Валянцін Блакіт - Шануй імя сваё

Іншы раз аж дух займала ад такой дзёрзкай смеласці, хоць гэтая смеласць і была схавана за сямю пячаткамі, нават у думкі дапускаць яе асцерагаўся, каб часам, выпіўшы, не ляпнуць перад кім. Перад начальствам у ім жыла нейкая заячая душа, былі моманты, калі і сам не ведаў, чаго баіцца, і быў праціўны сам сабе, але перайначыцца не мог. Разам з тым знаў сабе цану. I яшчэ ведаў: рана ці позна наступіць яго зорны час, хоча таго Радзевіч ці не хоча, а зараз эпоха кандыдатаў навук, ім у рэшце рэшт дыктаваць палітыку... А кожнаму ясна, што Радзевіч доўга не пратрымаецца — за пяцьдзесят пераваліла не сёння, то заўтра пацягнуць у вобласць на які прафсаюз ці сабес.

I яшчэ яго заўсёды вельмі краналі звесткі, калі недзе старшынь калгасаў ставілі адразу першымі сакратарамі райкома партыі. Звычайных старшынь, нават не кандыдатаў навук, а ён... Праўда, паўгода назад ішлі настойлівыя пагалоскі, што яго збіраюцца паставіць на райвыканком, нават Радзевіч неяк асцярожна намякнуў: маўляў, як паглядзеў бы, каб перабрацца ў горад... Канечне, прапанова была няпэўная і адказ, натуральна, быў такі ж, але ў душы ён згадзіўся, упэўнены, што гэта часовае рашэнне, свайго роду перасадка... А потым выйшла закавыка, сарвалася, прыслалі нікому не вядомага Дзевяценя. Не сядзець жа і чакаць, склаўшы рукі? Дзейнічаць трэба было разумна і хітра, і перш за ўсё абставіць так, каб імя тваё мільгала пад рознымі пачынамі, круцілася на вуснах у начальства, не сыходзіла са старонак газет, радыё, тэлебачання: самы вучоны старшыня, самы першы пачаў, самы першы закончыў, узяў самыя высокія абавязацельствы, самы, самы, самы... Завёў сяброў сярод газетчыкаў, ахвотна пазіраваў перад тэлекамерай, запісваўся ў спрэчках на кожным пленуме, нарадзе. А потым нечакана прыйшла геніяльная ідэя — прыбраць «Забор’е», і Радзевіч адразу ж клюнуў на гэтую нажыўку... А во як сталася: аказваецца, сам сабе яму капаў...

Дзень падбіраўся к поўдню, сонца стаяла высока, гурба бруднага снегу пад акном асела, распаўзалася жылкамі раўчукоў, у паветры насіліся чорныя як смоль галкі, паўзбіраўшыся на плот, гарлапанілі суседскія пеўнi.

Чаму не звоніць Радзевіч? Чаму маўчыць Чыжэўская.

Невядомасць мучыла, выбівала апошні грунт з-пад ног, ён як ратунку, як збавення чакаў званка з райкома. Чакау і сам сабе палохаўся прызнацца, што страшэнна баіцца гэтага званка. Гэты званок мог перакрэсліць у адзін момант апошнюю надзею...

Недзе трыумфуюць Лазовік з Антоненкам, хто-хто, а яны не упусцяць моманту, каб падвесіць яму камень на шыю, падліць масла, ды што масла — бензіну плёхнуць у агонь!

Рыпнула калітка. Ён апантана кінуўся да суседняга акна, што ад вуліцы, і засмучана адступіў — жонка! Чаго гэта яна так рана? Хоць бы які педсавет надумалі, ці што! Зараз жах як не хацелася бачыць, дакладней — каб яго бачыла жонка. Ён даўно пакінуў звычку расказваць ёй пра свае службовыя справы, тым больш — пра непрыемнасці. На свой жаночы розум, яна заўсёды ўсё брала блізка да сэрца, хвалявалася за розную дробязь. Спачатку хаваў, «перапальваў» у сабе свае непрыемнасці, шкадуючы, не хочучы турбаваць яе, потым з цягам часу жончыны хваляванні і спачуванні зрабіліся прыкрымі, сталі раздражняць, а ў апошнія гады — асабліва. Адным словам, непрыкметна ішло-заходзіла, зрабілася нормаю, што ўвогуле перастаў мець патрэбу гаварыць жонцы, дзе быў, што рабіў, з кім сустракаўся, з якой нагоды ўзяў добрую чарку. Іншы раз яна спрабавала далікатна выпытваць, але гэта заўсёды выклікала злосць — адказваў коратка і раздражнёна, даючы зразумець, што ёй да таго няма ніякай справы. Яна сціскалася ўся, хаваючы крыўду, а потым перастала цікавіцца. Ды і сама ўсё менш і менш расказвала пра свае школьныя клопаты, бачачы, што гэта яго не цікавіць. Часта ім і гаварыць не было пра што, і, пэўна, каб паглядзеў хто збоку, мог бы падумаць, што тут, у гэтым прасторным доме, жывуць двое глуханямых.

Ён разумеў, што іх сямейны човен дае трэшчыну, ад­нак не спяшаўся ні канапаціць яго, ні садзіць на мель...

Жончын цень мільгануў у акне, пачулася, як яна адмыкае паштовую скрынку. Чаму, чорт вазьмі, не надумалі на сёння там які педсавет, яшчэ раз з прыкрасцю падумаў ён... Канечне, ужо даведалася, нябось, па ўсёй ваколіцы недзе паспелі раззваніць... Мо таму і на педсавеце не засталася — спяшаецца суцешыць, паспачуваць...

Трапляць на вочы жонцы чамусьці было брыдка, а выслухоўваць яе спачуванні — гэта ужо вышэй усякіх сіл, і ён ліхаманкава думаў, што рабіць?.. Мо выклікаць машыну і з’ехаць куды-небудзь? З’ехаць, вядома, з’ехаць... А раптам азавецца Радзевіч?!

Рашэнне прыйшло нечакана — шмыгнуў у спальню імгненна распрануўся, залез пад коўдру, заплюшчыў во­чы, затаіўся.

Рыпнулі дзверы, стукнуў аб падлогу цяжкі партфель — пэўна, была кантрольная... Распранае паліто, вешае ў шафу, ідзе... Ён спіной адчуў яе позірк, доўгі, дапытлівы, заклапочаны, і гэты позірк, здалося, прасвечвае навылет, працягваецца вечнасць. Сцяўся, баючыся выдаць сябе і ўмольна думаючы: толькі б хутчэй пакінула ў спакоі! I калі скрыпнулі-зачыніліся дзверы і аддаліліся яе крокі, уздыхнуў з палёгкаю: нарэшце...

Прайшла хвіліна-другая, і стала нясцерпна ляжаць лежнем. Ніколі дагэтуль не заўважаў, што ложак такі мулкі — вось-вось з матраца павылазяць спружыны. Асцярожна, каб не заскрыпела, павярнуўся на другі бок, заплюшчыў вочы. Эх, каб на самай справе заснуць! Лёг на спіну — стала трохі зручней. Каб толькі зноў не ўздумала прыперціся!

Стаў думаць пра жонку. Канечне, лепшай жонкі, чым Зіна, і жадаць нельга. Яна — зручная. Не вельмі назаляе, не скандаліць, як іншыя... Праўда, нешта не ладзіцца ў іх — гэта факт. Не ладзіцца, вядома, адтаго, што няма дзяцей. Пакуль былі маладзейшыя, яшчэ сяк-так, а пасля трыццаці — кашмар... Паездзіўшы па дактарах, засумнявалася, што яе віна, стала дамагацца, каб ён абследаваўся. Ехаць з такою хваробай, канечне, было брыдка, а каб пераканацца, што на самай справе не яна вінавата, паціху завёў палюбоўніцу ў райцэнтры. Пераканаўся... Гэта было жахліва... Як ні стараўся змірыцца, супакоіцца: не адзін ён такі,— але нейкае змрочнае, фатальнае пачуццё непаўнацэннасці не давала спакою. Адчайна адганяў, а яно хадзіла за ім неадчэпна, дапякаючы горкімі развагамі, што прырода абдзяліла яго, зрабіла бясплодным, пазбавіла магчымасці нарадзіць сабе падобнага...

Зінаіда Пятроўна з’явілася так нечакана, так раптоўна, што нават не паспеў заплюшчыць вочы.

— Ты не спіш? — мякка запыталася яна.

— Не... — панура буркнуў ён. — Нешта нездаровіцца...

3-пад акуляраў на яго глядзелі спакойныя вочы, якія ўсё разумелі, і яму стала не па сабе ад гэтых вачэй.

— Ну-у, ужо і раскіс...— неяк светла ўсміхнулася яна, прысеўшы, як ля хворага, на краёк ложка і дакранаючыся сваёй цёплай далонню да яго лба. — Таксама знайшоў мне трагедыю...