К Акула - Змагарныя дарогi (на белорусском языке)

Вочы ўпiваюцца ў радочкi, зь вялiкай любоўю песьцяць кожную лiтарку. Сымон чытае са смакам i паволi, а дзесьцi ў галаве гнязьдзiцца думка, што ня трэба-ж сьпяшацца, дарма што мо й часу пад час абедняга перапынку ня хопiць на прачытаньне ўсяго. Трэба-ж з гэтай малой фарматам газэты прыдбаць для сваёй спрагненай душы як найбольш асалоды. А душа ягоная цяпер быццам тая высахлая губка. Для яе гэтая малая газэтка быццам тая сьцiпленькая кропелька вады для губкi. Колькi-ж увабрала-б, усякнула-б свайго роднага, калi-б было адкуль. Дык пакуль гэта маленькая кропелька не спажытая, трэба ўжываць яе з найбольшай асалодай, перш чым праглынуць, трэба абгледзець i нацешыцца кожнай найменшай мiкраскапiчнай макулiнкай, трэба насыцiць, здаецца, усе свае органы чуцьця, а ня толькi думку.

Што за матэрыял у газеце?

Перш за ўсё колькi слоў ад рэдакцыi, бо гэта-ж першы нумар. Гаворыцца, што "вымогi беларускага друкаванага слова ў нас сяньня найвялiкшыя", што беларускiм работнiкам у Францыi, згуртаваным пры Францускiм хрысьцiянскiм сындыкаце работнiкаў, удалося нарэшце зрэалiзаваць сваё даўняе летуценьне, выдаць газэту, якая будзе ня толькi iнфарматарам, але й лучнiкам беларусаў, раськiданых па ўсiм сьвеце ў насьледку пяцiгадовае вайны. Газэта зьяўляецца дадаткам да органа Францускага работнiцкага сындыкату i выходзiць месячнiкам, але пасьля манiцца выходзiць i часьцей, абы была ад сваiх дапамога.

Нумар прысьвечаны збольшага Калядам 1945 году, i пасярод, пад загалоўкам, на дзьве шпальты першае бачыны на здымку вiдаць пакрытыя сьнегам хвойкi. Чытач уяўляе кавалачак роднае, дарагое, пакiнутае Бацькаўшчыны.

Побач - верш Ларысы Генiюш "Новы год":

Новы год iдзе крокам бадзёрым,

крокам звонкiм, як сам, маладым.

Расьцiлае надзеi ўзорныя,

гоiць крыўдаў i ранаў сьляды.

Iдзе стуль, дзе ў завеяных хатах

нас чакае сям'я за сталом,

каб з загубленым сынам цi братам

падзялiцца сямейным цяплом...

Як ёмка й праўдзiва сказана. "Новы год... гоiць крыўдаў i ранаў сьляды". Так. Гояцца i ў Сымонавым сэрцы пэўныя раны, хаця хто ведае, калi пачнуць гаiцца сьляды крыўды. Падымаюцца пад цяжкiм уздыхам грудзi. Крыўды былi, ёсьць цяпер i доўга будуць яшчэ. Хто ведае, каторы ўжо новы год iх загоiць. Цi-ж лёгка ўявiць, што пры дапамозе гэтай ластаўкi-газэты новы год хоча падзялiцца i зь iм, Сымонам, сямейным цяплом? Ён-жа загублены сын i брат, адзiн з тысячаў раськiданых-разьвеяных па вялiкiм сусьвеце. Сям'я ягоная ня ведае, цi ён жыве, магчыма, што ўжо ўпотайку памалiлася за супакой душы ягонай, што, можа, даўно пакiнула маладое зморанае цела. Яны-ж ня ведаюць. Ох, даражэнькiя, родненькiя! Няхай Бог улье вам у сэрца надзею, што Сымон не загiнуў, што туляецца па чужыне, хоць змораны й зьняможаны, але-ж - вольны. Будзе й ён малiцца за вас, прасiць Усемагутнага, каб пад удушлiвым цiскам ярма сатаны прынёс вам палягчэньне ды прысьпешыў дзень вызваленьня вашага.

Нешта спазмамi сьцiскае й душыць Сымонава горла, на вочы набягаюць буйныя сьлёзы. Хлапец здабываецца на надлюдзкiя сiлы, каб iх стрымаць, каб не расплакацца ў прысутнасьцi цэлага восьмага курсу нейкай чужой i наўрад цi патрэбнай яму ў будучым школы.

Людзi звычайна ўважаюць, што плач вызначае духовую цi фiзычную слабасьць, а найчасьцей забываюцца, што iншым разам прыносiць вялiкае палягчэньне. Дарослыя стыдаюцца плакаць, толькi ў выключных выпадках, калi ня могуць стрымацца. Плач звальняе награмаджанае доўгiм часам у сэрцы й душы, гэткiм чынам навет спрычыняецца да аздараўленьня й адпружаньня пераладаванага духовага й цялеснага людзкога арганiзму. Сымон у гэты момант хацеў-бы плакаць - з гора i з радасьцi, з даўно перажытага i з новазнойдзенай макулiнкi шчасьця й надзеi. Хацеў-бы забрацца недзе ў нейкi адлюдны куточак i раўцi на ўсё горла, як маленькае дзiця. Так-жа шмат i такога горкага награмазьдзiлася ў яго за пару гадоў бурнага лiхалецьця. Але-ж ён ня ў тым часе й месцы, дзе плакаць можна. Сiлiцца, каб стрымаць буйныя сьлёзы, ды, бачачы, што не дасьць рады, узрываецца з лаўкi, хавае згорнутую газэтку ў кiшэню й хуткiм крокам накiроўваецца на двор. Некуды йдзе, а куды - ня важна. У галаве цэлы пчалiны рой розных думак. Нешта грызе бязьлiтасна за сэрца, iншае нешта клешчамi сьцiскае за горла. На вочы нагортваюцца буйныя сьлёзы.

Па сьцежцы мiж баракаў насустрач iдзе нейкая постаць. У апошнюю хвiлiну юнак спасьцерагае Палiшэўскага, i рука мэханiчна падносiцца на вышыню правага вока. Яшчэ ня мiнуў, а ўжо чуе хрыплаваты бас:

- Эй, Спарыш! Як гэта вы салютуеце, як ня жывы? Я вам устаўлю яйцы! Пся крэў!

Сымон спыняецца й адварочваецца. Перад iм празь iмглу сьлёз вiдаць падвойны сыценькi падбародак, маленькiя зласьлiвыя вочкi, няпэўная грымаса на азызлым твары й кругленькi жывоцiк.

Сымонавы сьлёзы ўмiг высыхаюць, а твар бляднее й сьцiскаюцца зубы. Як-жа прыемна было-б плюнуць у гэту сытую й брыдкую фiзiяномiю. Гад! Нячысьцiк! мiльгаюць у галаве адна за другой мянушкi. Ужо навет сьлiна зьбiраецца ў роце. Сымон стаiць над абрывам. Толькi хуткi iнстынкт самакантролю ды крошачка здаровага рассудку падказваюць яму iншае. У апошнi момант хлапец устрымоўваецца.

VII

Цэлы вечар таго дня, вярнуўшыся ў барак пасьля заняткаў, чытаў Сымон прысланую газэту й раздумваў. Перш за ўсё прачытаў кароткi непадпiсаны артыкул пад загалоўкам "Кс. Вiнцэнты Гадлеўскi", дзе аўтар апавядаў пра малаведамы дагэтуль факт аб замучаньнi нямецкiмi гэстапаўцамi ў Менску каля Каляд 1942 году выдатнага беларускага каталiцкага сьвятара й арганiзатара Беларускай Незалежнiцкай Партыi. Аўтар не хацеў цi мо ня ведаў - ён поўнасьцю не адкрыў заслоны на таямнiчую сьмерць ксяндза Гадлеўскага. Нiчога не ўспамiнаў аб юдавай ролi ў той час шырокавядомых беларускiх здраднiкаў, якую яны згулялi, выдаючы ў рукi немцаў аднаго з найвыдатнейшых сыноў беларускага народу.

Сымон найбольш цiкавiўся весткамi аб беларусах на выгнаньнi. На вялiкi жаль, у гэтым газэта была скупая. Весткi аб тым, што быццам у Злучаных Штатах ёсьць нейкая Беларуская Нацыянальная Рада ў Чыкага, што там-жа ёсьць беларускiя перадачы па амэрыканскiм радыё, - усё гэта было надта неабгрунтаванае, а калi й сапраўды нешта iснавала, дык хiба-ж толькi лякальна, бо ня вiдаць, ня чуваць было аб нiякай дзейнасьцi, перадусiм аб якой-небудзь дапамозе беларусам у Эўропе, як памагалi iншанацыянальныя арганiзацыi сваiм суродзiчам. Значыцца, аб гэтых арганiзацыях усё тое было-ж надта туманнае, нявыясьненае, хто ведае, цi было праўдзiвае.

Цэнтрам Сымонавай увагi стаўся артыкул пад загалоўкам "Заданьнi беларускай эмiграцыi", якi выясьняў шмат чаго адносна трагiчнага палажэньня новых выгнанцаў i таксама кiдаў сьвятло на нашу старую эмiграцыю за акiянам.

Сымон чытаў:

"Адной з найпякучых праблемаў для беларускага замежнага грамадзянства зьяўляецца сяньня справа новай беларускай эмiграцыi. У насьледку страшнай разрухi нашага краю апошняй вайной - каля мiльёна беларусаў апынулася па-за межамi свае Бацькаўшчыны.