К Акула - Змагарныя дарогi (на белорусском языке)

Каля гадзiны першай папаўднi ў адкрытых дзьвярох палаткi вырасла замурзаная й запыленая фiгура Сварычэўскага.

- Гэ-э-эй! А што гэта з табою? Чаго ты так рана дома? Ужо выстралялi ўсю амунiцыю? - схапiўся Сымон.

- Але дзе-ж там! Стралянiна спынена. Зрабiлi такi пажар, што спалiлi вялiзарныя абшары збожжа. Е-э-э-зус каханы, Езус! - абхапiў Рэмi рукамi галаву й апусьцiўся на пасьцелю. - Каб ты бачыў!

- Пажар? Якiм чынам?

- Ну бо гэты... Плiнта, як толькi прыехалi й паставiлi на пазыцыi танкi, даў загад заладаваць дымнымi й вызначыць мэту. Перад намi была невялiкая гара - бок ейны паверхнi мо як сьцяна добрага дома. Навокал-жа ўсюды збожжа. За гарой, як пасьля даведалiся, была ў лагчыне вёска. Занялi мы пазыцыi адлеглыя ад гары на нейкiх 1000 ярдаў. Плiнта загадаў нам страляць з наставы. Што за ёлап! Гэта-ж хапiла розуму. Я адразу спасьцярог, што ў гару ня траплю, бо, зiрнуўшы праз рулю, убачыў голае неба. Я крыху стрымаўся. Там трэба было дасканалых стральцоў, каб пацэлiлi ў тую гару, а не такiх зялёных, як ён паўсаджваў у танкi, каб навучылiся. Першыя ладункi казаў выстралiць нам, падхаронжым. Нядзьвецкi тады, доўга ня думаючы, луп! - адзiн, другi, трэцi. Я ўбачыў, што ладункi ляцяць цераз гару. Давай сваю гармату ўнiз i пачаў. Трапiў у самую сярэдзiну скалы. Значыцца, мы страляем сабе. А там, як аказалася, за гарою ўжо гарыць ад першых трох, бо Нядзьвецкi трапiў акурат у сьцiрту. Але мы нiчога аб гэтым ня ведаем i страляем далей. Выбiлi ўсе супрацьпанцырныя й па некалькi гранатаў, як раптам бачу, колькi мага сiлаў iмчыць у нашым кiрунку на белым канi Кэнсiк i махае рукамi. Ён быў адным з тых, што стаяў збоку для назiраньня. I яздок ьз яго не абы-якi - я гэта заўважыў. Як даведаўся - ён сын селянiна. Ну i як кiнецца ён да Плiнты ды як крыкне: "Спадар лейтанант! Вы страляеце, а нiхто не бачыць, што пажар людзям збожжа палiць. Там, за гарой, агонь бушуе, пекла несамавiтае!"

Плiнта зьбялеў як палатно й чаго не звар'яцеў ад страху. Зачаў тупаць у панiцы, страцiўшыся зусiм. Хлопцы кiнулiся за гару, а там ужо цэлае мора агню. Пазьбiралiся iтальянцы. Крык, гоман, плач. На цэлае шчасьце, хата нiякая шчэ не занялася. Гарыць стог адзiн, другi, трэцi, а вецер агонь па полi стралою нясе. Плiнта паслаў некалькi хлапцоў, бо ня ведаў, што там мора агню. Казаў страляць далей з двухцалёвага мiнамёта. Страляйце, кажа, у гэтую чорную полаць раллi. Як так, то давай! - хлопцы зноў пачалi. Не прайшло й пару хвiлiн, як адзiн ладунак трапiў на ржышча, якое тут-жа ўмiг занялося полымем. Нiчога дзiўнага, бо сьпякота страшэнная. Там абы лёгкая iскра, i ўсё пайшло-б з дымам, а што гаварыць, калi некалькi фосфарных ладункаў звалiлася.

Вецер маланкаю паганяў агнём, i не агледзелiся, як полымя абняло цэлыя нiвы. Ну што-ж ты будзеш рабiць. Пабеглi мы ратаваць. Але дзе-ж там! - навет мовы ня было, каб маглi што зрабiць. Напрацавалiся, як дурнi, аж дух занiмала. Я апарыў сабе плечы й рукi, бо вопратку быў ськiнуў. Лапаты й гасьнiцы, што мы мелi, гэта - капля ў моры. Перш пачалi капаць канавы, каб агонь адгарадзiць, але што пачнём якiх сто метраў наперадзе, то за пару мiнут агонь нас дагонiць. Бачым тады, што не дамо рады. Зрэзыгнавалi ўжо зусiм з гашэньня, адно пачалi капаць канавы па баках, каб не даць пажару пашырыцца, бо спынiць яго было зусiм немагчыма. Удалося нам скiраваць яго з ветрам на суседнюю гару, дзе й пагас. Маткi мае боскiя! Ты не ўяўляеш сабе, што за велiзарныя абшары збожжа спалiлi. I то пераважна пшанiцы, ды такой сьпеленькай, што толькi на серп чакала. Як станеш на суседнiм узгорку, то пад табою чорнае мора, як вокам сягнуць. Шчасьце, што хаты не пагарэлi. А людзi пазьбягалiся з усёй ваколiцы. Iтальянкi кiнулiся ў лямант: "О мiо панэ, мiо панэ!" О хлеб мой, значыцца. Жандармэрыя наша й iтальянская, поўна iхных i нашых афiцэраў, шмат лiмузiнаў панаяжджала. Там багатых мужыкоў маса, што аддаюць зямлю ў арэнду. Для iх страта не так балючая, як для тых бедных арандатараў. Там-жа на месцы даходжаньнi, тэлефоны, тэлеграмы, я цябе... калатня будзе, якой сьвет не бачыў. Наш Плiнта бегае як звар'яваны.

- Ну й што, яны яшчэ ня скончылi?

- Скончылi, недзе ўжо едуць. Я прыехаў з Тадзiкам паўтаратонкай, а Плiнта застаўся быў ззаду для выясненьня гэнага цэлага б...

- Дзе ляжыць тая бедная вёска?

- На захад ад Мiлiёнiко. Як яна завецца - ня ведаю. Будзе адсюль кiлямэтраў сорак пяць - пяцьдзесят. Але што за прыгожая ваколiца! Шкада мне гэных людзей. Ты ведаеш, на колькi ацанiлi шкоду?

- Ну?

- На восем мiльёнаў лiраў. Цiкава, хто iх заплацiць. Хiба-ж не наш Плiнта.

- А дзе-ж быў наш самы галоўны гэрой?

- Карпiнскi?

- Так.

- Прыехаў, як пажар ужо бушаваў.

- Дык i хто-ж за гэта будзе адказным?

- Хiба-ж што не я. Плiнта цьвердзiць, што яму гарнiзонны афiцэр па справах стрэльбiшчаў вызначыў там месца, хаця ў ваколiцы ёсьць такiя дзiкiя горы, што самi просяцца...

- Але-ж там мусiла быць весела. Добра, што я не паехаў.

- Маеш шчасьце. Глянь во! - паказаў Рэмi Сымону паабсмальваныя рукi. - Я дзякую iм за такую прыемнасьць. Плiнта будзе адказваць за неасьцярожнасьць пры страляньнi, а афiцэр ад стрэльбiшчаў - за неадпаведнае месца. Як справа пойдзе ў суд, тады пазнаюць. А Плiнта кажа: "Гэта нiчога. Мы ў Рыеты, кажа, ня гэтулькi папалiлi. I ты думаеш, ангельцы далi адшкадаваньне? Анi на ногаць. Казалi iтальянцам пазвозiць збожжа, а як ня справiлiся, то маеце..."

- Я-б хацеў бачыць, каб падобнае нешта здарылася ў Ангельшчыне. Нам танкамi навет па дарогах езьдзiць не дазвалялi, каб, баранi Божа, асфальту не пашкодзiлi.

Падхаронжыя змоўклi. Рэмi курыў бесьперапынна ўжо трэцюю з чаргi сыгарэту. Сымон пазiраў на яго ды нешта мяркаваў у галаве. Паважнае аблiчча твару паступова пачало перамяняцца ў грымасу, i раптам Спарыш зарагатаў голасна й працяжна. Сьмех быў нейкай канвульсiяй, пачаўся ўнiзу ў жываце й страсануў усiм целам. Сымон ускочыў з ложка, падскакваў па палатцы, часамi аж прысядаў i, стукаючы абедзьвюма далонямi па каленях, рагатаў бесьперапынна, ажно вочы набеглi сьлязьмi, а на лбе пачалi выступаць каплi поту. Напаўдзiкi канвульсыйны грымотны сьмех ня спыняўся.

Рэмi анямеў, сачыў за Сымонам, ня ведаючы, як тое разумець.

- Што з табою? Не ў парадку што?

- Чу-га-га! Чудак ты, га-га-га! Чаго са мною, што мае быць не ў парадку. Ой не магу, га-га-га! Жывот ужо пачынае ад сьмеху балець. Дэмабiлiзацыя, казаў той, на носе, а тутака паехалi панове ў "ваенку" гуляць, па чужых пшанiчных нiвах снарадамi псяюрыць, бедным людзям збожжа палiць! Га-га-га! Яшчэ не наваявалiся, мусiць, яшчэ iм усё мала. Ах, каб вы падохлi, каб вы... га-га-га!

Рэмi стаяў у нерашучасьцi. Прыглядаючыся да Сымона, заразiўся ягоным сьмехам i пачаў таксама рагатаць з усёй сiлы. Цяпер ужо пайшло дружней. Абое глядзелi адзiн на другога й выбухалi гулкiм рогатам. Рэмi кiнуўся на ложак i пачаў з раптоўна знойдзенай весялосьцi выдрыгваць у паветры нагамi, залiваючыся ўсё новымi хвалямi сьмеху й прыгаворваючы: