Міхась Кацюшэнка - Прызнанне левага крайняга

— Чаму ты не пытаешся, хто быў гэты чалавек?

— Прабач, але мне ўсё роўна,— нечакана для сябе адказваю я. Разумею, што ў гэтым выпадку мне абавязкова трэба папрасіць у яе прабачэння, але не магу: не знаходжу патрэбных слоў, ды адчуваю, што не хачу іх шукаць.

Яна адхіляецца ад мяне, глядзіць некуды ўбок.

— Нам лепш цяпер развітацца. У цябе дзіўны стан, у мяне таксама. Я ніяк не магу звыкнуцца з пераменамі ў тваім настроі...

Я адказваю:

— Няма нічога дзіўнага, я таксама не магу,— адказваю я і ведаю, што праз імгненне буду шкадаваць пра сказанае. але гэта быццам бы кажу не я, а нейкі іншы чалавек...

— Да пабачэння,— гаворыць яна і знікае.

А што, уласна кажучы, адбываецца, чаму я павінен расказваць ёй пра сябе, адкрываць патаемнае (у якім сам не магу разабрацца), адкуль яна ў рэшце рэшт узялася, чаму, навошта? Я застаюся адзін, вось і выдатна. Я прызвычаіўся быць адзін апошнім часам (які працягваецца вось ужо некалькі гадоў), адзіноцтва мяне не пужае, а, наадварот, часам прыносіць вялізнае задавальненне — я жыву сам па сабе, нікому няма да мяне справы, аднак і я сам магу быць спакойны, абыякавы да іншых людзей. Няхай яны сабе корпаюцца ў сваіх штодзённых справах, любяць, ненавідзяць, а мне на ўсё гэта напляваць, у мяне ёсць футбол, і мяне гэта цалкам задавальняе. А тут сустрэча ў доме адпачынку, я хаваюся ад Фалалеева, ад каманды. Ведаю, пройдзе нейкі час і я зноў буду думаць пра яе, гэтыя думкі ў апошнія дні неадступныя... Што мяне раззлавала? Пытанні: што здарылася, як табе дапамагчы? Можа, і так. Я ведаю, што здарылася, але і на сённяшні свой розум не разумею — чаму здарылася... Бо з самага пачатку, у той самы прыезд у Мінск усё пайшло нечакана добра. А можа, мне толькі так здавалася?

***

- Я ведаю, што ты заадно з імі, я ўпэўнены ў гэтым... Ты не мог не забіць гэты гол, не мог?! — Фалалееў з сілай прыцягнуў мяне да сябе, вочы яго выкаціліся з арбіт, губы дрыжалі, твар пачырванеў.

— У цябе дрэнна з нервамі, я табе даўно казаў! — сказаў я і падумаў, што я даўно, вось ужо некалькі месяцаў, калі паміж намі раптам пачалася паласа адчужэння, чакаў ад яго гэтых слоў, быў упэўнены, што яны абавязкова прагучаць, і дачакаўся. Калі б мне сказалі пра гэта на самым пачатку? Я мог бы адразу ўдарыць аўтара слоў, я не змог бы яго но ўдарыць. Стас Прануза (дарэчы, у нас з ім пачало нядрэнна атрымлівацца ўжо з першых гульняў) гаварыў, што я маю выдатную нянечку, амаль што Арыну Радзівонаўну ў выглядзе Фалалеева, што ён гатовы насіць мяне на руках, гэта заўважае ўся каманда. Я пасмяяўся — у мяне з Фалалеевым здаўна (ён тады яшчэ гуляў у камандзе) склаліся сяброўскія адносіны, аднак цяпер яны ўжо далёка не тыя, да таго ж ён, як Стас добра памятае, аднойчы добра дапамог мне. Што я мог яшчэ адказаць? Сапраўды, у камандзе я апынуўся на асаблівым становішчы. Па-першае, Фалалееву дужа быў патрэбны чалавек у пярэдняй лініі, які будзе забіваць або выдаваць пасы, па-другое, яму хацелася мець чалавека ў камандзе, з якім можна будзе размаўляць на любыя тэмы, раіцца шчыра і адкрыта. Калі я паехаў у Маскву, каб канчаткова выбрацца адтуль і перагнаць машыну, Фалалеева выклікалі ў Цэнтральны савет «Дынама» на нейкую нараду. У нас быў вольны вечар, і Фалалееў сказаў, што заедзе да мяне. Ён з’явіўся недзе каля васьмі вечара, стомлены, у нервовым стане. Усміхнуўся, сустрэўшыся з маім поглядам, растлумачыў:

— Тармазная вадкасць стрэсу паступова знікае...

— Якая яшчэ тармазная вадкасць? — здзівіўся я.

— Табе нядрэнна было б цікавіцца апошнімі дасягненнямі навукі, асабліва фізіялогіі. Аказваецца, у нашым мозгу існуе тармазная вадкасць стрэсу. Яна з’яўляецца своеасаблівым механізмам аўтастопа стрэсу. Калі гэтай вадкасці недастаткова, механізм спыняецца, хімічныя працэсы, што з’яўляюцца ў выніку нервовай узвінчанасці чалавека, распальваюцца з незвычайнай сілай... Вось у мяне гэтай вадкасці сёння не хапіла.

Ён дастаў цыгарэты, закурыў. Агледзеў сабраныя ў скрыні рэчы.

— Здаецца, я сам нядаўна пераязджаў з Масквы вось гэтак, як ты. Толькі сітуацыя была іншай — запрасілі ў «Спартак», наабяцалі шмат чаго, а потым два гады амаль што праседзеў у дублі. Вярнуўся дамоў і ў гэты ж сезон увайшоў у зборную.

— А ў мяне ўсё інакш,— сказаў я.— Калі ты хочаш сказаць, што я таксама магу вярнуцца ў зборную...

Ён уздыхнуў.

— Ды цябе з яе ніхто не выкрэсліваў. Ну, паехаў Мельнічэнка з «Дняпра»... Ды такіх, як ён, шмат, а ты ў нас адзін, дарагі мой. Не хачу цябе хваліць, ты сам усё добра ведаеш... Мне патрэбна твая дапамога. Як гэта ні грэшна, але я дзякую лёсу, што ты з’явіўся ў нас. Разумееш... Як бы табе лепш растлумачыць? Я ніколі не разлічваў на фартуну, ніколі не быў з тых, да каго поспех сам бег насустрач. Мяне нават хацелі выключыць з футбольнай школы моладзі. Трэнер сказаў, што з такімі данымі лепш заняцца барацьбой альбо цяжкай атлетыкай. Усё ў мяне ішло, як у вярблюда, за кошт уласнага гарба — і зборная, і гульня на працягу дзесяці гадоў у нашай камандзе, і ўсё астатняе. Я ведаю, што многія здзівіліся, калі пасля Вішнеўскага, вопытнага аса, які шмат пабачыў на сваім вяку, мне даручылі каманду. Я сам разумеў, які цяжар узваліў на свае плечы. I вось — з самага пачатку нічога не атрымліваецца. Не ведаю чаму, можа, я ў нечым памыляюся, можа, скажам так, матэрыял не той, а можа, я мала бадзяюся па кабінетах, каб выбіваць грошы, кватэры, дублёнкі, машыны, усё іншае, без чаго ніхто сёння не хоча гуляць у футбол... Не ведаю. Але выйсце трэба шукаць тэрмінова. Ты ведаеш, як ставяцца да цябе хлопцы, і старэйшыя, і моладзь, ты павінен дапамагчы... Думай пра лінію нападзення, прапануй што-небудзь дзейснае.

— Усё будзе нармальна, Эдгар. Толькі ты пастарайся стрымліваць сябе, хлопцы часта крыўдуюць. Мабілізуй сваю тармазную вадкасць.

Ён усміхнуўся.

— Разумею, але часта не магу падпарадкаваць сябе.

Цераз некалькі гульняў справы ў камандзе пайшлі больш-менш добра, наша тройка — Стас, Картавенка і я забівалі амаль у кожным матчы, мне нялёгка было браць лідэрства на сябе з-за шчыльнай апекі, і я пераключаў нагрузку на хлопцаў. У канцы сезона мы апынуліся на восьмым месцы (не хапіла аднаго ачка, каб увайсці ў шасцёрку), а на пачатку наступнага сезона (да гэтага былі сумныя тыдні адпачынку ў санаторыі) мяне наклікаў Фалалееў і сказаў, што пазванілі са спорткамітэта і запатрабавалі на мяне характарыстыку. Ён спытаў, у сувязі з чым, а яму адказалі, што ў сувязі са зборнай. Эдгар паказаў мне характарыстыку, паклаў руку на плячо:

— А ты мне не верыў...

Вечарам я пазваніў Пранузе, расказаў пра навіну.

— Гэта трэба адзначыць! — закрычаў радасна Стас.— Прашу заказваць добрую вячэру ў якім-небудзь прыстойным месцы.

- Ёсць толькі адно надзейнае месца — мая маленькая кватэра,— адказаў я.