Уладзімір Дамашэвіч - Месяц у Раі, або Аддай сэрца людзям

Уладзімір ДАМАШЭВІЧ

МЕСЯЦ У РАІ, або АДДАЙ СЭРЦА ЛЮДЗЯМ

Аповесць

I

Аўтобус Мінск—Буднікі спыніўся на цэнтральнай плошчы, людзі высыпалі на вуліцу, як пчолы з вулля, панавала мітусня: хто браў свае рэчы з багажных камераў, хто ўжо абдымаўся са сваімі, што чакалі прыезджых, пачыналіся роспыты, чуліся радасныя галасы вітання.

Янку і Рагнеду ніхто не сустракаў. Яны забралі свой чамаданчык, гаспадарчую сумку, трохі пастаялі, як бы даючы ўлегчыся хваляванню, якое турбавала іх усю дарогу: Рагнеду больш, а Янку менш — і паволі пайшлі па вуліцы, кіруючыся туды, дзе жыла Рагнедзіна матка. Яны былі ў гэтым райгарадку летась восенню, прыязджалі на пару дзён як бы ў адведкі, бо тады яшчэ толькі сышліся: Янка і яго новая жонка Рагнеда. Яны былі зем­лякі, вучыліся пасля вайны ў адной школе, але пасля сканчэння дарогі іх разышліся. I мо нават таму, што Рагнеда скончыла школу на год раней за Янку і адразу на першым курсе інстытута выскачыла замуж. Для яго яна ўжо была страчана назаўсёды, як ён лічыў, і будаваў сваё жыццё з папраўкаю на гэтую страту. Скончыўшы універсітэт, ён застаўся працаваць у Мінску, хоць пра гэта нават і не марыў, жыў на прыватнай кватэры, потым ажаніўся, пайшлі дзеці. Мінск — горад вялікі, чалавек у ім — як тая іголка ў стозе сена. Яны згубіліся адно для аднаго на шмат гадоў, нават дзесяцігоддзяў, хоць потым аказалася, што яны жылі на блізкіх вуліцах. Імклівая рака жыцця вымчала іх і панесла — нібы яны плылі кожны на сваёй крызе ці плыце — і тут раптам стукнуліся ці сутыкнуліся — і пазналі адно адна­го: дык мы ж землякі, і не толькі... Ён не без страху ступае на яе крыгу ці плыт, бярэ вясло, і яны паплылі далей разам, да сваёй прыстані, і вось ужо год як плывуць разам і надумаліся пасля выхаду на пенсію пераехаць са сталіцы ў свае Буднікі да Рагнедзінай маткі Раісы Сцяпанаўны, у якой ёсць хата, сад-агарод, і ўжо вунь колькі гадоў яна жыве адна: муж памёр даўно, у памятны год смерці правадыра ўсіх народаў, а малодшая дачка Альбіна таксама жыве ў сталіцы замужам за вайскоўцам.

План быў ружова-прывабны, а вось ці ён рэальны — цяжка сказаць, бо тады, год назад, маці сустрэла іх насцярожана, як бы не верачы, што такое магло здарыцца з яе старэйшаю дачкою...

Яны ішлі па так знаёмых вуліцах, дзе дамы ўжо здаваліся чужымі, адгароджанымі ад вуліцы дашчатымі платамі, і, як правіла, лепшы дом меў і лепшую агароджу, сустракаліся і добрыя сучасныя мураванкі.

Рагнеда ведала гарадок лепш за Янку, яна тут нарадзілася, хоць потым жыццё кідала іх сям’ю далёка ад родных мясцін, а Янка жыў у вёсцы на захад ад Буднікаў, тут толькі вучыўся тры гады, канчаў дзесяцігодку...

Сонца трохі схіліла з поўдня, але на пачатку жніўня гарачыні ўжо не адчувалася, хоць неба было чыстае. А мо яшчэ і таму, што гарадок быў зялёны, дрэвы раслі тут часта і густа — пачынаючы з цэнтральнай плошчы і канчаючы кожнай вуліцай: ліпы, таполі, бярозы, сям-там трапляліся елкі, і не проста нашы, звычайныя, а серабрыстыя, прывезеныя аднекуль, яшчэ невялікія, без шышак, а пры кожным доме далей ад цэнтра, як правіла, рос сад, у каго большы, у каго меншы, у каго ўжо стары, у каго — яшчэ малады. Гэты гарадок мала чым адрозніваўся ад вёскі, але пад нагамі тут быў асфальт або даваенны брук, на шырэйшых вуліцах бліжэй да цэнтра меліся тратуары, а на вузейшых — часам толькі з аднаго боку. I людзі старэйшага веку выглядалі больш як вясковыя, у той час як моладзь зусім не адрознівалася ад сталічнай, асабліва маладыя дзяўчаткі — яны проста нібы сышлі са старонак часопіса моды, ды і маладыя жанчыны выглядалі модніцамі.

— Цікава, як сустрэне нас маці? — спытаўся Янка ў Рагнеды, якая ішла побач з сумкаю ў левай руцэ, а правай трымала пад ручку свайго мужа і была нейкая пахмурная, як не радая сустрэчы з роднымі мясцінамі, тым больш — з роднаю маткаю.

— Я ўсю дарогу думала пра тое ж самае, — неяк сумна адказала Рагне­да і цяжка ўздыхнула. — Вось і цяпер баюся, хоць бы яна была ў гуморы, хоць бы не сустрэла як няпрошаных гасцей.

— Што тут думаць-гадаць? Зараз прыйдзем і пабачым.

— Які ты ў мяне смелы! А я сваю маму ведаю, яна чалавек з характарам.

— Дык гэта ж добра. Чаго варты чалавек без характару? — падбадзёрыў яе Янка. — Ты ж таксама з характарам. Мо скажаш не?

— Ой, мне далёка да мамы, вось пабачыш, — не згадзілася яна. — Мама перажыла вялікую драму: ляцела высока, а села нізка. Гэтага яна ніколі не забудзе. I на ўсё глядзіць менавіта з такой пазіцыі. Жонка пана дырэктара польскай паўшэхнай школы, красуня, якою ўсе захапляліся, нават сам прэзідэнт Масціцкі, уяўляеш? Яна сядзела побач з ім... А сёння хто яна? Ста­рая адзінокая пенсіянерка ў заштатным глухім гарадку, корпаецца ў сваім агародзе. Выгодаў ніякіх, туалет за сто метраў ад хаты. Калодзеж, праўда, блізка, але зімою трэба да яго зрабіць сцежку, вады дастаць, потым дроў прынесці, брыкету, напаліць, каб не замерзнуць ноччу. На старога чалавека хіба мала? Ну вось, мы падыходзім...

Яна вызваліла правую руку, перахрысцілася ўсёй далонню, як хрысцяцца католікі.

Хата стаяла ўздоўж да вуліцы, была ў два канцы. Шалёўка на сценах была патрэсканая ўжо, знізу фарба пааблазіла, асабліва ля самых падвалінаў, ліштвы вокнаў таксама страцілі сваю ранейшую свежасць. Ад вуліцы двор быў адгароджаны драцяною сеткаю, ад старога драўлянага плота засталася толькі высокая і шырокая брама, наглуха закрытая, праезд быў зроблены ў драцяной агароджы.

Янка адчыніў скасабочаныя весніцы, прапусціў Рагнеду, а потым зайшоў сам. Сцежка ад вуліцы вяла да калодзезя, а потым вярнула налева, да ганка дома, які меў яшчэ і веранду, але яна займала месца збоку, ля другой паловы дома, а ганак быў адгароджаны балясамі і меў шыферны дах, як і ўся пабудова. Тут на дварэ, ля самае хаты, расла вялікая купчастая бяроза са шпакоўняю на добрай вышыні ад зямлі. 3-пад прызбы па краі выглядалі кітайскія лілеі, высокія, раскошныя, яны яшчэ цвілі сваім жаўтавата-цагляным цветам, распускаючы свой казытлівы тлуставата-салодкі пах. Было адчуванне, што яны трапілі ў зялёны аазіс: вялізны куст бэзу ля брамкі, зараснікі сліваў на дварэ, жываплот з вішняку пры плоце ад суседзяў, далей на поўдзень — агарод, за ім — сад, злева — зялёны поплаў, справа — некалькі сотак бульбы, яшчэ зялёнай, але ўжо без цвету — можна капаць на патрэбу, асабліва скараспелку.

А ад усходняга суседа — таксама зараснікі бэзу, вялізны бухматы куст язміну, які ўжо адцвіў, яшчэ адна тоўстая разгатая бяроза і такая ж тоўстая, яшчэ вышэйшая за бярозу акацыя: на дзіва ўсім — каб акацыя ды была такая магутная. Вясною яна ўся пакрыта густым жаўтаватым цветам, у сонечныя дні ўся гудзе ад пчалінага нашэсця і не шкадуе свайго тонкага далікатнага паху на ўсю вуліцу.