Валянцін Блакіт - Шануй імя сваё

Вада яму даходзіла да костачак, з кожным крокам усё вышэй і вышэй, во ўжо і боты схаваліся, а ён усё ішоў і ішоў уперад, асцярожна намацваючы нагою дно — мусіць, каб не паслізнуцца ці знячэўку не шаснуць у якую яму. Сурміла з захапленнем глядзеў на яго, і раптам забытае, цёплае пачуццё ўдзячнасці варухнулася ў яго душы, зрабілася не па сабе: во ён сядзіць, задраўшы ногі, на сухім, а гэты незнаёмы чалавек робіць яму такую ласку...

Машына пагрузла глыбока, і хлопец, абапёршыся ру­кою на капот, шарыў у вадзе, намагаючыся ўчапіць трос. Рукаў яго курткі намок да самага пляча, а ён і не зважаў на гэта.

— Во робяць, ідры іху маць! — вылаяўся хлопец.— I зачапіць няма за што, каб ім рукі паадсыхалі!

Сурміла глядзеў, як на бога, на гэтага простага хлоп­ца, адчуваючы ў ім нейкую незразумелую сілу, якой ён, бездапаможны, гатовы падначаліцца цалкам, без астатку.

Хлопец, яшчэ раз мацюкнуўшыся на канструктараў, што не прадугледзелі ніякага кручка, супакоіў: нічога, за­раз нешта прыдумаем, і, шырока расстаўляючы ногі, пайшоў назад да сваёй машыны. Ён ступаў, і з шырокіх халяваў кірзачоў фантаніравала вада. Сурміла, паралізаваны сваёй поўнай бездапаможнасцю, сарамліва адвёў вочы, не ведаючы, як аддзякаваць гэтаму хлопцу. Той палез у кабіну, выцягнуў з-за сядзення завадную ручку і зноў рушыў у лужыну. Цяпер, мокры, ён не звяртаў увагі на ва­ду. Вылавіў канец троса, прадзеў ручку ў пятлю, нагнуўся і стаў прыладжваць яе пад амартызатарам.

— Ну, кажысь, гатова! — весела сказаў ён і пабрыў да сваёй машыны.

Сурміла, слабы, бездапаможны, сядзеў, задраўшы ноп, і нецярпліва чакаў збавення з гэтага прыкрага палону. А хлопец не спяшаўся — прысеў на падножку, разуўся, выліў ваду з ботаў, выкруціў анучы, абуўся і толькі тады сеў за руль.

Грузавік асцярожна даў задні ход — трос напяўся, «Волга», скрабучы днішчам, стала падавацца ўперад і неўзабаве апынулася на сухім. Хлопец заглушыў матор, жвава выскачыў з кабіны, пайшоў да «Волгі», з цікавасцю назіраючы, як з усіх дзірак цурчыць вада. Сурміла таропка абуўся, адчыніў дзверцы і з палёгкаю выйшаў на сухое. Хлопец, нічога не кажучы, павярнуў назад да свайго грузавіка, зноў забраўся ў кузаў і выкінуў рыдлёўку.

— Што ты рабіць сабраўся? — здзівіўся Сурміла.

— Раўчук пракапаць трэ — хай збягае, а то пад якую халеру заваліцца хто ноччу...

— Я памагу! — нечакана для сябе, з нейкай вінаватай гатоўнасцю прапанаваў Сурміла і кінуўся адмыкаць багажнік, каб знайсці рыдлёўку.

— Не трэба — упраўлюся! Тут той работы з гулькін нос... Вы лепей глядзіце, каб матор завёўся, пакуль я тут. Калі вады насасала, мо яшчэ з буксіра заводзіць давядзецца...

— Не-е, давай спачатку спусцім гэтае мора! — рашуча запратэставаў Сурміла, здзіўляючыся, што яму раптам стала так лёгка і проста з гэтым сімпатычным хлопцам.

Работа ў дзве рыдлёўкі пайшла дружна і спорна, праз некалькі хвілін вада хлынула цераз пракапаны раўчук у кювет. Яны стаялі і з пачуццём выкананага абавязку заварожана глядзелі, як імкліва ўбывае лужына.

— Ну, а цяпер пойдзем зірнем, ці жывая ваша каробка,— весела прапанаваў хлопец.

Матор аніяк не хацеў заводзіцца, толькі сяды-тады чыхаў смуродам. Хлопец папрасіў адкрыць капот, пакорпаўся ў маторы і скамандаваў:

— Ану, пробуйце!

Матор чхаў, фыркаў, хапаўся не ўсімі цыліндрамі, дрыжаў, як прыпадачпы, нарэшце, прарвала — запрацаваў роўна, амаль бясшумна.

— Ну, во і парадак! — весела сказаў хлопец.— Можна ехаць! — і добразычліва параіў: — Толькі будзьце абачлівы, не суньцеся ў любую лужыну...

— Не буду,— падміргнуў Сурміла і, пакуль хлопец падбіраў трос, пашарыў у кішэні, знайшоў пяцёрку. — Спасіба, друг, за помач. Вазьмі! — Сунуў грошы.— Прыедзеш — сагрэешся, а то, нябось, ніткі сухой няма...

— Вы што?! — спалохана глянуў хлопец, рашуча і сярдзіта адводзячы руку з грашыма. — Вы што?!

— Бяры-бяры — не саромся!.. — паблажліва падміргнуў Сурміла.— Як знойдзеш, прыехаўшы...— I тут жа пашкадаваў — хлопец узлаваўся не на жарт.

— А каб я, напрыклад, аказаўся на вашым месцы? — іранічна спытаў ён.— Няўжо вы грошы ўзялі б?

Аляксандр Уладзіміравіч зніякавеў, разгублена камячыў у руцэ пяцёрку, не ведаючы, што рабіць з ёю.

— То яшчэ раз вялікае дзякуй...— нарэшце знайшоўся ён і нечакана для сябе — для прыліку, ці што, а мо проста, каб не маўчаць,— запытаўся: — Адкуль хоць сам будзеш?

— 3 Забор’я. Чулі?

— 3 Забор’я?! — сумеўся Сурміла.— Чуў, брат, чуў...— I таропка пайшоў да сваёй машыны...

12

Пра тое, што Сурмілу пракацілі ў сваім жа калгасе і нават Дзевяцень з яго аратарскімі здольнасцямі не мог нічога зрабіць, назаўтра з раніцы толькі і гаворкі было ў райкоме партыі, райвыканкоме, упраўленні сельскай гаспадаркі. Сурмілу ніхто не любіў, таму хто адкрыта, хто спадцішка радаваліся і з нецярпеннем чакалі з вобласці Радзевіча — што ён скажа, як зрэагуе?

Радзевіч з’явіўся ў другой палове дня, недзе гадзін каля чатырох, калі ўжо стаміліся яго чакаць, на ўсе лады абгаварылі тое, што здарылася ўчора ў «Гіганце». Не паспеў Радзевіч і распрануцца, як у кабінет да яго кінулася ўстрывожаная Чыжэўская — яе абавязак першай далажыць...

— Што здарылася, Галіна Пятроўна? — стомленым голасам запытаў Радзевіч.

— Чэпэ, Андрэй Паўлавіч... Сурмілу...— У Чыжэўскай не хапала духу сказаць.— Словам... Пра-а-валілі...

— Правалілі Сурмілу, кажаш?.. — спакойна, нават, зда­лося, з палёгкаю перапытаў Радзевіч. — А я-то думаў... — Ён не сказаў, што думаў, але было ясна — чакаў нечага горшага. — Значыць, правалілі... — Усміхнуўся незразумела і загадкава, быццам пацвельваецца, пасмейваецца з яе трывогі.

Чыжэўская была збіта з тропу, у вачах яе застыла пытанне, здзіўленае, разгубленае: як гэта разумець? Як можа ён, першы сакратар, так спакойна, болей таго — абыякава ўспрымаць тое, што кідае цень на рэпутацыю бюро, увогуле райкома партыі?! Чаму не абураецца, не распытвае, у рэшце рэшт, чаму, як усё гэта здарылася?!

Радзевіч маўчаў, нібы знарок сабраўся выпрабоўваць яе нервы.

— Дзевяцень не правёў лінію бюро...— глуха сказала Чыжэўская.— Такога мы яшчэ не мелі...

Радзевіч глянуў, як глядзіць сталы, умудроны жыццём чалавек на нейкія дзівосы падлетка,— трохі паблажліва, трохі сур’ёзна, трохі дакорліва, нічога не сказаўшы, сеў за стол, стаў машынальна перакладваць паперы. Гэтая падкрэсленая няўвага непрыемна ўразіла Чыжэўскую, на­ват абразіла, аднак яна не падала знаку, села ля прыстаўнога століка і з выклікам стала чакаць.

— Значыць, ва ўсім вінаваты Дзевяцень?..— насмешліва запытаў Радзевіч — такі тон ён дазваляе толькі тады, калі яна гаворыць відавочнае глупства. Звычайна ж ставіцца да яе сур’ёзна, як да дарослай дачкі — без натацый і наганяяў, але заўсёды з выразным намёкам: думай, май сваю галаву на плачах, не рабі хуткаспелых высноў...— А мо усё ж не адзін Дзевяцень вінаваты? А-а?..