Кузьма Черный - Пошукi будучынi (на белорусском языке)

- Яшчэ тата казаў, што трэба перамянiць каня.

- Я табе яго перамяню, - адказаў ён ёй на гэта, i яна не прыняла яго адказу за пустыя словы. Незаўважна нi для кога з iх яна пачынала адчуваць у iм нейкi для сябе аўтарытэт. Дзень за днём, i куткi Волеччынага двара былi ўжо завалены галлём i тонкiм сухастоем. Ужо на зiму даволi будзе апалу. Але што гэта за дровы! Калi везлi з лесу апошнi воз, Кастусь нагледзеў у гушчырнi, у баку ад дарогi, добрую хваёвую сухастоiну.

- Я яе ўночы спiлую i за дзве ночы перавязу. Вось гэта дык будуць дровы! На самыя маразы, i хлеб пячы. А з самага камля пастаўлю шулы ў браму, а то двор не зачыняецца.

- Як жа яе спiлаваць? А ляснiк звон пачуе.

- Не пачуе. Трэба вышэй пiлы камель шчыльна абкруцiць кажухом i цесна перавязаць, а тады пiлаваць. I нiякага звону не будзе. Толькi кажуха няма.

- А вон жа! - ускiнула яна ўгару плячыма: яна была ў старым, на яе велiкаватым кажушку. - Толькi хiба можа ён малы будзе.

- Якраз добра.

Яна ацанiла яго руплiвасць. У гэтыя часы свайго жыцця, калi яна многа думала пра бацьку, яна была абыякавая да шулаў i да продажу старога каня, але ёй было шчасце мець каля сябе такога блiзкага ўжо i аўтарытэтнага Кастуся Лукашэвiча. Усё, што ён скажа - усё добра. З якой ахвотай яна будзе пiлаваць з iм уночы гэтае сухое дрэва! Гэтая гаворка зноў зрабiла iх як бы нейкiмi змоўшчыкамi. Яна сядзела наверсе воза, а ён iшоў збоку i павярнуў каня на кругавую дарогу:

- Зробiм круг, але паглядзiмо, як узышло жыта, - сказаў ён.

Ён хiтрыў перад ёю. Ужо разоў некалькi ён хадзiў глядзець жыта, а цяпер таму i павёз сюды Волечку, што яно ўзышло добра. Як сявец ён вытрымаў экзамен як найлепш. Волечка саскочыла з воза i стала над сваiм палеткам. Густа i роўна стаяла над прымерзлай зямлёй рунь. Кастусь аж падкiнуў каню сена, каб Волечка не спяшалася i як трэба ўгледзелася ў яго работу. У яго быў такi выгляд, як бы гэта ён сам выдумаў на свеце, што раней сеюць, а пасля пасеянае ўзыходзiць. Волечка змерзла стоячы. Раней у iх былi думкi задаволення аб тым, што двор завален дрывамi, пасля некалькi дзён думалася аб добра пасеяным жыце. А пасля надышла чарга той сухой хвоi. Так i праходзiлi ў iх днi. Ноч, калi трэба было ехаць спiлоўваць хвою, выбрала яна. Ён сумысля маўчаў. Ён такi пабойваўся гэтай, выдуманай iм самiм, справы. Хаця каб не здарылася якой-небудзь злой прыгоды! Якой радасцю ўстрапянулася яго сэрца, калi з самага вечара яна сказала яму: - Узняўся вецер, у лесе будзе шумець i трашчаць. Пiлу цяжэй чуць будзе. Цi не паехаць сёння?

Не кажучы больш адзiн аднаму нi слова, яны, адзетыя, пасядзелi ўпоцемку, паслухалi, як гудзе на дварэ вецер, паглядзелi, як стаiць сярпок месяца, i выехалi з двара. У вышынi лесу гуло i трашчала, быццам над лесам цяглося што гулкае i неспакойнае. Ён адразу знайшоў патрэбнае дрэва. Яшчэ тады, удзень, ён вымеркаваў, у якi бок яно павiнна ўпасцi. I цяпер ён вобмацкам прыставiў пiлу. "Няхай сабе звiнiць, - думаў ён, - абы хутчэй". Але яна не вытрымала. Яна скiнула з сябе кажушок, i ён зразумеў яе трывогу. I ў яго душа ныла. Скiнуў ён i з сябе свiту. Калi кажушком i свiтай, згамтанымi разам, ён абкруцiў дрэва вышэй пiлы i перацягнуў сваёю папружкай, звон i сапраўды стаў глушэйшы. Як нi старалiся яны цягаць пiлу, прайшло даволi многа часу, пакуль дрэва лягло.

- Пачалi - дык трэба канчаць, - сказала яна, i ён з-за ветру ледзьве пачуў яе. Пакуль яны распiлавалi хвою на кавалкi, з абаiх iшоў пот, i вецер працiнаў iх.

- Садзiся хутчэй на воз i накiдайся паверх кажуха маею свiтай, - цвёрда скамандаваў ён. - А я хуценька завязу цябе дадому, бо захалодзiшся.

- Тут жа недалёка, я шпарка пайду.

- Садзiся! - крыкнуў ён, i яна паслушна села. Дома ён загадаў ёй класцiся спаць, а сам зноў пагнаў каня ў лес. Калi ён вярнуўся дадому, ужо спявалi пеўнi. Разгрузiўшы воз i паставiўшы каня, ён увайшоў у хату цiхенька, каб не пабудзiць яе, i ўбачыў, што яна не спiць, а стаiць цiха, прыпаўшы да аконнай шыбы. Узбуджана яна сказала, што з трывогай чакала яго i баялася якой-небудзь злой прыгоды.

- Не стой, а кладзiся i каб ты мне да ранiцы выспалася! А я пайду ставiць каня i прыхаваю ў пуньку бярвеннi.

З хаты ён выйшаў не раней як тады, калi яна лягла i сцiшылася. Ён доўга важдаўся на двары i ў пунi. Ужо цадзiцца пачынала кастрычнiцкае рассвiтанне; пеўнi галасiлi, здавалася, па ўсiм свеце. "Цi спiць яна, такая клапатлiвая?" Увайшоў у хату i прыслухаўся. Яна цяжка, не так, як заўсёды, дыхала. А ў яго балелi плечы, нылi ногi, цяжэла галава i хiлiла на кашаль. З вялiкай сiлай яго цягнула ў пасцель. Шпарка ён запалiў лучыну i падышоў да Волечкi. Ён здзiвiўся - такi чырвоны i неспакойны быў яе твар. Ён стаяў над ёю. Яна раскрыла вочы, i абыякавасць да ўсяго была вiдна ў iх. Гэта была небывалая нiколi раней рыса ў яе, i ён жахнуўся:

- Волечка, што з табою. Табе што-небудзь балiць?

- Нiчога, толькi ў грудзях.

- А больш?

- Больш не, толькi галава.

- А больш нiчога не балiць?

- Нiчога, толькi ў горле.

- Ну а яшчэ дзе балiць?

- Анi нiдзе.

- Дык ведаеш што? Ты ляжы сабе, а я цябе зараз гарачым напаю i памчуся па таго самага фельчара. Ён практык. Той немец вось якi хворы быў, а ён яго, як бачыш, падняў. А ты не бойся, хутка ўстанеш.

- А я не баюся. - Бледная ўсмешка прайшла па яе губах. Ён лепш акрыў яе i пайшоў у рух. Перш за ўсё ён падпалiў у печы i зрабiў гарачае ёй выпiць. Пасля, надаваўшы ёй сотню наказаў - ляжаць i не ўставаць, грэцца i чакаць яго з фельчарам, ён зазiрнуў ёй у твар i жахнуўся. Няўжо яна так адразу заснула?! Абыякавая да ўсяго, яна зноў цяжка дыхала, твар яе яшчэ больш гарэў, i вочы заплюшчылiся.

- Я буду ляжаць i чакаць, - ледзьве вымавiла яна, i ён, увесь уздрыгануўшыся, выскачыў на двор, дрыжачымi рукамi ледзьве патрапляў перавязваць i перакрыжоўваць вяроўкi, вымошчваючы сядзенне ў возе, запрог свайго каня, свiснуў пугаю i рынуўся ў дарогу. Цяпер конь яго ўжо не быў той здарожанай, хоць i маладой, худзiзнай. Гэта быў ужо выгладжаны бягун, i iмчаўся ён на злом шыi, аднак жа яшчэ ўсё чуючы над вушыма свiст пугi. Кастусь даiмчаўся так да мастка над неглыбокаю рэчкай i раптам убачыў, што вада, пасля былых дажджоў, яшчэ ўсё стаяла даволi высока i сарваны ёю масток толькi палавiнай сваёй трымаецца пад той бераг, а блiжэйшая палавiна расплылася бярвеннямi. Ён павярнуў каня берагам паўз рэчку, выглядаючы броду. Паплаўны бераг замакрэў - пачыналася адлiга. Колы клалi след на вялiстай траве. Конь замакрэў, а ён усё гнаў яго. "Божа мой, спазнюся!" I вось ён убачыў пратву. Плыткая вада дробна бiлася ў пясчаны бераг. Ён нацягнуў ляйчыну i ўвагнаў каня ў ваду. Усё больш падаючыся ў рэчку, ён ужо стаў на ногi, пасля стаяў на сядзеннi, каб вышэй быць над вадою. А вада ўсё паднiмалася. Вада ўжо ў яго ў халявах i вышэй кален. Сэрца яго разрывала грудзi. Але як выбрацца з рэчкi? Той бераг вельмi круты. А Божа, як жа ён павязе так цераз ваду фельчара? Ён пачаў заварочваць каня назад i ледзь выехаў назад на плыткi бераг. Вада з яго лiлася цурком, а на лбе стаялi кроплi поту. Тузаючы лейцы i круцячы пугай, ён доўга гнаў каня берагам, выглядаючы новага броду. I такi ўбачыў: нават след чужых калёс вёў у ваду. Адным махам ён пераскочыў рэчку i аж да самага мястэчка не даў каню перадыхнуць. Ён жа i так колькi часу праваждаўся ў гэтай вадзе! Тады ў вадзе яму было горача ў галаву, цяпер ён дрыжэў з холаду. Здавалася, мокрая адзежа яго лубянее на ветры. Да фельчаравага дома ён даскочыў тады, калi ўжо на небе цяжка валаклiся хмары i збiвалiся ў адзiн на ўсё неба засцiл. Iмгла зацярусiлася густа. Фельчар, з раскудлычаным сiвым клiночкам барады, выскачыў на двор насустрач мокрай фурманцы. Вельмi можа быць, што ён не ведаў, за што ўзяцца ў такi нудны дзень, i таму быў такi рухавы, калi ўбачыў праз акно, што нехта пад'ехаў. У яго пасярод двара стаяла карова i ела з кучы капуснiк. Певень хацеў умасцiцца на мокрую жэрдку i з крыкам саскочыў на зямлю. Божа, як непрытульна i нудна! Але ўсё гэта глупства, бо ёсць самае важнае: "А можа, там Волечцы яшчэ горш стала? Хутчэй трэба, хутчэй!" Мокры хлапец сам сябе падганяў. Як падстрэлены кiнуўся ён да фельчара: