Эдгар По - Забойства на вулiцы Морг (на белорусском языке)

* Сустрэча (франц.)

Няма, вiдаць, такiх людзей, якiя б у адпаведныя моманты свайго жыцця не паўтаралi ў думках дзеля забавы крок за крокам шлях, якi прывёў iх да той цi iншай высновы. Занятак гэты часта вельмi цiкавы, i той, хто сутыкаецца з iм упершыню, дзiвiцца неабмежаванай адлегласцю i неадпаведнасцю памiж зыходным пунктам i канчатковай высновай. Якiм, вiдаць, было маё здзiўленне, калi я пачуў тое, што сказаў Дзюпэн, i не мог не пагадзiцца, што ўсё гэта - праўда.

Ён жа працягваў:

- Перад тым як звярнуць з вулiцы С, я добра памятаю, мы гаварылi пра коней. На гэтай тэме i перарвалася наша размова. Калi пераходзiлi на гэту вулiцу, гандляр, якi прабягаў побач з кошыкам яблыкаў на галаве, адпiхнуў цябе на кучу камянёў, паскiданых у тым месцы, дзе рамантуюць брук. Ты спатыкнуўся аб камень, паслiзнуўся, крыху расцягнуў звязку на шчыкалатцы, вiдаць, раззлаваўся, ва ўсякiм разе, спахмурнеў, нешта прамармытаў, азiрнуўся на груду камянёў i моўчкi пакрочыў далей. Я не вельмi стараўся сачыць за тваiмi дзеяннямi, але назiральнасць зрабiлася апошнiм часам неад'емнай часткай маёй натуры.

Ты працягваў iсцi з апушчанай галавой, незадаволена косячыся на калдобiны i расколiны ў бруку (такiм чынам, я зразумеў, што ты ўсё яшчэ думаеш пра камянi), пакуль мы не дайшлi да завулка, што носiць iмя Ламарцiна i якi забрукавалi ў якасцi эксперымента "ўнакладку", шчыльна падладзiўшы плiткi заклёпкамi. Твой твар павесялеў, i па вуснах я здагадаўся, што ты прамармытаў слова "стэрэатамiя", тэрмiн вельмi штучна суаднесены з гэтым тыпам бруку. Я ведаў, што ты не мог вымавiць гэта слова, не ўзгадаўшы пра атамы, а таксама пра тэорыi Эпiкура. Так як мы абмяркоўвалi не так даўно гэтую тэму - я заўважыў, як надзiва дакладна, хоць на гэта мала хто звярнуў увагу, не вельмi выразныя здагадкi высакароднага грэка пацвердзiлiся пазней касмагонiяй у адносiнах да нябесных туманнасцей, - то я падумаў, што ты абавязкова падымеш вочы, каб зiрнуць на вялiкую туманнасць у сузор'i Арыёна, i спадзяваўся, што менавiта так i атрымаецца. Ты сапраўды зiрнуў угору, тым самым упэўнiўшы мяне, што я правiльна iду па тваiм следзе. Але ў вельмi адмоўным водгуку на выступленне Шантыi ва ўчарашняй "Musee", нейкi з'едлiвы сатырык, намякаючы вельмi нетактоўна на тое, што шавец, якi стаў на катурны, змянiў i прозвiшча, прыпомнiў адзiн радок на лацiнскай мове, да якога мы часта звярталiся ў размовах. Я маю на ўвазе вось гэта: Perdidit antiquum litera prima sonum*.

* Страцiла былое гучанне першая лiтара (лац.).

Я неяк казаў табе, што радок быў напiсаны адносна Арыёна, бо некалi пiсалася Ўрыён, i так як мы яшчэ тады пажартавалi наконт гэтага, я ведаў, што ўсё гэта засталося ў тваёй памяцi. Таму было зразумела, што ты абавязкова злучыш у галаве думкi пра Арыёна i Шантыi. Тое, што менавiта так i здарылася, пацвердзiла твая ўсмешка. Ты падумаў, што бедны Шантыi сам сябе прынёс у ахвяру. Спачатку ты iшоў згорбiўшыся, а тут - выпрастаўся на ўвесь рост. Такiм чынам, я быў упэўнены, што ты падумаў пра мiзэрную фiгуру Шантыi. У той самы момант я перабiў твае думкi, зазначыўшы, што гэты Шантыi i праўда недаростак i было б лепей, каб ён паспрабаваў свае сiлы ў тэатры "Вар'етэ".

Неўзабаве пасля гэтага мы праглядалi вячэрнi выпуск "Судовай газеты", i нашу ўвагу прыцягнулi наступныя радкi:

"Незвычайнае забойства.

Сёння, а трэцяй гадзiне ночы, жыхароў квартала Сен-Рош абудзiлi ад сну немыя крыкi, што чулiся, вiдаць, з пятага паверха дома на вулiцы Морг, у якiм, як было вядома, жылi толькi мадам Л'Эспанэ i яе дачка мадэмуазель Камiла Л'Эспанэ. Пасля некаторай затрымкi, якая была выклiкана спробай зайсцi ў дом звычайным шляхам, дзверы пад'езда адчынiлi ломам, i туды зайшлi восем цi дзесяць чалавек суседзяў i разам з iмi два жандары. Да таго часу крыкi ўжо сцiхлi, але калi згаданая група людзей адолела першы пралёт лесвiцы, яны пачулi, як недзе, вiдаць, на верхнiх паверхах, грубымi галасамi сварылiся не менш двух чалавек. Пакуль дабеглi да другой лесвiчнай пляцоўкi, i гэтыя галасы ўжо сцiхлi, усюды панавала цiшыня. Людзi падзялiлiся на групы i пачалi прачэсваць пакой за пакоем. Калi яны апынулiся ў вялiкай спальнi на пятым паверсе ў тыльнай частцы будынка (дзверы замкнёныя на ключ знутры таксама выламалi), дык сталi сведкамi вiдовiшча, якое вельмi напалохала i здзiвiла прысутных.

Усё ў кватэры было ў страшэнным беспарадку - усюды валялася паламаная мэбля. У пакоi стаяў толькi адзiн ложак, i з яго сцягнулi i параскiдалi па падлозе пасцель. На крэсле ляжала брытва з акрываўленым лязом. Да камiна прылiплi дзве-тры акрываўленыя тоўстыя пасмы вырваных, вiдаць, з коранем сiвых валасоў. На падлозе знайшлi чатыры напалеандора, адну завушнiцу з тапазам, тры срэбраныя сталовыя, тры чайныя мельхiёравыя лыжкi i два мяшэчкi з залатымi манетамi амаль на чатыры тысячы франкаў. Шуфляды камоды, якая стаяла ў куце пакоя, былi выцягнуты, у iх, вiдаць, корпалiся, але многiя рэчы засталiся на сваiх месцах. Пад пасцеллю (а не пад ложкам) быў знойдзены невялiчкi жалезны сейф. Ён быў адамкнёны, i ў дзверцах яшчэ тырчэў ключ. Унутры нiчога не было, акрамя некалькiх старых лiстоў i iншых нязначных папер.

Ад мадам Л'Эспанэ не засталося нiякiх слядоў, але калi заўважылi ў камiне незвычайна вялiкую колькасць сажы, праверылi дымаход i - якi жах! - выцягнулi адтуль за галаву труп дачкi: значыць, нехта запхнуў яго ў вузкi праход, i даволi далёка. Цела было яшчэ цёплае. Як высветлiлася ў час агляду, скура ў многiх месцах была паздзiраная - несумненна, вынiк таго, што яе гвалтоўна запiхвалi ў комiн. На твары шмат глыбокiх драпiн, на шыi сiнякi i глыбокiя сляды ад пазногцяў, падобна на тое, што нябожчыцу душылi.

Пасля таго як старанна абшукалi ўсе куткi i нiчога больш не знайшлi, усе пайшлi ўнiз у брукаваны дворык за домам, дзе ўбачылi труп старэйшай жанчыны рана на шыi была настолькi глыбокая, што калi паспрабавалi труп падняць, адразу адвалiлася галава. I цела, i галава страшэнна знявечаныя, асаблiва цела, якое было ўжо амаль не падобна на чалавечае.

Як нам вядома, для разгадкi гэтай жудаснай гiсторыi не знойдзена пакуль што нiводнага ключа".

На другi дзень газета паведамiла новыя падрабязнасцi:

"Трагедыя на вулiцы Морг. У сувязi з гэтай неверагоднай i жудаснай аферай (слова афёра не набыло ў Францыi такога фрывольнага сэнсу) дапытаны многiя асобы, але так нiчога i не высветлiлася.

Нiжэй даюцца найбольш iстотныя сведчаннi:

Палiн Дзюбур, прачка, сведчыць, што ведала нябожчыц апошнiя тры гады, прала iх бялiзну. Старая панi з дачкой жылi, вiдаць, дружна, любiлi адна адну. Плацiлi вельмi добра. Наконт таго, за што яны жылi, на якiя сродкi, нiчога сказаць не можа. Лiчаць, што мадам Л'Эспанэ зарабляла на жыццё варажбой. Гаварылi, што грошы ў яе былi. Сведка нiкога чужога ў доме не сустракала - i калi прыходзiла па бялiзну, i калi вяртала яе. Ведае дакладна, прыслугу яны не трымалi. Як ёй вядома, мэбля была толькi на пятым паверсе.