Якуб Колас - Новая зямля (на белорусском языке)

Тым часам сонейка ўсхадзiла,

Палёў узгоркi залацiла,

I белаватаю смугою

Туман навiснуў над вадою.

Вагон бiтком набiт народам.

Iмчыцца поезд поўным ходам,

I толькi пыл ён падымае,

Як ад табакi, дзядзька чхае.

Пайшоў кандуктар i вачамi

Шукае торбу з кутасамi.

Стхарыўся дзядзька у куточку,

I торба з iм на тым кiёчку,

З якiм наш дзядзька пехатою

Учора йшоў адзiн душою.

Не спаў ён праве цэлай ночы,

На свет глядзець не хочуць вочы,

А галава сама гуляе,

Машыне тахты выбiвае:

Нанiз падзе, назад рванецца,

Туды-сюды яна качнецца

I грукне ў сцену, як дурная,

Як толькi карк яе трымае!

Так на вяселлi маладуха,

Калi датне яе сiвуха,

Забудзе ўсё ды пойдзе ў скокi

I чэша дробна, рукi - ў бокi,

Не чуе долу пад нагамi

I плешча ў тахт яна рукамi.

"Лягаш" у дзядзьку ўцiкаваўся

I, як з iм толькi параўняўся,

Пад бок штурхнуў яго рукою,

Маргнуў, паклiкаў галавою.

Ўсхапiўся дзядзька наш праворна

I за кандуктарам пакорна

Iдзе ён, стомлены, заспаны,

Не раз схiнуўшыся, як п'яны.

Прывёў ён дзядзьку ў карыдорчык

(Абодвух iх трымае ворчык).

- Iдзi сюды! - кандуктар кажа.

Я буду сам стаяць на стражы

Iдзе кантроль, дык ты схавайся,

Сядзi цiшком, не адзывайся,

Не кашляй моцна i не грукай!

I з гэтай мудраю навукай

Кандуктар дзверы адчыняе,

I хiтра пломбу ён знiмае,

Засадзiць гвозд, ключом пакруцiць,

А страх аж вочы дзядзьку муцiць,

I губа ходзiць, бы ў жаробкi.

Тым часам дзверы бруднай "топкi"

Ўраз адамкнуў кандуктар лоўка

I зачынiў, бы ў клетцы воўка,

Запхнуўшы дзядзьку чуць не сiлай

Да гэтай дзiркi апастылай.

Ступiў наш дзядзька крок, спынiўся

I свет яму тут зачынiўся,

Стаiць, як дурань, небарака.

- Куды ж ты ўпхнуў мяне, вужака?

Бадай ты спрах з сваёй нарою!

Гамонiць дзядзька сам з сабою.

- Ну ж, удружыў, гад! вось усунуў!

I ў цёмны кут ён злосна плюнуў.

- Ах, вэй! што гэта? цi сляпы ты?

То ж тут жа мы! - з кутка сярдзiты

Пачуўся голас чалавечы,

Аж узнялiся ў дзядзькi плечы,

Ды каб схаваць, што ён спужаўся,

Спакойна дзядзька адазваўся:

- А, гэта вы! Нашто ж пад слiну

Было вам ставiць абразiну?

Тут толькi стаў ён прыглядацца

"Зайцы" сярдзiта мiтусяцца.

Яны даўно ўжо там стаялi,

Як мышы з норак, выглядалi.

Пярэднi з iх, такi вяртлявы,

Яшчэ ўсё цёрся аб рукавы.

Было ўсё чорна тут ад сажы,

Насiлась густа пылу пража;

Адно акенечка i тое

Глядзела цьмяна насляпое.

А цесната - нi стаць, нi сесцi,

Тырчы, як пень, на адным месце!

Але сяк-так прымайстраваўся

Наш падарожны каля печы,

Размяў крыху грудзiну, плечы

I закурыць нарыхтаваўся,

У кут паставiўшы крывульку.

Дастаў капшук, агледзеў люльку,

Прадзьмуў цыбук, задаўшы смроду,

Аж пасажыр сiвабароды

Даўно ўжо ён на дзядзьку дзьмуўся

Шмаргнуўшы носам, адвярнуўся.

Але наш дзядзька не шманае:

Тытун у люльку накладае;

Тытун быў свой, а не куплёны,

I драў ён горла, як шалёны,

I, як казаў у нас Дзямешка,

Па галаве бiў, як даўбешка.

Тытун быў хвацкi, адмысловы,

I не адзiн курэц здаровы,

Хвацiўшы дыму галт знячэўку,

Як бы спiрытусу кватэрку,

I чхаў, i пырхаў з паўгадзiны,

I выцiраў з вачэй слязiны,

Аж пуп яго трашчаў i рваўся

(Ён бесарабскiм называўся

Тытун той дзядзькаў самавiты).

Як чорт, быў дым яго сярдзiты.

Наклаўшы люльку, выняў скалку,

Адкалупiў ён цыру галку

I гасiць крэсiвам. Iскрынкi,

Як залаценькiя пылiнкi,

З нягромкiм трэскам узвiлiся,

На цыр багата палiлiся.

Вось дзядзька люльку раздзiмае,

Цыбук хрыпiць, пiшчыць, спявае.

Дым усё большымi клубамi

Звiсае ў дзядзькi над вусамi.

I вось як люлька разгарэлась

Курыць даўно яму хацелась,

Набраў ён дыму рот паўнюткi

Цягнуў не меней паўмiнуткi

I клуб, як з комiна, пускае.

Нясецца дым, насы зрывае,

"Зайцам" духi ён забiвае;

I мух тым дымам даняло:

Гудуць жалобна, б'юцца ў шкло.

Падняўся кашаль мiж "зайцамi",

I ўсе зашморгалi насамi.

- Ой, фэ! не вытрываць! ратуйце!

Хоць нашу старасць пашкадуйце!

Крычаць "зайцы" ўсе ў адзiн голас

I на бародах скубуць волас,

А дзядзька пыхкае клубамi

I смех хавае пад вусамi.

Ды ў гэты момант з карыдора

Пачуўся голас кандуктора

I грук у дзверы кулакамi.

- Эй ты, там, торба з кутасамi!

Якога чорта гэта смалiш?

Ты мне вагон увесь развалiш!

Пакiнь курыць, бо i праз дзверы

Праходзiць дым сюды без меры...

Але i дым: аж з ног скiдае!

Ну, проста нос табе зрывае!

Кантроль, даў Бог, прайшоў удатна.

Вайшлi ў вагон, i так прыятна

Ў вагоне дзядзьку паказалась!

Прад iм раўнiна рассцiлалась

Палёў, засеяных хлябамi;

Загоны стройнымi радамi

Антосю вочы весялiлi

I на працягу цэлай мiлi

Узад пачцiва адхадзiлi

I расступалiсь прад машынай,

Як кавалеры прад дзяўчынай

Цi як прад свёкрам маладзiца.

Яна ж, як вольная арлiца,

Ляцiць стралою, грозна дыша

I сiвым дымам цяжка пыша.

I кожны мiг каля чыгункi

З'яўлялiсь новыя малюнкi:

Слупы мiльгалi верставыя,

Дарожкi, сцежачкi крывыя,

Што чуць заметна спамiж збожжа

Вiлiся йстужкаю прыгожа;

Лясы, гаёчкi вынiкалi,

I цэрквы вежамi блiшчалi

Ў жывых вянках бяроз i клёнаў,

I пакручастых рэчак гоны,

I мiгацелi сёлы, дворы,

Сады, курганы, касагоры.

- Ото разгон i шыр якая!

З сабою дзядзька разважае.

Зiрнеш - не згледзiш канца-краю,

I гэта ўся зямлi армада

Гаспадара-цара аблада!

Вялiкi ён багач на свеце,

Ды толькi бедны яго дзецi:

Ядуць хлябок яны з мякiнай,

"Зайцамi" ездзяць на машыне.

Якiя дворы, Божа мiлы!

А ўсюды бедны люд пахiлы

Кiшыць, гаротны, як мурашкi,

I ўздых задушаны ды цяжкi

Гатоў з грудзей яго прарвацца,

На гоман думак адазвацца.

"Эх, дзецца людзям бедным недзе!"

I ўспомнiў дзядзька, куды едзе

I што яму ў той Вiльнi трэба.

Эх, цяжка ты, скарынка хлеба!

Пакуль пачуеш кроплю сiлы,

То банк мо выматае жылы

Налогам, гербавым, там, зборам,

Не развiтаешся ты з горам,

I пусцiць жыць бадай не голых.

У гэтых думках невясёлых

Антось да Вiльнi пад'язджае

I свой гарнiтур папраўляе.

XXVIII. ДЗЯДЗЬКА Ў ВIЛЬНI

I не спынiлася машына,

А ўжо пайшла мiтусянiна:

Хватаюць клумкi пасажыры,

Пад рукi б'юць "зайцы"-праныры,

Паны складаюць чамаданы,

Лубкi-каробкi, дзе схаваны

Паненак розныя прыпасы

Для завiвання, для падкрасы,

Каб трохi зменшыць перашкоды,

Пахiбкi матухны-прыроды.

Срэдзь люду рознага i панства

I мiж усякага убранства

Вiдна i дзядзькава апратка,

Пiльчак i шапачка-аладка.

Машына стала. Валiць валам

Люд у тунелi пад вакзалам,

А з iм i дзядзька цiсне збоку,

Ад шэрых свiт непадалёку.

Яшчэ нiколi дзядзька з роду

Не бачыў гэтулькi народу,