Маргарита Акулич - Местечко Лунно и евреи. История, холокост, наши дни

Время послевоенное и наши дни

Лунно. Источник: https://radzima.org/ru/foto-albom/2341.html?id_gallery=7765

Год 1955-й. Это был год, когда Лунно перестало быть поселком, превратившись с шестнадцатого декабря в деревню.

Год 1972-й. В данное время в Лунно насчитывалось четыреста семьдесят три двора.

Год 1997-й. в Это время в Лунно насчитывалось пятьсот пятьдесят девять дворов.

Год 2005-й. С данного времени Лунно – агрогородок.

Год 2017-й [4]:

«На 01.01.2017 года в Лунно насчитывается 441 хозяйство, проживает 880 жителей; имеется 6 магазинов, кафе, школа, детский сад, отделение детской школы искусств, амбулатория, аптека, лесничество, баня, комплексный приёмный пункт бытового обслуживания населения, отделение „Беларусбанка“, библиотека».

О знаковом событии в Лунно, состоявшемся в 2016 году

В 2016-м году житель Лунно Лявон Карпович опубликовал книгу о своем городе – Луна-Воля.

Город под названием Луна-Воля официально исчез, но есть деревня Лунно, все еще разделенная рекой. В 1970-х и 1980-х годах прошлого века местные жители называли Зарочанскую часть Волей. Сейчас они так не говорят.

«Жыхар вёскі Лунна Мастоўскага раёну Гарадзенскай вобласьці Лявон Карповіч выдаў кнігу пра сваё мястэчка – Луна-Воля. Мястэчка пад назвай Луна-Воля афіцыйна ўжо няма, а ёсьць вёска Лунна. Яна і цяпер падзелена рэчкай. Зарачанскую частку яшчэ ў 70—80-я гады мінулага стагодзьдзя местачкоўцы называлі Воляй. Цяпер так ужо ня кажуць». Источник: https://www.svaboda.org/a/liavon-karpovic-lunna/27775317.html

Источник: http://socnews.by/culture/2016/06/08/article_28793

Эдвард Дмуховский в публикации «Маё мястэчка Луна-Воля» написал следующее [5]:

«тут у Луне 2 ліпеня 2016 г. адбылась знакавая гістарычная падзея, мясцовы краязнаўца, знакаміты беларускі філатэліст, беларускі і польскі патрыет Лявон Карповіч прэзэнтаваў сваю кніжку „Мае мястэчка Луна-Воля“. Па сутнасці сваей, гэта першая ў гісторыі кніга, прясвечаная гісторыі мястэчка Луна. Гэтая прэзэнтацыя, па логіке рэчаў, павінна была адбыцца ў мясцовай бібліятэцы ці ў цэнтральным клубе, але гісторыя зноў жа паўтараецца: калі звярнулісь да выконваючай абавязкі старшыні сельсавета, яна сказала, што трэба параіцца з галоўным ідыелагам раёна. Рашэнне было тыповым —„непажадана“, хоць кніга не мае дачынення да сенняшняй беларускай улады, яе ідэалогіі. Не гледзячы на гэта, прэзэнтацыя адбылась на ўтульным падворку самога аўтара і сабрала зацікаўленых местачкоўцаў, гасцей з Гародні, Мастоў, Скідаля і Ваўкавыска. У сяброўскай атмасферы аўтар распавядаў гісторыюстварэння сваей кнігі. Як адзначыў Лявон Карповіч: “ У 2002 г. Я. Палубятка выпускаў білютэнь „Мастоўскі веснік“ і на старонках гэтага выдання я пачаў пісаць лунінцкія гісторыі, амаль больш у 10 нумарах друкавалісь мае артыкулы і гэта мяне зацягнула, я вырашыў, што трэба напісаць гісторыю мястэчка Луна і яго жыхароў. Калі мы пераехалі ў Луна з жонкай на працу, усюды былі помнікі з савецкім жаўнерам, а калі ты жыў у мястэчку і дазнаваўся яго сапраўдную гісторыю, прыходзіў да высновы, што дзеецца вялікая неспрвядлівасць. Пераважная большасць жыхароў мястэчка былі жыды, якіх знішчылі немцы падчас Другой Сусветай вайны, а гэта было 1549 чалавек, пры гэтым у Луне не было ніводнага памятнага знаку, прысвечанаг гэтым людзям. Таксама, як вывозілі палякаў у 1939 г., потым 1945 г. і 1947 г.-няма ніякай узгадкі пра гэтых людзей, нават у лунінцкім касцеле. Я апісваю пра баявыя дзеянні пад Луна ў 1944 г. і па маіх падліках тут на Неманскіх пераправах загінула 100 салдатаў і не вядома дзе яны пахаваны, абеліскі, прысвечаныя ім, стаяць на пустых месцах і гэта таксама вялікая несправядлівсць. Я апытваў людзей, якія тут жылі, апісваў іх лесы і дзіўная справа-людзі баяцца сваей гісторыі, пытаюцца ў мяне “ а ці нічога ме за гэта не будзе, калі я цябе распавяду праўду?».

Яшчэ хачу ўзгадаць Руд Маркус з Тель-Авіва, якая мае непасрэдна лунінцкія карані і напісала кнігу пра лунінскіх жыдоў. Я хацеў бы, каб маю кнігу прачыталі старэшыя і малодшыя жыхары мястэчку Луна, таму што кніга напісана ў першую чаргу для іх, і каб нашыя мясцовыя людзі з павагай ставілісь да свайго мінулага і бераглі тоё, што ім засталося у спадчыну ад нашчадкаў.»

Кніга выйшла ў выдавецкай ініцыятыве «Гарадзенская бібліятэка» і з’яўляецца першай у серыі «Краязнаўцы Беларусі».

Лунно. Алесь Киркевич/ТП. Источник: https://belsat.eu/ru/news/nuzhny-lyudi-na-meste-kto-pomozhet-lunno-belorusskomu-mestechku-s-evrejskoj-arhitekturoj/

Королева Бона Сфорца. Источник: https://zen.yandex.ru/media/welcome_belarus/istoriia-prazdnovaniia-novogo-goda-v-belarusi-5dfb683dec575b00b05f6a7d

Начало формирования еврейской общины

Формирование еврейской общины Лунно, вероятно, начало происходить в шестнадцатом столетии (во второй его половине). О местных евреях в письменном виде впервые было упомянуто в источнике, датируемом 1606-м годом: «еврей из Лунно вез на продажу 40 выделанных телячьих кож».

Переселение евреев в Волю и образование Лунно-Воли

О создании местечка Лунно позаботилась в 1531-м году королева Бона Сфорца, позволившая обеспечить открытие в нем корчмы и торга.

Наблюдалось деление поселения на 2 части. Одной частью являлись принадлежавшие Сапегам частновладельческие земли, а другой – королевское местечко. На частных землях произошло формирование поселения, получившее в 1785-м году название Воля из-за того, что после произошедшего в Лунно пожара его стали заселять бежавшие из Лунно евреи. А еще происхождение топонима Воля связывают с освобождением населения от каких-либо налоговых обязательств или повинностей. В итоге образовалось двойное название – Лунно-Воля, нередко употребляемое как писателями, так и обычными людьми.