З. Дашкевіч - Чарвяк

Такія адзіночкі вы не сустрэнеце ў Беларусі больш нідзе. Так сведчаць стрыжаныя. Гэта толькі тут, у былой, — адной з трох на ўсю краіну Саветаў, — зоне асобага рэжыму. Цяпер “асобікаў” сядзіць ў калоніі ўсяго тры камеры, а вось дзесяць адзіночак, для іх прызначаных, служаць усім “страгачам”.

Агледзеўшы гаспадарку сваю, я ўзяўся за выканне галоўнага рытуалу зэка — варкі гарбаты. Хоча зэк тое ці не вельмі жадае, але як толькі з’яўляюцца пад рукою кіпяцільнік і разетка, зэк абавязаны заварыць чорнай травы. Пры адсутнасці прыладаў для варкі, зэк мучыцца доўга не будзе: ён раскладзе вогнішча, сцягне агонь з неба ці яшчэ што-небудзь вынайдзе, але травы, чорнай як ягонае жыццё, заварыць.

Я расклаў нару, якую не замыкнулі — меў права карыстацца ёй і ўдзень, да ўступлення прысуду ў законную сілу я быў ў статусе падследчага і сядзеў у адзіночцы ва ўмовах агульнага рэжыму. Стала бачна, што пашпацыраваць тут ужо не атрымаецца — ад сцяны да нары заставалася сантыметраў трыццаць. “Ладна, яшчэ панашпацыроўваюся,” — думаў я раскручваючы на жалезным ложку тонкую сваю “вату”, на якую з гарачым кубкам у руках адразу прысеў і прыхіліўся да сцяны.

Цяпер можна было б нават выдахнуць, быццам пераадолеўшы самы цяжкі жыццёвы этап. Этап і сапраўды быў не з простых, але колькі іх зараз наперадзе, этапаў гэтых, і дзе канец іхні — ведае ўжо адзін толькі Бог. Таму раслабляцца не выпадала. Аднак так хацелася троху, але адысці ад рэальнасці, перавесці дыханне, забыць пра ўсё!.. Хаця б на гэтыя шэсць сутак. Шэсць сутак, якія я маю да новага этапу ў невядомасць.

“Здароў, Дзёня!”, “Дзёня, здароў!”, “Дзяніс, здаровенька!” — віталіся ПКТэшнікі, падымаючыся па жалезнай лесвіцы на шпацыр.

“Здароўкі!”, “Вітаю, сябры!”, “Здаровенька!” — адказваў зэк з 19-й, той вуглавой адзіночкі ля самае лесвіцы.

Так паўтаралася тры разы — у колоніі было тры камеры ПКТ, якія знаходзіліся ў суседнім будынку, што амаль прыліпаў да нашага — тут месціліся і мы, і прагулачныя дворыкі, таму ПКТэшнікі ішлі гуляць паўз адзіночкі.

Завёўшы на прагулку ПКТ, кантралёр падышоў да нашых камер і запытаў у 19-й: — Зараз на “ гулку” пойдзеш ці пасля абеду?

— Давай зараз, — адказаў надта папулярны арыштант з вуглавой.

— А ты? — адчыніў старшына вочка у маёй хаце.

— Давай таксама зараз, — пацвердзіў я, вырашыўшы падымацца, — чатырнаццаць гадзін сну, для першага разу, дастаткова. Ды хацелася таксама і з ПКТэшнікамі перасекчыся (некаторых з іх ведаў з часу сваёй адсідкі ў ПКТ) і карцела пабачыць, што ж за сусед у мяне такі аўтарытэтны.

Апытваць астатнія адзіночкі кантралёр не пайшоў — шасцярых прагулачных дворыкаў на ўсіх не хапала усё роўна, і змена ў любым выпадку вымушана была выводзіць на прагулку яшчэ адну партыю, замест таго, каб сядзець спакойна пасля абеду і пацягваць “купчык”.

Кантралёр завёў майго суседа і прыйшоў за мною.

— Пайшлі, — кіўнуў ён, адчыніўшы дзверы.

— Пайшлі.

Мінуўшы адзін невялікі пакой, які аддзяляў адзіночкі ад дворыкаў, я адчыніў дзверы на вуліцу і ступіў на дах. Так, такіх дзівосных дворыкаў для прагулкі няма нідзе: апроч таго, што яны на даху, дык яшчэ і сцен не маюць, замест якіх — краты, і таму можна не толькі пабачыць зэкаў з суседніх камер, але і назіраць за цудоўнымі краявідамі, якія адкрываюцца з даху: возерам, лесам, дарогаю за ім, а потым ізноў: возерам, лесам, прыгожымі домікамі дзіўнага краю блакітных азёр, кляштароў і зонаў.

— Здаровенька! — павітаўся я.

У адказ загучала некалькі галасоў. Я зайшоў у апошні дворык. Перада мною адзін быў вольны, у наступным гуляла чалавек шэсць, у іншых таксама соўгаліся шэрыя постаці.

— Ну як ты, Дзімыч, асудзіўся? — запытаў Віталя, адзін са знаёмых мне па ПКТ асуджаных.

— Дык дзякаваць Богу, асудзіўся.

— Ведаем мы ўжо, ведаем. Нармальна адважылі табе, мы тут не думалі, што столькі дадуць.

— Ды я і сам не думаў. Спачатку я не думаў, што пачнуць круціць; потым я не думаў, што раскруцяць; потым — што так адважаць, — я ўсміхнуўся. — А цяпер яно і сапраўды: далей лепш ужо нічога і не думаць.

— Да, бо ёсць у стацці чатыры–адзін-адзін пачатак, і няма ў ёй канца, — агучыў філасофію ўсіх парушальнікаў рэжыму адзін з зэкаў і, сустрэўшыся са мною позіркам, запытаў: — Памятаеш мяне?

Я паглядзеў на зэка, потым іншых агледзеў, большасць з каторых не ведаў — за тры месяцы пасля майго вызвалення з ПКТ кантынгент змяніўся амаль цалкам. Гэты ж твар быў быццам знаёмы, але ніяк не мог прыгадаць, дзе я яго бачыў?

— Не.

— Алег мяне, памятаеш: у каранціне, у “Горках”, гарбату мы пілі, фоткі я свае табе паказваў?

— Ага, было такое, — узгадаў я. — Ты прабач, не заўсёды прыгадаеш адразу — столькі гэтых турмаў-этапаў-зонаў. А ў “Горках”, што я там: пару дзён каранціна і — ў ізалятар, а потым як выйшаў, дык вас там ужо па атрадах раскідалі.

— Ну так, павалтузілі цябе. Але я сачу за табою! — рапартаваў Алег. — Чытаю ў “Народнай Волі” пастаянна. Ты — маладзец, я це гавару, руліш граматна.

— Граматна? — у дадзеным кантэксце такі выраз азначаў, што я сам сабе шукаю прыгодаў. — Век бы грамацейства гэтага не бачыць. Я проста не магу дазволіць перамалаціць сябе, ды яшчэ каб задарма, — патлумачыў я сваю грамату і дадаў рэалістычную ацэнку: — Канешне, могуць сажраць, але хаця б пару чалавек ды падавіцца.

Прайшоўшы пару разоў па клетцы, узгадаў я добрым словам беснаватую горкаўскую калонію і запытаў:

— А што, чытаюць такія газеты яшчэ ў “Горках”?

— З цяжкасцямі. Гэта ўжо як ты паехаў, блатныя хадзілі і забаранялі “Народную Волю”, “БелГазету” падпісваць. А не, каму — у мазгі, каму — “рамсоў” навешаюць, ты ж ведаеш, як яно там робіцца, калі хто супраць операддзела.

— Ага, троху сербануў.

— Ну во, сам не разумею — як выграб? — выказаў здзіўленне Алег і зацягнуўся цыгарэтаю. —Я ж там па справе пісаў ўсё, і ў “БелГазету” дасылаў некалькі разоў, але ў “Горках” не выпускаюць такое. Паскандаліў потым з блатнымі, далі паўгода ПКТ і адразу вывезлі. Ды і дзякуй Богу! Зараз, во, хоць даслаў у “Белку” дакуманты свае. Мо хаця б яны разварушаць што, бо спадзявацца ў гэтай дзяржаве няма на каго.

— Гэта так, спадзявацца можна толькі на скуру сваю, — згадзіўся я і вырашыў пацікавіцца яшчэ пра лёс аднога свайго завочнага сябра, каторы сербануў у “Горках” за мяне добра: — А што Ладноў Дзяніс, вызваліўся?

— Ну так, выйшаў з ПКТ і праз тыдзень— на волю.

— Дык а прыязджалі да яго з праверкамі?

— Былі нейкія, але ён пайшоў у адмову: не было такога, я — ні я.

— Як так? Яго ж там пры мне калацілі… Сіні як ізалента быў, — не мог зразумець я такой “адмовы”, узгадваючы тым больш, як лупілі Дзяніса на “прадоле” ізалятара і, каб не чутны быў ягоны дзікі роў, цягнулі па падлозе ў лазню. Лазня ж у “Горках” выконвае дзве функцыі: пакой для мыцця, дзе зручна раз на тыдзень адшараваць гразь; і пакой для біцця, дзе яшчэ зручней збіваць біялагічную адзінку пад назваю “зэк”: па-першае, ніхто не чуе, а па-другое, хутка змываецца кроў са сценаў і падлогі — толькі пару тазікаў вады і трэба.