Ганна Соўсь - Пасьля СССР. 25 гадоў незалежнасці

Сяргей Антончык пра антыкарупцыйны даклад Лукашэнкі, фатальную памылку Ганчара і «звышцынізм» апазыцыі

Удзельнік цыклю «Пасьля СССР. 25 гадоў незалежнасьці» — дэпутат Вярхоўнага Савету Беларусі 12-га скліканьня, адзін з арганізатараў і лідэраў рабочага руху Беларусі Сяргей Антончык. Ён аўтар славутага антыкарупцыйнага дакладу, які скончыўся белымі плямамі ў газэтах і судовымі справамі супраць аўтара — у адрозьненьне ад папярэдняга антыкарупцыйнага дакладу, які адкрыў дарогу да прэзыдэнцтва Аляксандру Лукашэнку.

Ганна Соўсь: Як вы мяркуеце, карупцыі ў Беларусі стала больш ці менш за 22 гады кіраваньня Аляксандра Лукашэнкі?

Сяргей Антончык: Карупцыя стала татальнай. За гэтыя гады краіна была прыватызаваная невялікай групай людзей. Яны могуць рабіць у гэтай краіне ўсё што заўгодна. Могуць узяць 100 гарбузоў са сваіх сотак, а могуць узяць 2 мільярды даляраў. Ім ніхто не перашкаджае.

​Соўсь: Сярод фігурантаў вашага дакладу пра карупцыю ў атачэньні Аляксандра Лукашэнкі былі тагачасныя кіраўнік адміністрацыі прэзыдэнта Леанід Сініцын, кіраўнік спраў Іван Ціцянкоў, прэм’ер-міністар Міхаіл Чыгір. Калі ў сьнежні 1994 году публікаваць гэты даклад забаранілі, беларускія газэты выйшлі зь белымі плямамі на месцы зьнятага тэксту. А можаце сёньня прыгадаць найбольш красамоўныя факты карупцыі? Пра якія сумы і злоўжываньні ішла размова? Бо цяпер у карупцыйных справах фігуруюць хабары памерам паўмільёна даляраў...

​Антончык: Я ў сваім дакладзе паказаў сыстэму, якая пануе і будзе панаваць. Напярэдадні дакладу я напісаў артыкул «Кебіч, Лукашэнка. Хто каго? Намэнклятурнае шоў працягваецца». Я напісаў пра тое, што якая была сыстэма, такая і засталася, таму што канфлікт асабістых і дзяржаўных інтарэсаў прыводзіць да абагачэньня чыноўнікаў, калі яны выкарыстоўваюць свае пасады і розныя хібы ў заканадаўстве дзеля абагачэньня. Вось адзін з такіх фактаў. Была шалёная інфляцыя, кіраўнікі бралі, напрыклад, крэдыт на мільярд беларускіх рублёў, абменьвалі на даляры па штучным курсе, потым даляры зноў мянялі на беларускія рублі ўжо па вышэйшым курсе і такім чынам на пустым месцы абагачаліся. Адзін з фактаў быў прыведзены пра «Белаграпрамбанк», там была цэлая сыстэма. Я расказваў пра расейскую фірму, якая зарабіла праз такія схемы сотні мільёнаў даляраў. Фактуры было вельмі шмат. Я як дэпутат мог атрымліваць такую фактуру са структураў МУС.

Соўсь: Вы былі ў складзе антыкарупцыйнай камісіі, якую ўзначальваў Аляксандар Лукашэнка. Ён ня быў аўтарам знакамітага дакладу, ён яго агучыў. Вы тады ўсьведамлялі, што гэта пераломны момант у беларускай гісторыі, што гэта быў ягоны шлях да прэзыдэнцтва?

Антончык: Мы думалі трошкі інакш. Мы разумелі, што самая вялікая небясьпека ідзе ад Расеі. У той момант Расея была ў сьпячым стане. Была разгубленасьць, але гэты мядзьведзь прачынаўся. Выступ Лукашэнкі, ягоная мітусьня... Мы ведалі, што ён езьдзіў у Маскву. Мы ведалі, якія ён мае стасункі зь іншымі, прарасейскімі дэпутатамі. Мы ўсьведамлялі вялікую небясьпеку таго, што адбываецца ў краіне. Тады думаць пра прэзыдэнцтва?.. Тады яшчэ не было закону пра прэзыдэнцтва, ці толькі прымалі закон, і было яшчэ няясна. Намэнклятура рабіла стаўку на Кебіча. Ня думаю, што ў гэты момант сурʼёзна пра гэта думалася.

Соўсь: А якія ў вас былі стасункі з Лукашэнкам?

Антончык: Сяброўскіх не было. Што да дакладу Лукашэнкі, то мы бачылі, што гэта было проста шоў, гэта не было сапраўдным змаганьнем з карупцыяй. Гэта было дзеля таго, каб забалбатаць, ня даць магчымасьці весьці сапраўдную барацьбу з карупцыяй. Сапраўдную барацьбу праводзілі сябры БНФ, пісалі артыкулы, праводзілі расьсьледаваньні. Намэнклятура, утварыўшы камісію, зрабіла ўсё, каб наша змаганьне давесьці да нуля, даўшы трыбуну зусім іншаму чалавеку. Што тычыцца дачыненьняў з Лукашэнкам... Мы на яго глядзелі паблажліва.

Соўсь: Памыліліся.

Антончык: ...У тым сэнсе, што ён лез у розныя камісіі, хацеў улады. Вясковы чалавек, які трапляе ў горад, у вышэйшую сыстэму, хоча сябе неяк прэзэнтаваць, прарвацца. Гэта дастаткова вядомая тэма. І ён такім быў. Ён лез усюды, але зьмены ў ім адбыліся пасьля таго, як ён зьезьдзіў у Маскву. Адзін раз Кебіч узяў яго ў склад дэлегацыі ў Маскву. Былі такія зьвесткі, што Лукашэнку запрасілі на Лубянку. Даваў ён там ці не даваў падпіскі, ня ведаю. Але думаю, што там зьявілася ідэя, што ён будзе вылучацца кандыдатам на прэзыдэнта. Расейскія спэцслужбы стала праводзілі маніторынг, аналізавалі сацыяльныя зрэзы ў Беларусі. Яны бачылі, што агульны стан грамадзтва такі, што яно можа пайсьці за папулістам.

Соўсь: Вы згадалі пра Лубянку... Ваш бацька 17 гадоў правёў у Гулагу. Вы раней расказалі, як ён радаваўся сьмерці Сталіна. Натуральна, што вы зь дзяцінства ўсьведамлялі, наколькі злачынная савецкая сыстэма. А як да вас прыйшло ўсьведамленьне, што Беларусь мае стаць незалежнай дзяржавай?

Антончык: Сапраўды, людзі, якія прайшлі праз ГУЛАГ, ня бегалі паўсюль і не расказвалі пра гэта. Яны пра гэта і не хацелі расказваць. Але бацька мог выпіць з суседзямі, і тады расказваў. Для нас, дзяцей, гэта было жахліва. Ён, напрыклад, расказваў, што, калі паміраў чалавек, сукамэрнікі некаторы час яго не аддавалі з камэры, таму што пайка была патрэбная.

Соўсь: У якім лягеры ён быў?

Антончык: У розных. Быў на Ўрале, у Ніжнім Тагіле. Перасылкі розныя былі, але большасьць пакараньня ён адбыў у Ніжнім Тагіле. Ён расказваў, што, калі чалавек паміраў, яму чаплялі бірку на нагу і кідалі цела ў роў. А толькі калі сьнег растаў, закопвалі. Шмат пра што расказваў. Для нас гэта было неверагодна. У школах нам зусім іншае казалі. Усьведамленьне прыйшло пасьля таго, як пачалася перабудова, калі з Літвы прывозілі цікавыя газэты. Потым я ўступіў у Беларускі Народны Фронт, і ў той момант пачалося ўсьведамленьне, што мы павінны будаваць сваю краіну. Гэта быў звычайны шлях чалавека, які шукаў ісьціну. Можна было займацца тым, чым займаліся мае сябры, ствараць семʼі, абагачацца, рабіць грошы, будаваць дамы, а я...

Соўсь: Стваралі незалежную беларускую дзяржаву. Працягніце фразу «Незалежнасьць — гэта...»

Антончык: На цяперашні розум незалежнасьць — гэта ўсё. Гэта магчымасьць будаваць свой дом, сваю сямʼю. Жыць і мець будучыню. Гэта вельмі важна. Апошнія падзеі ў сьвеце паказваюць, што без нацыянальнай сьвядомасьці, без сваіх, канкрэтных інтарэсаў ня можа існаваць ніводная нацыя, ніводзін народ...

Соўсь: А ці магло бы быць іначай, ці мог бы СССР існаваць і сёньня?

Антончык: Ня мог. Ён мог існаваць толькі як казарма, дзе зьнішчаецца найлепшае, дзе ўсе шэрыя. На падтрыманьне гэтага шэрага трэба было шмат грошай. Грошы закончыліся, закончыўся і Савецкі Саюз. Тое самае адбываецца і зь цяперашняй Расеяй. Расея таксама як імпэрыя патроху будзе страчваць сваю сілу. Спроба вярнуцца назад праз мабілізацыю, праз войны ні да чога Расею не давядзе. Ёсьць гістарычны шлях — імпэрыі разбураюцца. Пакуль ёсьць грошы ў цэнтра купляць мясцовыя эліты, пакуль ёсьць грошы стрымліваць сацыяльны напор, імпэрыя існуе. Як гэта заканчваецца, імпэрыя разбураецца.