Алесь Кажадуб - Далёка ад радзимы

- Двоечнікі?

- Хутчэй, небаракі. Там жа нічога не трэба ўмець. Уключыў дыктафон і пішы.

Я змоўчаў. Дыктафон тады мне ў рукі яшчэ не трапляў, і я не ведаў, што такое ўключаць і пісаць.

Што б там ні казалі адзін пра аднаго журналісты, а мае радысты былі харошыя хлопцы.

- Пайшлі з намі на могілкі, - прапанаваў аднойчы Юзік Скурко.

- Куды? - здзівіўся я.

- У госці да Паўлюка Труса.

Я ведаў, што Паўлюк Трус быў паэт, які пражыў усяго дваццаць пяць гадоў. Ягоны верш «Падаюць сняжынкі» ў школе вучылі на памяць, і насамрэч, гэта быў выдатны верш.

- А дзе ён пахаваны?

- На Вайсковых могілках.

Гэта было недалёка ад нашае рэдакцыі, і я пайшоў з Юзікам і Лявонам Маліноўскім.

«Заадно і Купалу пакланюся», - падумаў я.

Галоўнай славутасцю Вайсковых могілак быў, канечне, помнік на магіле Янкі Купалы.

Па дарозе мы зайшлі ў краму і купілі бутэльку гарэлкі і тры плаўленыя сыркі.

- Трэба памянуць, - сказаў Лявон, злавіўшы мой позірк. - Без гэтага нельга.

На могілках хлопцы арыентаваліся, як на сваім агародзе. Павярнулі раз, другі, адхінулі голле хмызоў - і мы апынуліся перад сціплым каменем, на якім было выбіта: «Паўлюк Трус. 1904 - 1929».

- Вось і шклянка.

Юзік узяў з помніка гранёную шклянку, хукнуў у яе і абцёр аб рукаў пінжака.

Хлопцы налілі па поўнай шклянцы і па чарзе залпам выпілі. Я сваю долю агораў за тры разы.

- Навучыцца, - сказаў Лявон. - Паўлюк, мо, таксама не ўмеў.

- Каб умеў, яго б ніякі тыфус не ўзяў, - пагадзіўся з ім Юзік. - Тады, праўда, гэтак не пілі, як цяпер.

- Адкуль ты ведаеш? - скасавурыўся на яго Лявон.

- Дзед расказваў. Працавалі ад цямна да цямна, якая гарэлка?

- Дык ён жа паэт.

- Ты што думаеш: пакуль сяляне аралі, паэты пілі?

- А Ясенін?

- Ясеніну таксама трэба было за сталом сядзець.

Юзік махнуў рукой, паказваючы, як Ясенін сядзеў за сталом і пісаў, і зачапіў рукой шклянку, што стаяла на помніку. Шклянка стукнулая аб падмурак і разляцелася на дробныя друзачкі.

«Вось табе і дыяменты-росы», - мільганула ў галаве.

- Добра, хоць пустая была, - сказаў Лявон.

- З чаго цяпер будуць піць хлопцы? - зірнуў на яго Юзік.

- Якія хлопцы? - здзівіўся я.

- Ты што думаеш, мы адныя сюды ходзім? - уздыхнуў Юзік. - Уся творчая інтэлігенцыя Мінску.

- Ну, мо, не ўся, - таксама ўздыхнуў Лявон. - Пісакам з «Вячоркі» зусім блізка.

- Нядаўна з Міхасём Стральцовым выпівалі, - сказаў Юзік. - Вы тут прыбярыцеся, а я пайшоў у краму.

- Навошта? - зноў здзівіўся я.

- Куплю шклянку, - паглядзеў на мяне, як на немаўля, Скурко. - Сяброў без шклянкі не пакідаюць.

Ён знік у хмызах.

Мы з Лявонам сабралі друзачкі шкла і загарнулі ў газету.

- Пайшлі да Купалы, - прапанаваў я.

- Ідзі, - сказаў Лявон, - я тут пасяджу.

Як я цяпер разумею, ён пасаромеўся ісці да Купалы пасля таго, як пабыў у Паўлюка. Розныя постаці, розныя помнікі над іхнімі магіламі. Паўлюк Трус для Лявона з Юзікам быў сваім хлопцам. А на помнік Купалу шклянку не паставіш.

Юзік вярнуўся дзесьці праз гадзіну.

- Ледзь знайшоў, - сказаў ён, дастаючы з кішэні бутэльку.

- Гарэлку? - спытаў я.

- Шклянку, - дастаў з другое кішэні гранёную шклянку Юзік. - Гарэл­ку дзе хочаш купіш, а шклянку толькі ў спецыяльным магазіне. Ды і то не ў кожным.

- Малянкоўскіх шклянак скора зусім не будзе, - сказаў Лявон.

Ён як у ваду глядзеў. З развалам СССР гранёныя шклянкі з паяском бясследна зніклі.

Але тады, у сярэдзіне сямідзясятых, усё было зроблена як мае быць: у краме купілі бутэльку, а на помнік Паўлюку паставілі шклянку.

ГЕНЕРАЛ БЯЛЕВІЧ

Паэта Антона Бялевіча добра ведалі ў Беларусі: удзельнік партызансказа руху, аўтар шматлікіх паэтычных кніжак. У яго, дарэчы, ёсць верш пра тое, як разам з Піліпам Пестракам паэт пабываў у вёсцы Канапелькі. Ён заканчваўся словамі: «Я - паэму напішу, ён - раман напіша!» Напісалі.

Як кожны сапраўдны паэт, Антон Пятровіч любіў застоллі з маладымі паэтамі, калі можна і сябе паказаць, і іншых павучыць. Гарэлка хутка выпівалася, у кішэнях, як той казаў, як вымецена, і Бялевіч гучна аб’яўляў:

- Гайда да генералаў!

- Навошта? - здзіўлялася моладзь.

- Пазычым на бутэльку.

Ён браў за праважатага каго-небудзь з маладых паэтаў і накіроўваўся ў штаб.

- Генерал Бялевіч! - кідаў ён на хаду паставому - Гэты са мной.

Іншы раз фокус удаваўся, і Бялевіч пазычаў у знаёмага генерала траяк, а то і дзясятку.

- Як ён сюды трапіў? - прабіраў паставога генерал.

- Падобны... - апраўдваўся той.

Аднойчы «генерал Бялевіч» напярэдадні Новага года прыйшоў чытаць вершы на тэлебачанне. Эфір быў «жывы». У тыя часы гэта практыкавалася: паэта саджалі за стол, уключалі камеру, і ён барабаніў вершы па паперцы. Адзін рубель восем капеек за радок - аўчына была вартая вырабу.

Антон Пятровіч усеўся за сталом, на камеры запаліўся агеньчык, і ён пачаў: «Мы прыйшлі ў палескі край з Пестраком Піліпам...»

Памочніца рэжысёра, у абавязкі якой уваходзіла змена заставак на трынозе, з палёгкай уздыхнула і пайшла курыць. У яе было вольных пятнаццаць хвілін. Каб дым не ішоў у студыю, яна асцярожна прачыніла цяжкія двайныя дзверы. Па студыі праляцеў парыў скразняку, і ўсе паперкі, што ляжалі перад паэтам, здзьмула са стала, у ягоных руках застаўся толькі адзін лісток.

Верш скончыўся. У студыі запанавала цішыня. Бялевіч няўцямна паглядзеў на пусты стол. На памяць ён не ведаў ні сваіх вершаў, ні чужых. Тэлеаператар затросся ад бязгучнага рогату. Гукарэжысёру зрабілася кепска. Паэт уздыхнуў і палез пад стол. У кадры зрэдзь з’яўляліся то галава, то плячо, то рука с лістком паперы. Стос паперчын на стале паціху рос.

- Пераходзьце на нейтральную застаўку! - стагнаў рэжысёр.

Але памрэжка курыла, і памяняць застаўку не было каму.

Нарэшце ў кадр марудна запоўз паэт. Ягоны твар быў чырвоны, валасы дыбарам, на кончыку носа трымцела кропелька поту. Дрыгатлівай рукою ён узяў ліст паперы і прачытаў: «Пад акном адна ты не сядзі і да мяне, харошая, прыйдзі...»

Паэт змоўк. У такой крытычнай сітуацыі яму не даводзілася бываць нават у партызанскім атрадзе.

- Зблытаўся, - збянтэжана паглядзеў ён у камеру. - Пайду дахаты.

- Ой, мамачкі... - прашаптала памрэжка, якая ўжо вярнулася на сваё месца, абаперлася рукой на трыногу, і тая з грукатам абрынулася на падлогу.

Гукарэжысёр адключыла гук у студыі.

Гэта была апошняя «жывая» перадача Беларускага тэлебачання.

УБАЧЫЦЬ ПАРЫЖ - І ПАМЕРЦІ

Мяне прынялі ў Саюз пісьменнікаў, і я пачаў захаджваць у новы Дом літаратара ў Мінску. Мне падабаліся прасторныя холы, сакратарскія кабінеты і асабліва буфет, у якім каньяк, гарэлка і бутэрброды прадаваліся без рэстараннай нацэнкі.

У бары я часцей за ўсё выпіваў з супрацоўнікам Літфонду Сталяровым. Ён не быў пісьменнікам, але добра разбіраўся ў літаратуры.