Алесь Кажадуб - Далёка ад радзимы

- Вельмі доўгі час, - пачаў Рыбак, - я жыў далёка ад радзімы. Я працаваў у Крамлі.

Зала выбухнула апладысментамі.

- Лепш за пісьменнікаў гавораць толькі генералы, - сказаў рэжысёр Слава, калі я ў перапынку падышоў ды яго. - Даўно я не плакаў ад рогату.

- Я таксама пісьменнік, - чамусьці пакрыўдзіўся я.

- Але не з Крамля. Пішы, дарагі, раптам атрымаецца.

На жаль, нічога падобнага ў мяне не атрымалася.

НА ДАЧУ ДА КАРАТКЕВІЧА

Так сталася, што Уладзіміра Караткевіча, аўтара «Дзікага палявання караля Стаха», «Чорнага замка Альшанскага» і «Зямлі пад белымі крыламі» пры жыцці лепш ведалі ў Берліне, Варшаве і Празе, чым у Маскве. Я на свае вочы бачыў у «Литературной газете» артыкул пра вядомага польскага пісьменніка Уладзіміра Караткевіча.

На Беларусі ён часцей за ўсё друкаваўся ў часопісе «Маладосць», у якім я ў канцы сямідзясятых працаваў у аддзеле нарыса і публіцыстыкі.

Аднойчы Уладзімір Сямёнавіч прыйшоў да нас з новым нарысам. Мы тут жа наладзілі застолле. Нягледзячы на тое, што рэдакцыя часопіса знаходзілася ў будынку ЦК камсамола, мы дазвалялі сабе выпіць чарку-другую з аўтарамі, тым больш такімі, як Караткевіч. Інструктары-цэкамольцы нас люта за гэта ненавідзелі, але зрабіць нічога не маглі. Творцам многае дазвалялася нават пры Сталіне.

Махнула крылом адна бутэлька, за ёй другая. Нечакана ў наш пакой увайшоў галоўны рэдактар часопіса Генадзь Бураўкін. Звычайна галоўныя пазбягалі застолляў з радавымі супрацоўнікамі, але тут усё-ткі Караткевіч.

- А да мяне завітаў пісьменнік з Літвы, - сказаў Генадзь Мікалаевіч.

- Галоўны рэдактар часопіса «Яўніма гратас».

- І яму нальем, - дастаў я з партфеля трэцюю бутэльку.

Літоўскі пісьменнік, такі ж самавіты, як і Бураўкін, ніколькі не ганарыўся. Наадварот, ён сказаў доўгую і напышлівую прамову пра тое, што лічыць за шчасце чокнуцца са славутым пісьменнікам Караткевічам. Бураўкін расчуліўся, схадзіў у свой кабінет і дастаў з сейфа штоф «Белавежскай».

- А паехалі да мяне на дачу! - падняўся ва ўвесь свой немалы рост Караткевіч. - Нядаўна тры літры старадарожскай самагонкі прывезлі. Закусім мядзведжай лапаю.

Грамада ў захапленні загула. Пабываць на дачы Караткевіча было ма­раю кожнага з нас. Пра мядзведжую лапу таксама ўсе чыталі ў «Дзікім паляванні караля Стаха».

Бураўкін выклікаў з гаража ЦК службовую «Волгу».

- У адной усе не змесцімся, - сказаў я.

Галоўны кіўнуў, пайшоў у свой кабінет і пазваніў па «вяртушцы».

- Першы сакратар сваю машыну дае, - сказаў ён, вярнуўшыся.

Мы выйшлі з будынка ЦК і пагрузіліся ў бліскучыя белыя «Волгі». На вуліцы змяркалася, але нікога з нас гэта не хвалявала.

- Каля «гастранома» спынімся, - даў мне дваццацьпятку Генадзь Мікалаевіч. - Купіш дзве бутэлькі, мінералку, хлеб і батон каўбасы.

Я ўсё зрабіў так, як ён загадаў. У магазінных чэргах ніхто не наракаў. Мусіць, у іх ведалі, што я закупляюся для пісьменніка Караткевіча і ягоных гасцей.

Я ехаў у машыне рэдактара. Побач сядзелі Караткевіч і літовец. Астатнія пісьменнікі ехалі за намі ў машыне першага сакратара.

Уладзімір Сямёнавіч зацягнуў песню пра сярэднявечную гулянку. У ёй расказвалася, што багатаму дзядзьку не трэба хадзіць туды, дзе п’е галота. «Не хадзі ты, дзядзька багаты, дзе басота п’е. Адзін за рукі, другі за ногі, трэці б’е ў каршэнь...»

- Каршэнь - гэта патыліца, - растлумачыў я літоўцу.

- Я-а... - ашаломлена працягнуў той.

- А куды мы едзем? - раптам перастаў спяваць Караткевіч.

- Да цябе на дачу, - сказаў з пярэдняга сядзення рэдактар.

- Хіба ты не ведаеш, што ў мяне няма дачы? - нахіліўся да яго Караткевіч.

Я і рэдактар утаропіліся адзін на аднаго вытарашчанымі вачыма. Якраз учора мы з ім гаварылі пра меркаванага аўтара ананімнай паэмы «Сказ пра Лысую гару». У ёй гаворка ішла пра пісьменніцкія дачы. Я разам з многімі іншымі лічылі, што аўтарам з’яўляецца Караткевіч. Надта ж добра паэма напісаная.

- Але ў яго няма дачы, - сказаў Бураўкін, калі я скончыў свае разглагольстваванні. - Каб так напісаць, трэба там жыць.

Я вымушаны быў з ім пагадзіцца.

І вось мы едзем на дачу да Караткевіча.

- Ну, вы даяцё! - рагатнуў кіроўца Толя.

Між іншым, ён лепш за іншых ведаў, хто з пісьменнікаў мае дачу, а хто не.

- Толя, - пакратаў яго за плячо Караткевіч, - убачыш зручнае месца і спыняйся.

- Ды што тут убачыш пасярод ночы! - хітнуў галавой той.

Але спыніўся тым не менш ён вельмі ўдала. Побач з дарогай самотны дуб, пад дубам поўна сучча. Мы з Гаўронам хутка нацягалі ламачча і расклалі вогнішча. У святле фараў дзвюх машын яно глядзелася вельмі маляўніча.

- Хлопцы! - падняў шклянку з «Белавежскай» Караткевіч. - Хіба на дачы гэтак вып’еш?

Ніхто з ім не спрачаўся. Гэта сапраўды было адно з лепшых застолляў у маім жыцці.

ПАЛІЦАІ Ў ЦЮБЕЦЕЙКАХ

Янка Брыль на Беларусі быў такі ж славуты пісьменнік, як і Караткевіч. Трэба сказаць, яны і знешне адпавядалі адзін аднаму. Нягледзячы на два метры росту і масіўны склад цела, Іван Антонавіч быў пранікнёны, нават шчымлівы лірык. І ў гумары разбіраўся. Ягоныя досціпы з аповесці «Ніжнія Байдуны» адразу разышліся на цытаты. Наогул, мушу сказаць, Галіяфаў у беларускай літаратуры хапала. Акрамя Брыля, ростам вылучаліся Кандрат Крапіва, Іван Мележ, Іван Навуменка, Ніл Гілевіч. Максім Танк таксама быў немаленькі.

Я сам належаў да маларослага падраздзялення беларускай літаратуры. На жаль, класікаў сярод нас было мала - Іван Шамякін, Аркадзь Куляшоў, Пімен Панчанка.

Але, нягледзячы на ўсю маю нягегласць, менавіта Брыль падтрымаў мяне пры ўступленні ў Саюз пісьменнікаў.

- У яго апавяданне пра старую добрае, - сказаў Брыль на абмеркаванні.

- А той, хто ўмее напісаць старую, аб чым заўгодны напіша.

Камісія пагадзілася з гэтым.

Аднойчы ў госці да беларускіх пісьменнікаў прыехала дэлегацыя ўкраінскіх. У тыя часы гэта была звычайная рэч - ездзіць у госці адзін да аднаго. Украінцам паказалі славутасці сталіцы, затым пасадзілі ў аўтобус і павезлі на Нарач. Яно таксама было славутасцю, праўда, той, што дасталася дарма.

У аўтобусе я апынуўся побач з Брылём.

- Бачыце вунь таго? - паказаў ён на кіраўніка ўкраінскай дэлегацыі, які гучней за ііііііых спяваў украінскую народную песню.

Трэба сказаць, Іван Антонавіч нават да маладых і дробных паплечнікаў па пяру заўсёды звяртаўся на «вы». Нездарма гаварылі, што Брыль дасюль адчувае сябе польскім афіцэрам, які трапіў у палон да бальшавікоў. Хаця на самой справе ў польскай арміі ён быў капралам.

- Бачу, - сказаў я.

- Гэта Платон Варанько. Мы яго завём Цюбецейкай.

- Чаму? - спытаўся я.

- На Днях савецкай літаратуры, якія праходзілі ў Ташкенце, усім пісьменнікам-гасцям выдавалі халаты і цюбецейкі. Выклікалі па спісе на сцэну і выдавалі. Як на складзе. А Платону не далі.