Радыё Свабода - Дарога праз Курапаты

18 сакавіка 2002

ГІСТОРЫЯ ШУМІЛІНСКІХ КУРАПАТАЎ

Недалёка ад вёскі Мікалаева ў Шумілінскім раёне Віцебскае вобласьці пахаваныя больш за 1000 чалавек, якіх расстралялі на самым пачатку мінулай вайны.

Браніслава Станкевіч, Віцебск:

Жывыя дагэтуль сьведкі колішняй трагедыі ўзгадваюць, як у ліпені 1941 году паўзь іхную вёску рухалася вялікая калёна зьняволеных. Іх пераводзілі з Заходняй Беларусі далей на ўсход. Як потым стала вядома, большасьць вязьняў была пакараная за непадпарадкаваньне новай савецкай уладзе.

У Мікалаеве канваіры надумаліся прыпыніць калёну на адпачынак. Але нечакана наляцелі нямецкія самалёты… Напалоханыя людзі кінуліся ў розныя бакі, ды ахоўнікі загадалі ўсім палегчы проста на дарозе Калі самалёты адляцелі за небасхіл, канваіры параіліся ды вырашылі расстраляць ацалелых вязьняў, каб ня йсьці далей з рызыкаю, што тыя могуць разьбегчыся пры наступным налёце Трупы вырашылі запісаць на рахунак фашыстаў. І канваіры зноў загадалі ўсім легчы на дарозе ды пачалі расстрэльваць безабаронных людзей… Тутэйшым жыхарам было загадана ноччу перавезьці ўсіх расстраляных у бліжэйшы сасоньнік. Адны капалі вялікую яміну, другія перавозілі нябожчыкаў на калёсах, па 10 чалавек на возе…

У 1942 годзе немцы зацікавіліся абставінамі расстрэлу людзей. Зноў-такі сіламі тутэйшага насельніцтва яны вырашылі зрабіць перазахаваньне За прымусовы ўдзел у гэтым штодня давалі пачак цыгарэт ды бутэльку шнапсу. У новую брацкую магілу перавезьлі парэшткі блізка 800 чалавек. Але клопат пра іх ня быў праяваю гуманнасьці – немцы шукалі на трупах каштоўнасьці, якія забіралі сабе…

Потым захопнікі адступілі, а месца пахаваньня й сёньня выглядае такім, якім яго пакінулі ў часе вайны Пасьля вызваленьня ў Мікалаева былі прыяжджалі сваякі забітых, хто змог нешта даведацца пра апошні прытулак сваіх блізкіх, але большасьць пахаваных тут людзей дагэтуль застаюцца невядомымі.

Пры канцы 1980-х гадоў, калі пачыналася «галоснасьць», пра шумілінскае пахаваньне зьявіліся два артыкулы ў беларускім друку – у раённай газэце «Герой працы» ды ў рэспубліканскім часопісе «Полымя». Тады раённыя ўлады паабяцалі неяк ушанаваць памяць забітых, але хутка забыліся на свае абяцаньні.

Сёлета ў вёску Мікалаева наведаліся сябры Таварыства Беларускае Мовы з суседняга, Бешанковіцкага раёну Яны запісалі ўспаміны відавочцаў трагедыі, а ўлетку вырашылі адправіць на гэтым месцы жалобную імшу ды ўсталяваць памятныя крыжы.

19 сакавіка 2002

ВАЛАНЦЁРЫ ЎЛАДКАВАЛІСЯ НА ПРАЦУ НА РЫНАК

Сёньня абаронцы павесілі на дрэвы новы транспарант-расьцяжку: «Тут пакояцца астанкі тысяч грамадзян Беларусі — нявінных ахвяр расейскага камунафашызму».

Ганна Соусь:

Амаль штодня хто-небудзь прыходзіць наведаць Курапаты й падтрымаць валанцёраў. Сёньня я засьпела ў лягеры пэнсіянэра спадара Васіля. Першы раз ён трапіў ва ўрочышча ў 1988 годзе на Дзяды, з тых часоў наведвае Курапаты некалькі разоў на год.

ВАСІЛЬ: Гэтае памятнае месца павінна быць у сэрцы кожнага беларуса.

— Скажыце, калі ласка, ці хто-небудзь з вашых родных пацярпеў ад палітычных рэпрэсіяў?

— Стрыечны дзядзька быў высланы на Беламорканал... Тут у Курапатах павінен быць нейкі добры помнік. Гэтую мясьціну трэба наведваць хаця б некалькі разоў на год — калі памінаюць памерлых продкаў — на Радаўніцу й на Дзяды.

Некаторыя валанцёры з прычыны пастаяннага дзяжурства ў Курапатах згубілі працу альбо былі адлічаныя з навучальных установаў. І сёньня актывісты Васіль Парфянкоў і Цімох Сугака адшукалі кампрамісны варыянт працаўладкаваньня. Распавядае Дзяніс Більдзюк:

— Гэтае месца стала такім звыклым для хлопцаў, што яны тут жывуць, можна сказаць. Знайшлі нават працу паблізу на рынку «Аквабел», будуць там цягам дня грузчыкамі, а ўвечары вяртацца сюды.

Валанцёраў падтрымалі кінэматаграфісты са студыі «Тацяна» і рэжысэр Юры Хашчавацкі. Я заўважаю на стале ў намёце місу зь вінэгрэтам. Гэта — пачастунак ад жанчын са студыі «Тацяна», якія надоечы наведалі лягер. Тлумачыць Антось Шкурынскі:

— Прыходзіла жанчына са здымачнай групы «Тацяна» й прынесла нам вячэру — рыбу, вінэгрэт, бліны. Абяцалі прыйсьці ўсёй групаю. І яшчэ яны прынесьлі пірог ад рэжысэра Юр’я Хашчавацкага. Вельмі смачны пірог з тварагом і курагой. Дзякуй яму. Хай сам прыходзіць.

Старшыня фонду «Дзецям Чарнобыля» Генадзь Грушавы паабяцаў прывезьці сёньня абаронцам новую вопратку й абутак.

20 сакавіка 2002

«КУРАПАТЫ ПАДОБНЫЯ ДА КАРПАТАЎ»

Украінец Анатоль Татарскі мяркуе, што беларускія Курапаты ў нечым падобныя да Карпатаў, дзе змагаліся з бальшавікамі байцы Ўкраінскай Паўстанцкай Арміі.

Ганна Соусь:

Жыве Анатоль Татарскі ў доме насупраць урочышча, і зь ягоных вокнаў часам бачны бел-чырвона-белы сьцяг ля намёту валанцёраў. Спадара Татарскага я ўпершыню сустрэла ў Курапатах летась 25 верасьня, на другі дзень пасьля таго, як распачалася вахта памяці. З таго часу ён неаднойчы прыходзіў сюды падтрымаць валанцёраў. Праўда, апошнія некалькі месяцаў ня можа выйсьці з кватэры з-за хваробаў. Але сустракаецца з валанцёрамі спадар Анатоль амаль штодня — менавіта ў ягоную кватэру актывісты ходзяць па ваду.

Анатоль Татарскі гаворыць пра Курапаты з хваляваньнем:

— Курапаты для мяне як Карпаты. Разумееце? У Карпатах ляжаць восемдзесят тысяч нашых хлопцаў, якія змагаліся з камунаю.

Нарадзіўся Анатоль Татарскі каля Львова. У часе другой усясьветнай вайны ўступіў ва Ўкраінскую Паўстанцкую Армію. За гэта ў 1946 годзе яго арыштавалі. Спадар Анатоль паказвае мне сваю працоўную кніжку — з 1946 па 1954 гады ён працаваў крапільшчыкам у паўночна-ўсходнім рудаўпраўленьні Паўднёва-ўсходняга горнахімічнага камбінату. Анатоль Татарскі тлумачыць:

— ГУЛАГ гэта... Яны ж ня могуць напісаць горад... Паштовы горад Андзіжан, паштовая скрыня 200. Усё, і ніякага адрасу. Дабывалі ўранавую руду — чаму нас туды завезьлі. Цуд, мне хутка 74 гады ў траўні будзе, як я пасьля ўрану застаўся жывы? Восем гадоў працаваў з уранам...

Пасьля вызваленьня Анатоль Татарскі працаваў у Сыбіру, потым жыў у Вільні, зь цяжкасьцю вярнуўся ў Львоў (яго там доўга не хацелі прапісваць), а ў 1973 годзе пераехаў у Менск. Анатоль Татарскі, як і многія вязьні ГУЛАГу, дагэтуль не рэабілітаваны.

ТАТАРСКІ: Не імкнуўся я, нікуды не хадзіў. Ведаеце, я баюся нават сёньня хадзіць па Менску. Зьнянацку падыдзе кагэбіст і забярэ...

Адразу, як у Курапатах пачалася вахта памяці, у Анатоля Татарскага склаліся прыязныя дачыненьні з валанцёрамі.

ТАТАРСКІ: Я зьдзіўляюся, што яны такія ёсьць. Таму што тут і так ужо беларускую мову зьнішчылі, усе школы Лукашэнка пазачыняў. Ва Ўкраіне яшчэ сьцяг жоўта-блакітны вісіць, а беларускага ўжо няма. А як можа быць дзяржава безь яго? Мяне зьдзіўляюць гэтыя хлопцы. А я зь беларусамі заўсёды...