Иван Пташников - Тартак (на белорусском языке)

Тады яна надумала, што ў Карчаватках у балоце можна было б абмыць з вачэй пыл, бо за iм свету не вiдаць, - а ён падымаецца i падымаецца з дарогi ад пярэднiх падвод i вiсiць над калёсамi, як хмара.

Схавалiся самалёты; у тым баку, дзе сыпаўся з гары агонь, падняўся чорны слуп дыму i стаў распаўзацца на ўсё неба над лесам.

Даг-даг-даг-даг... - закудахкаў раптам ззаду кулямёт, як старая курыца, недзе на тым баку вёскi, за гумнамi ля лесу, дзе ранiцай рылi акопы ўласаўцы, i захлопалi стрэлы. Водгаласкi пайшлi за лагi на iмшары - у Карчаваткi.

"Не ўцерпелi да начы... Лесу баяцца... А можа, хто ўцёк з вёскi? Дзе ты цяпер уцячэш... Ля кожнага вугла ўласавец..."

Зноў стала цiха; тахкалi толькi па ямах калёсы, хроп Буланчык, i рэзалася ў некага аб атосу кола, мусiць, у Сяргеiшынага Алёшы.

Яны мiнулi грэблю i падымалiся на гару да могiлак. Пад'язджалi да школы, ад якой, было вiдаць здалёку, асталося вялiкае белае каменне i пагнутая рудая бляха - ляжала на зямлi. Школу ўчора пад вечар спалiлi немцы. На пустым двары, што парос палыном i ля платоў жоўтым на цвеце дзiвасiлам, стаяў адзiн зруб над студняй са стрэшкай. Ад студнi на ўвесь двор расцягнулася вытаптаная белая сцежка i хавалася недзе пад лiстамi пагнутай бляхi ля ганка.

На гары Насце добра былi вiдаць усе падводчыкi.

Пярэднi ехаў Iван Боганчык на сiвым, у яблыкi жарабку, якога ён, ужо як паявiлiся партызаны, прывёў ноччу "з-за ракi" - "збамбiў" - i шкадаваў, што роднага бацьку: хаваў i ад палiцыi i ад партызанаў. Калi даводзiлася ўжо, прыцiскалi, сам ездзiў на iм. I сёння паехаў сам. I нiкому б, вiдаць, не ўступiў яго нiколi.

Боганчык сядзеў высака на мяхах i, падняўшы руку, махаў над галавой дубцом - паганяў. Яго чорная барада была вiдаць аж здалёку.

За Боганчыкам, нокаючы на маленькага гнядога Сiбiрака, рассеўшыся на возе, кратаў плячыма валасаты Мiрон Махорка-Карашкi ў чорнай сарочцы; за iм на сваiх доўгiх разводах соўгаўся Валодзя Панок - кiваецца здалёку яго сiвая галава; Панка дагнала на рабой кабыле Таня Паляншчынка - усё нешта крычала яму, папраўляючы ў дзве рукi сваю доўгую касу; за Таняй, звесiўшы галаву ў вялiкай чорнай кепцы, ехаў стары Янук Тваюмаць; на шостым возе ляжаў нiц, галавой у перадок, i нi на кога не глядзеў Сяргеiшын хлапец Алёша. Дзiця яшчэ зусiм, дзесяты год яму, цi што. Наста добра не помнiць ужо... За яго возам, паклаўшы галаву аж на мяхi, i тупаў Буланчык. Адвесiў губу, форскаў, здавалася - хоча перагрызцi на калёсах мех: дастаць зярняты.

"Хай гломзае... Каб толькi не аставаўся ззаду..."

Наста паправiла над мехам пугаўё, яно было сагнулася, i маглi сашмыкнуцца лейцы, i сашчапiла на каленях рукi.

Балела спiна; гарэла, бы хто яе пасыпаў прыскам, збiтая костачка, i дрыжала ўсё ўсярэдзiне. У горле станавiўся камяк, i тады блажыла...

Халаднела, мусiць, ад поту за плячыма, нажутка, муляў на грудзях гузiк - яна адшпiлiла яго i дыхала, як пасля чаду выйшаўшы з хаты на двор, глытала i глытала з дарогi пыл, аж пакуль не папярхнулася.

Калi прайшла блага, зноў заныла ўсярэдзiне... Каб ступала сваiмi нагамi, а не вёз на мяхах Буланчык, далей школы ўжо не кранулася б... Не змагла б...

З гары, ад могiлак, вiдаць, калi глядзiш назад, Дальва: як сiвыя каровы ў гарачыню ля ракi ў кустах, збiлiся ў кучы хаты, перамяшалiся... I вялiкiя i малыя. I каровы i цяляты... Пасля Наста бачыць толькi сваю: з саламянай высокай чорнай страхой хату ў канцы вёскi. Варывенькi i хлева з-за хаты не вiдаць. Не вiдаць i Боганчыкавага двара, хоць ён i побач. Тырчыць толькi ў тым баку асвер над яе, Насцiнай, студняй... Пасля i ён апусцiўся ўнiз i схаваўся за варыўнёй: палезлi па ваду. Дзецi, мусiць...

На дарозе каменне. Па iм ляскаюць i скрыгочуць колы. Трасе цяжкiя ад мяхоў калёсы, кiдае па цвёрдых калдобiнах. Балiць галава, аж сцiскаеш зубы. I зноў блага. Гэта ад гару: яго цягне з балота на дарогу, аж сюды да школы; гарам пахла i праз усю грэблю ад самага маста. Гарыць сухi торф на лагу ў канцы вёскi ля ракi. За кустамi ў тым баку сiне ад дыму. I неба там, за Дальвай, сiняе, толькi далёка за лесам, над Карчаваткамi, вiдаць шэрае воблака - вiсiць на адным месцы, што прывязанае.

"Дым... У Камене гарыць..."

Калi доўга глядзiш у той бок з-пад рукава нажуткi, мiтусiцца ўваччу. Сонца над лесам рудое ад пылу, густое, пацямнела. Пыл ля самай зямлi белы, што дым ад сырых дроў.

На гары ля школы пахне ячменем - сухой саломай, як увосень у гумне ад малатарнi. Ён i не паспеў яшчэ на нечых шнурах - жыта нават не налiлося згарэў на сонцы: пажаўцеў, ля дарогi пасох. Выгарала на дарозе трава. З-пад яе, калi ступае конь, падымаецца пыл вышэй калёс.

Форскае i форскае Буланчык. Увесь чорны, змок. Пад набераткамi на спiне ў яго - жоўтая пена...

Наста выцiрае шчокi мокрым рукавом нажуткi - яны аж смыляць на сонцы...

"Скура гарыць. Як пры агнi... Захлынешся..."

На гары ля школы па каленi пяску. Перасыпаецца пад нагамi ў каня, што попел. Ад пылу не вiдаць пярэднiх падвод - згубiўся з вачэй Боганчык, як скрозь сiта свiцiцца палатняная спiна старога Янука...

Зноў налiпла на шчокi пылу, як ля малатарнi. Павядзеш рукой - даланя шорсткая, што тарка. Ад пяску не сцiснуць зубоў; суха ў роце, язык - што дубовая карына.

Наста камячыць рукаво нажуткi i выцiрае вусны. Рукаво салёнае, аж горкае...

Ацяклi ногi - як перавесiла цераз ляжэйку на грэблi, дык i не падымала, - сталi што чужыя, здранцвелi, i балiць, ломiць спiна, нiзка, у самым крыжы. Хочацца выпрастацца, лёгшы на мяхi, як дзе на мяжы, пажынаўшы дзень не адгiнаючыся... Уцiснуць галаву куды ў плот: у крапiву i дзяды, каб нiчога не чуць...

Даг-даг-даг-даг... - як хто спопаразку кулаком дома ў дзверы, застукаў у канцы вёскi кулямёт. Там, дзе гарэў за ракой торф.

Жык... Жык... - засвiсцела збоку ўдоўж дарогi, як хто хлыснуў тонкай пугай па сухой траве... Жык... Жык... На пажарышчы з-пад бляхi падняўся попел i чырвоныя iскры. Буланчык напяўся ўвесь, даў у хамут, хочучы, мусiць, выскачыць з аглабень, тады выцягнуў галаву, дастаючы аж да Алёшавых ног на возе, i прыцiснуў вушы - схаваў пад грыву.

Даг-даг-даг-даг... - стукала цяпер на грэблi ля маста. Там, калi яны ехалi, Наста помнiць, тырчаў з ямы доўгi чорны кулямёт, увесь ў дзiрках, пры iм стаяў на каленях уласавец, другi мыў у рацэ рукi. Стукала i на ферме ля пунi i ля Боганчыкавага хлева, якi быў далёка ад хаты, пад самым лесам.

Жык-жык... Цыў-цыў... - цяпер ужо шумела над галавой i лопала недзе на Кур'янаўшчыне ля саду i ў кустах на могiлках. У ячменi ля самай дарогi закруцiўся рэдзенькi пыл.

Дрыжыць Буланчык, храпе i рвецца з аглабень. Не вiдаць нi Боганчыка, нi старога Янука. Блiшчаць толькi ўперадзе вышараваныя аб пясок колы пад калясьмi ў Сяргеiшынага Алёшы.

"Пагналi коней..." - здагадалася Наста. Нагнуўшыся ў перадок, яна выцягнула з-пад меха пугаўё i, ухапiўшыся за лейцы, пачала тузаць iх у дзве рукi. Буланчык не пабег, захроп, бы хто яго стаў душыць: упёрся ў Алёшавы калёсы.