К Акула - Змагарныя дарогi (на белорусском языке)

Быў прыгожы вечар пад канец красавiка. Сонца хiлiлася на захад. Шмат хто з жаўнераў, як звычайна, асушваў пляшкi. Iншыя сядзелi пры фронце хаты ды назiралi, як фiгурная гаспадарова дачка мыла пры калодзезi бялiзну, гадаючы, чаму ў яе кароткая спаднiца й цi лёгкiя подзьмухi ветру падымуць яе наступным разам на пядзю цi дзьве вышэй каленяў. Камандзер зьвязу вярнуўся з паездкi да камандзера роты на суседняй фэрме i, зайшоўшы ў трысьцен, доўга гаварыў зь людзьмi. Чулiся сьмех i жарты. Нейкi чароўны дзявочы галасок з грамафоннай кружэлкi, нядаўна прыдбанай Кашыбандам, захлiпаўся мелёдыяй раманса "Бона ноттэ".

Камандзер зьвязу паклiкаў у трысьцен Сымона.

- Прыйшоў загад вам ехаць у Ангельшчыну ў школу падхаронжых панцырнай зброi, - пачаў бязь нiякiх прадмоў афiцэр.

Сымон вытарашчыў вочы, глядзеў то на афiцэра, то на iншых падхмеленых сяброў i забыўся пра язык. У галаве мiльганула думка, цi не наважыўся лейтанант на якi няпрыемны жарт.

- Пане лейтанант, вы не жартуеце? - спытаў нарэшце. - Я-ж не прасiўся й не складаў заявы ў нiякую школу.

- Маеце сярэднюю асьвету?

- Маю.

- Вось пiсьмовы загад, што прыйшоў з батальёну ў роту, - пры гэткiх словах афiцэр падаў Сымону паперку, - захапiў яго, каб паказаць вам, бо думаў, што можаце не паверыць.

Юнак хуткiм зрокам прабег зьмест паперкi. Памылкi ня было. Ён, Сымон Спарыш, разам зь нейкiм Кiршнэрам меў першага траўня быць гатовы да выезду ў Ангельшчыну, каб паступiць на школу падхаронжых панцырнай зброi. Загад быў падпiсаны камандзерам батальёну, згодна з загадам камандзера брыгады. Разьвеялiся ў юнака сумлевы. Прачытаўшы, паволi палажыў паперку на стале перад лейтанантам.

- Ну, як? Што вы на гэта?

- Што-ж магу сказаць, пане лейтанант... загад - загадам. Трэба будзе ехаць.

- Заўтра рыхтуйцеся ў дарогу. Заглянiце да гаспадарчага падафiцэра. Ён скажа, што маеце з рэчаў здаць, а што затрымаць пры сабе. Пакiньце сваю зброю - яна вам больш непатрэбная.

- Так ёсьць, пане лейтанант! - адсалютаваў Сымон i выйшаў за напоўадчыненыя засовачныя дзьверы трысьцену. Спынiўся й задумаўся над такiм нечаканым выпадкам, што мог зьмянiць усю ягоную вайсковую кар'еру.

- I цi-ж ня дзiўна, што цяпер пачалi ўжо такiх у школу падхаронжых браць? - пачуўся з-за прачыненых дзьвярэй трысьцену голас зь вялiкiм нацiскам на "такiх".

- Мусiць, бяруць ужо й такiх, што толькi друкаванае патрапяць чытаць, адказаў поўны iронii голас лейтананта. Iншыя засьмяялiся.

Сымона. як быццам жыгалам хто джгнуў. Адкуль-жа лейтанант здабыў аб iм такую думку, калi не ад гэтых п'янiцаў? Ён жа навет i ў акцыi пры чужой роце з "п'ятам" быў. Ясна, што афiцэр ня мог ведаць анi ягоных здольнасьцяў, анi ведаў, анi як чалавека. Значыцца, тыя "гэроi-анткi", як у думках заўсёды называў iх юнак-беларус, увялi тое-сёе афiцэру ў вушы. Дык вось якiя яны былi! I цi не нацыянальнасьць тут прычынай?

Хлапец далей ня прыслухоўваўся, а павольнымi крокамi пачаў шпацыраваць вокал хаты. Калi да гэтага часу быў няпэўным, цi добра зрабiў цi не, пачуўшы й так раптоўна згадзiўшыся на той загад, што быццам неспадзяваным перуном звалiўся зь неба, то цяпер гэта размова аб iм у трысьцене канчаткова пацьвердзiла, што даў сваю згоду недарэмна. Мог-жа й адмовiцца. За гэта-ж не пакаралi-б. То-ж ня быў загад у бой iсьцi, якi сьлепа трэба было выконваць. Зрэшты, й чаму-б не паехаць? Хто ведае, цi тая ваенная навука спатрэбiцца цi не, але-ж краiна (вось дзе цымус цэлае справы), краiна, куды яго накiроўваюць... Гэта-ж - Ангельшчына. Там-жа шмат чаго пазнаеш, навучышся акрамя ваеннага. Хаця-б сабе проста задаволiць цiкавасьць i зьведаць гэтую цiкавую краiну, пазнаць народ, аб якiм так шмат чуў, чытаў i якога здалёк залiчаў да больш вартасных, чымся палякаў. Вось у чым цэлая справа. Дык ясна, што варта ехаць. Бязумоўна.

"Дык вось-жа скулу вам у бок, пшэкi вы, - адказваў Сымон у думках тым, у трысьцене. - Наўмысьля паеду. Вы зайздросьцiце й таму на мяне розныя недарэчнасьцi выдумляеце. Што-ж маю рабiць? Пiць ды па бабах лазiць з вамi, жулiкi?"

Гэткi выснаў зрабiў Сымон Спарыш адносна свайго выезду ў ваенную школу ў Ангельшчыне.

III

Кiршнэр, якога Сымон сустрэў, прыехаўшы ў батальён, аказаўся вышэйшым ростам, хударлявым, гарбаносым, вельмi гаваркiм бляндынам. Паходзiў зь Львова, аб чым сьведчыла й раптоўнасьць ды прыцiсканьне некаторых складоў у гаворцы. Спачатку Сымон думаў, што быў ён жыдком, але гэта не адпавядала праўдзе.

- Ага, то пан з чацьвёртае роты, пане кохасю, - аглядаючы Сымона, гаварыў львавяк, - дасканала, вельмi прыемна. А пан даўно складаў заяву ў школу?

- Зусiм не складаў.

- Як? Дык што-ж пан, пане кохасю, тут робiце?

- Загадам накiравалi.

- Як, як? Загадам? Што пан кажа, пане кохасю? Банальнае гэта ўсё, банальнае, кажу пану. Як то маглi пана загадам от так проста...

Сымон нiчога ня бачыў у тым банальнага. Кiршнэр асаблiва любiў тое слоўца й часта, дзе трэба й ня трэба, iм карыстаўся.

- А пан адкуль, пане кохасю?

- Зь Вiленшчыны.

- Знаў я, знаў, пане калега, многа палякаў зь Вiленшчыны. Яны так павольна й сьпеўна размаўляюць. Характэрнае гэта сьпеўнае вымаўляньне й расьцягваньне мовы для палякаў зь Вiленшчыны, пане кохасю...

- Я не паляк...

- Не?

- Беларус.

- Бялорусiн, пан повяда? Банальнае то, банальнае...

- Што-ж у тым банальнага?

- То значыць - я хацеў сказаць, што вельмi ладнае то ўсё, што пан бялорусiн. Спатыкаў я многа бялорусiнаў у польскiм войску. Ёсьць i ў нашай роце, меў знаёмых i ў iншых адзьдзелах. Там, на Вiленшчыне, мусiць, многа было бялорусiнаў?

- Бальшыня.

- Як то бальшыня? Не разумею, пане калега.

- Больш, чымся палякаў.

- Так? Цяжка верыць, пане кохасю. Польская статыстыка з 1931-га году запэўнiвала нас, што там больш як семдзесят пяць працэнтаў палякаў. Чаму-ж тады вы кажаце, што бальшыня бялорусiнаў, пане калега?

- Польская статыстыка, апрача шматлiкiх праваслаўных, падала палякамi ўсiх нашых каталiкоў. Яна далёка разьмiнулася з праўдай.

- Co pan powiada, panie kochasiu... Jak Boga kocham, nie wiedzialem tego, nie wiedzialem. Pikantny z pana typ, panie kolego. Тwierdzi pan, zе nа Wilenszczynie Вialorusinow wiekszosc i ze раnа rozkazem na podchorazowke wystael... Нm... Ваnalne to wszystko, banalne conajmniej, panie kolego...*

* Што вы гаворыце, пане кохасю... Магу пабажыцца, я гэтага ня ведаў, ня ведаў. Пiкантны вы тып, пане калега. Вы кажаце, што на Вiленшчыне беларусаў большасьць. I што на ваш загад сталi ўсе пад сьцягам... Гм... Банальна, гэта ўсё банальна, пане калега... (польск.)

Кiршнэр малоў бесьперапынна, быццам тыя сялянскiя жорны, й цмокаў ад зьдзiўленьня шырокiмi вуснамi там, дзе ня было чаму дзiвiцца. Сымону гэты палячок выдаўся сапраўды "банальным", калi ўжыць ягонае-ж любiмае слоўца. Сам стаўляў сабе пытаньнi, быццам накiраваныя да субяседнiка, i тут-жа зараз сам стараўся на iх адказаць.

У пераходным абозе каля Форлi чакалi цэлы наступны дзень. Прыехала больш кандыдатаў у школу, перадусiм - уланаў з кавалерыйскiх палкоў. Трое зьявiлiся з дванаццатага палка Ўланаў Малапольскiх, пару чалавек зь нейкага Палка Швалежэраў, пару яшчэ аднекуль. На Спарыша й Кiршнэра як пехацiнцаў глядзелi яны неяк звысоку, з той ужо даўно прынятай i традыцыйнай у iхных адзьдзелах пагардай да пяхоты, да "шэрага пехура", як маўлялi. Кiршнэр са сваёй хуткай разнамоўнасьцю i аж залiшняй балбатлiвасьцю хутка праламаў лёд i ўсiх амаль парабiў сваiмi "калегамi". Сымон, як i заўсёды, больш прыглядаўся й прыслухоўваўся ды трымаўся збоку.