Якуб Колас - Новая зямля (на белорусском языке)

Стары звычай ушанаваць.

I после гэтакай вячэры

Жывот выпучваўся без меры,

А з-за стала як уставалi,

То нават трохi i стагналi.

На першы дзень святых калядак

Такi ўжо быў стары парадак

Збiралi сена са стала,

Кармiлi iм каня, вала

I ўсiх жывёлiн, хоць па жменi,

А на стале, ў драбнюткiм сене

Здавён-даўна вялося й гэта

Уважна зернетак шукалi

I па тых зернетках гадалi,

Якi зародзiць хлеб налета.

XXI. ТАЕМНЫЯ ГУКI

Пад iншы год у холад люты,

Калi ўсе рэчкi лёдам скуты

I ўсё пад снегам качанее,

Глядзiш - цяплом табе павее,

I з поўдня вецер хмары гонiць,

У вокны дождж буйны зазвонiць

I з капяжоў руччом сцякае,

I снег жыўцом ён паядае.

Скiдае лес убор зiмовы.

I шум другi на лад-спеў новы

Над борам цягне несканчона.

I фанабэрыцца варона:

"Вясна! вясна! гразь! гразь!" - спявае,

Як бы вясну ўжо сустракае.

Памiж алешнiку змяёю

Крынiца чорнай паласою

На свет зiрнула, лёд прабiла,

Ў старых карчах загаманiла.

I палыселi касагоры,

Вадою поўняцца разоры,

Бяжыць, шумiць вада ў лагчынах.

I лёд уздуўся ў азярынах,

Дарогi ў полi ўсе псуюцца,

Аб крыгi крыгi з шумам труцца,

I луг залiт увесь вадою,

Як i сапраўднаю вясною.

Ды гэта толькi кпiны-жарты:

Зiмой цяпла чакаць не варта

Зiма свайго не падаруе

I злосна ветрам засвiдруе

Ды так пацягне, так зайграе,

Што проста нос табе зрывае.

I выюць ў полi завiрухi,

Як за труною маладухi,

На лес накiдваюць намiткi

I робяць гурбы ўвачавiдкi.

Варона гонар свой збаўляе,

Ды зноў да сметнiка вiтае,

I свой жывот галодны пынiць,

На спевы дзюба не расчынiць.

Дзярэўi ў белы пух убраны,

I снегам "лысiны" засланы;

Застылi рэчкi, азярыны

Пад гнётам белай кажурыны.

Лёд на лугах, як люстра, ззяе,

I сонца зрэдку ў iм гуляе...

Настане ноч - i ўсюды цiха,

Хiба завые дзе ваўчыха

Сярод трушчобы ў цёмным лесе

Ды гучна лусне гонта ў стрэсе...

Але што гэта? што за гукi?

Адкуль яны? Чые то рукi

Забiлi цяжка малатамi,

Як тыя конi капытамi?

Якiя там майстры майструюць?

I што куюць? над чым працуюць?

Стаiш i ловiш зыкi тыя,

А луг трашчыць, гудзе i вые;

То рэзкi трэск там панясецца,

Бы чорт лазаты засмяецца,

То заскавыча, то застогне,

Ды так, што ўсё, здаецца, дрогне;

Не то сякера мерна чэша,

Не то хтось кашляе цi брэша.

Гу-гу! - штось гукне, садрыгнецца,

Бах-бах! - на гук той адзавецца

I аж па лесе пойдзе рэхам

Ды зарагоча дробным смехам

То тут, то там ды як засвiшча

Як бы там чортава iгрышча!..

Ўсю ноч, ад рэчкi i па Нёман,

Ушыр, удоўж нясецца гоман

Няўцямны, сцiшны i таемны

I разам страшны i прыемны.

А ноч цiхутка; ў багне цёмнай

Пустэлi страшнай i бязмоўнай

Гараць дрыготна, ззяюць зоркi,

Як найдарожшыя пацёркi,

То паасобку, то гурткамi,

То брыльянцiстымi радкамi,

I iх пучочкi-златаблёсткi

Наўкола кiдаюць пялёсткi;

Яны гараць, жывуць i граюць,

Бы вочкi там чыесь мiргаюць;

Ды зрэдку ў небе дзесь далёка

Над лесам тым у момант вока

Мiгнецца стужка агнявая

То знiчка згасне залатая.

Вось выйдуць хлопцы гуртам з хаты

На гэты час, як неба шаты

Раскiне гожа над зямлёю

I вее згодаю святою.

- Ша! Цiха вы, не гаманеце!..

О, што ж та дзеецца на свеце?

I хлопцы разам зацiхаюць

I на Алеся пазiраюць;

Алесь замёр, здзiўлення поўны,

Глядзiць у луг, стаiць бязмоўны,

У бок лугоў руку трымае.

- Во, во! што, чуеце? страляе!

- Што гэта, хлопцы? вось дык дзiва!

Дарэктар шэпча палахлiва.

Няўжо з Нясвiжа б'юць гарматы?

I Яська кiнуўся дахаты.

- Ой, дзядзька, цётка! - ён галосiць,

I нейкi рух яго аж носiць.

Iдзеце борздзенька, iдзеце.

Там штось грымiць, ну, паглядзеце!

I так завойкаў, так завохаў,

Што ўсiх у хаце напалохаў.

- Ну, я табе, брат, мала веру:

Перабiраеш трохi меру,

Антось на гэта адазваўся,

Але на двор пашыбаваўся,

Кажух накiнуўшы на плечы;

I мацi праснiцу да печы

Таксама ставiць, прысланяе,

На двор за iмi выпаўзае.

Пасталi ўсе, стаяць маўклiва

I вухам ловяць тое дзiва.

А луг бубнiць таемна, глуха,

Як бы ў кадушку б'юць з-за вуха.

- А што, цi чуеце? Што гэта?

Дарэктар цiхенька пытае;

Самога страх так i шугае.

- Эх, Яська, брат, iдзе камета!

Прапалi мы - сканчэнне света!

Антось гаворыць, чуць не плача.

Прапаў ты, Яська-небарача,

I не пабачыш бацьку з маткай,

Хоць папрашчаўся б з роднай хаткай:

Яе ўжо бачыць не надзейся!

- Не, дзядзька, што гэта, не смейся,

Антося хлопцы абступiлi

I разам тут загаманiлi.

- Iдзеце ў хату! - кажа мацi.

Калi ўжо гiнуць - гiнь у хаце.

Адразу хлопцы схамянулiсь,

Што ў нечым моцна абманулiсь,

I стала болей iм цiкава,

У чым тут сiла тая, справа.

Антось у хату йдзе, рагоча,

Тлумачыць зразу ён не хоча:

Ахвоту меў-такi, прызнацца,

Ён трохi з Яськi насмяяцца,

А хлопцы голавы ўскруцiлi,

Ў хаду ўсе спосабы пусцiлi,

Найсцi прычыну тую квапяць,

Але на след нiяк не трапяць.

- Ну, дзядзька, годзе ўжо смяяцца;

Самiм нам трудна дагадацца,

Адкуль, з чаго такiя гукi?

- А ты ж выкладваеш навукi,

I iмi розум твой начынен,

Ты гэта ведаць сам павiнен:

Якi ж з цябе настаўнiк, браце?

Не многа ж гэтага багацця

Ў тваёй галоўцы, мой нябожа!..

Ну, хто дарэктару паможа?

Тут дзядзька вучняў аглядае.

Напэўна Костусь адгадае...

Ну, Костусь, брат, зрабi iм брыдка:

Тут штука проста, вачавiдка!

I ўсе на Костуся зiрнулi,

Але адказу не пачулi.

- Кажы смялей! Ну, думаць годзе,

Ты ж любiш коўзацца па лёдзе!..

- Бадай вы, дурнi, пагарэлi!

Прамовiў бацька тут з пасцелi;

Ён там драмаў, цяпер падняўся

I сам у гутарку ўмяшаўся,

Каля камiнку стаўшы збоку.

- Няўжо ж у вас не хопiць клёку

Такое глупства расшалопаць?

Па мордзе б, гадаў, вас нашлёпаць,

Тады б вы сцямiлi навуку,

Найшлi б прычыны таго груку!

Маўчаць яны, насы спусцiлi,

Сядзiць дарэктар, як на шыле,

Нагналi ж чэрцi iм занозу.

- Дык гэта ж лёд трашчыць з марозу!

Алесь i Костусь выпадкова

Гукнулi разам ў адно слова.

Тут бацька зразу адпусцiўся,

Павесялеў i праяснiўся.

- Вот малайцы!.. а вы што, цеслi?

Гулу вам меншыя паднеслi!

Адзiн - бальшун, другi - дарэктар

I тлумачэльнiк разам, лектар...

- Фэ! брыдка вам! - iх дзядзька журыць,

А Ўладзя толькi бровы хмурыць.

- А-ей, якая мудрасць гэта:

Яе забыў я трэцце лета!

- О, ты Сальмон у нас вялiкi,

Як на чытанне, так на лiкi,

А вось скажы, калi ты кемны:

Чаму трашчыць так лёд надземны?

Другая вынiкла задача;

Пацее Яська, чуць не плача,

Сказаць штось хоча i баiцца

Утрацiць гонар, памылiцца,

I Ўладзя вочы апускае.

- А справа, бачыце, такая,

Антось тут сам пачаў тлумачыць:

Была паводка гэта, значыць,