне, што ён сам стараўся запэўнiць сябе ў генiяльнасцi малпаў, а таму гаварыў з залiшняй гарачнасцю. Але ж я нiколi i не спрабаваў спрачацца з iм на гэтую тэму. Карнэлiй сам паскардзiўся якiя-небудзь два месяцы назад на адсутнасць у малпаў стваральных здольнасцей. А цяпер з гонарам дакляраваў:

- Паверце, настане дзень, калi мы пераўзыдзем людзей ва ўсiх сферах. Мы невыпадкова сталi нашчадкамi чалавечай культуры, як вы можаце гэта ўяўляць сабе. Гэта здарылася ў вынiку нармальнага ходу эвалюцыi. Эра разумнага чалавека прайшла, i на змену яму з'явiлася больш дасканалая iстота, якой было наканавана захоўваць асноўныя дасягненнi людзей доўгi перыяд адноснага застою, каб пасля ўзляцець да новых вяршынь.

Такi падыход да гэтай праблемы быў мне новы. Я мог бы адказаць Карнэлiю, што многiя мыслiцелi Зямлi прадчувалi i прадказвалi з'яўленне вышэйшай iстоты, якая калi-небудзь заступiць людзей, але нiводзiн вучоны, фiлосаф цi паэт не ўяўляў сабе гэтую звышразвiтую iстоту ў малпiным аблiччы. Але мне не надта хацелася спрачацца пра такiя драбнiцы. Галоўнае было ў тым, што думка знайшла сабе iншае ўвасабленне ў жывым стварэннi, цi ж не праўда? Цяпер мяне займала iншае, таму я перавёў гамонку на Нову i стан яе здароўя. Карнэлiй не сказаў мне нiчога новага, але паспрабаваў усцешыць:

- Не хвалюйцеся! Спадзяюся, усё абыдзецца. Напэўна, гэта будзе звычайнае дзiця, такое ж, як i ўсе чалавечыя дзецi Сароры.

- А я спадзяюся, што не. Я ўпэўнены: дзiцёнак загаворыць!

Мне было цяжка схаваць сваё абурэнне. Зiра нахмурылася, каб прымусiць мяне змоўкнуць.

- На вашым месцы я не зычыў бы яму гэтага, - змрочна заўважыў Карнэлiй. Гэта не ў яго i не ў вашых iнтарэсах.

I ўжо амаль па-сяброўску дадаў:

- Калi ён загаворыць, не ведаю, цi змагу я баранiць вас далей, як рабiў дагэтуль. Вы, напэўна, не ўсведамляеце, як устрывожыўся Вялiкi Савет. Я атрымаў найстражэйшы загад захаваць гэтае нараджэнне ў тайне. Калi ўлады даведаюцца, што вы ў курсе справы, я буду тут жа звольнены, i Зiра таксама, а вы застанецеся адзiн на адзiн з...

- З ворагамi?

Карнэлiй адвёў вочы. Значыцца, я зразумеў правiльна: мяне разглядалi як пагрозу малпавай расе. I ўсё ж было радасна, што ў асобе Карнэлiя ў мяне ёсць калi не сябар, дык саюзнiк. Вiдаць, Зiра баранiла мяне нашмат больш горача, чым я думаў, а Карнэлiй не пасмее пайсцi супраць яе нi ў чым. Вось i цяпер ён дазволiў мне наведаць Нову, вядома, употайкi.

Зiра правяла мяне ў маленькую iзаляваную хацiнку, ключы ад якой былi толькi ў яе. Мы ўвайшлi ў невялiчкi пакой. У iм стаялi тры клеткi, дзве былi пустыя. Трэцюю клетку займала Нова. Яна пачула, як мы ўваходзiлi, i iнстынктыўна ўгадала, што i я тут, бо, яшчэ не ўбачыўшы нас, ускочыла i працягнула мне насустрач рукi. Я таксама працягнуў да яе рукi, пацёрся тварам аб яе твар. Зiра пагардлiва пацiснула плячыма, аднак дала мне ключ ад клеткi, а сама адправiлася ў калiдор пiльнаваць, каб сюды не прыйшоў хто iншы. Якое добрае сэрца ў гэтай шымпанзэ! Нам так трэба было цяпер выказацца адно перад адным!

Выказацца... Я забыўся пра тое, што ўяўляла сабою Нова.

Але ўсё-такi, увайшоўшы ў клетку i абняўшы Нову, я загаварыў з ёю, нiбыта яна магла мяне зразумець, як загаварыў бы, напрыклад, з Зiраю.

Няўжо яна нiчога не разумела? Няўжо ў яе не было нават прадчування тае вялiкае мiсii, якая выпала на нашу долю i за якую яна адгэтуль таксама была адказная?

Я расцягнуўся побач з Новаю на саломе, каб асцярожна намацаць дзiця нашага незвычайнага кахання. Мне здалося, што цяжарнасць абудзiла ў Нове пачуцце ўласнае годнасцi, сваёй iндывiдуальнасцi, якога ў яе раней не было. Калi я дакрануўся рукою да яе жывата, яна задрыжала. Але, я не памылiўся, погляд яе стаў больш напружаны, асэнсаваны. I раптам яна з цяжкасцю, па складах вымавiла маё iмя - значыцца, не забылася на мае ўрокi! Мяне захлiснула гарачая хваля радасцi. Але вочы Новы адразу ж страцiлi сваю жывасць, яна павярнулася да мяне спiнаю i пачала ўплятаць прынесеную мною садавiну.