Гавриил Троепольский - Белы Бiм Чорнае вуха (на белорусском языке)

Як бы нi было крыўдна, але розум мой гатовы ўжо змiрыцца з тым, што Бiму быць чужаком сярод пародзiстых сабак. Дрэнна. Застаецца толькi адно: Бiм сабака iнтэлiгентнай пароды. Але i гэта - не доказ (на тое i стандарты).

- Дрэнна, Бiм, дрэнна, - уздыхнуў гаспадар, адклаў асадку i ўсунуў у шуфляду агульны сшытак.

Бiм, пачуўшы сваю клiчку, устаў з лежака, сеў, нахiлiў галаву ў бок чорнага вуха, быццам чуў толькi жоўта-чырвоным.

I гэта было сiмпатычна. Увесь яго выгляд гаварыў: "Ты добры, мой сябар. Я слухаю. Што ж ты хочаш?"

Гаспадар адразу стаў весялейшы ад такога Бiмавага пытання, сказаў:

- Маладзец ты, Бiм! Будзем жыць разам, хоць ты i без радаслоўнае. Ты харошы сабака. Харошых сабак усе любяць. - Ён узяў Бiма на каленi i пагладзiў па шэрсцi, прыказваючы: - Добра. Усё роўна добра, хлопчык.

Бiму было цёпла i ўтульна. I ён цяпер, тут, на ўсё жыццё зразумеў: "Добра" - гэта ласка, удзячнасць i сяброўства.

I Бiм заснуў. Што яму было да таго, хто ён, яго гаспадар? Галоўнае, ён добры i блiзкi.

- Ах ты, чорнае вуха, iмператарская нага, - цiха сказаў той i перанёс Бiма на ляжак.

Ён доўга стаяў перад акном, углядаўся ў цёмна-бэзавую ноч. Потым зiрнуў на партрэт жанчыны i сказаў:

- Бачыш, мне стала крышку лягчэй. Я ўжо не адзiн. - Ён не прыкмячаў, што ад адзiноты незаўважна прывык гаварыць услых да "яе" цi да самога сябе, а цяпер - да Бiма. - Вось я i не адзiн, - паўтарыў ён да партрэта.

А Бiм спаў.

Так яны i жылi ўдвух у адным пакоi. Бiм рос мацаком. Вельмi скора ён даведаўся, што гаспадара завуць Iван Iванавiч. Разумны шчанюк, хiтры. Пакрысе ён зразумеў, што нiчога нельга чапаць, можна толькi глядзець на рэчы i на людзей. I наогул, нiчога нельга, пакуль не дазволiць цi не загадае гаспадар. Так слова "нельга" стала галоўным законам у Бiмавым жыццi. А вочы Iвана Iванавiча, iнтанацыя, рухi, выразныя словы-загады i словы ласкi кiравалi яго сабачым жыццём. Больш таго, самастойныя рашэннi рабiць што-небудзь нiяк не павiнны былi супярэчыць жаданням гаспадара. Затое Бiм пакрысе пачаў здагадвацца пра некаторыя намеры сябра. Вось, напрыклад, стаiць ён ля акна i глядзiць, глядзiць удалячынь, думае. Тады Бiм сам сядае побач i таксама думае. Чалавек не ведае, пра што думае сабака, а ўвесь сабачы выгляд гаворыць: "Зараз мой добры сябар сядзе да стала, абавязкова сядзе. Паходзiць крыху з кута ў кут i сядзе, i будзе вадзiць па белым аркушы палачкаю, а тая ледзь-ледзь шаптаць. Гэта будзе доўга, таму пасяджу я з iм побач". Потым утулiцца носам у вялiкую i цёплую далоню. А гаспадар скажа:

- Ну што, Бiмка, будзем рабiць? - I сапраўды сядае.

А Бiм абараначкам скручваецца ля ног цi, калi будзе сказана "На месца", пойдзе на свой ляжак у куток i там будзе чакаць. Будзе чакаць позiрку, руху, слова. Дарэчы, праз колькi часу можна i самому сысцi з месца, узяцца за круглую костку, угрызцi якую немагчыма, а зубы вастрыць - калi ласка, толькi не перашкаджай.

Але Iван Iванавiч закрые твар рукамi, абапрэцца на стол, тады Бiм iдзе да яго i кладзе разнавухую пысачку на каленi. I стаiць. Ведае, што пагладзiць. Ведае, што сябру цяжка. А Iван Iванавiч падзякуе:

- Дзякуй, мiлы мой, дзякуй, Бiмка. - I зноў будзе шаптаць палачкаю па белай паперы.

Так было дома.

Але не так на лузе, дзе абодва забывалi пра ўсё. Тут можна бегаць, весялiцца, ганяцца за матылькамi, качацца ў траве - усё дазвалялася. Аднак i тут пасля васьмi месяцаў жыцця Бiма ўсё пайшло па камандзе гаспадара: "Пайшоў-пайшоў!" - можаш гуляць. "Назад!" - вельмi зразумела. "Ляжаць!" таксама зразумела. "Ап!" - пераскаквай. "Шукай!" - найдзi кавалачак сыра. "Побач!" - iдзi побач, але толькi злева. "Да мяне!" - бягом да гаспадара будзе кавалачак цукру. I многа iншых слоў уведаў Бiм да года. Сябры ўсё болей i болей разумелi адзiн аднаго, любiлi i жылi, як роўныя, - чалавек i сабака.

Але здарылася аднойчы такое, ад чаго ў Бiма перайначылася жыццё, i ён пасталеў за некалькi дзён. Здарылася гэта таму, што Бiм раптоўна выявiў у гаспадара вялiкi, здзiўляючы недахоп.

А было гэта так. Дбайна i старанна iшоў Бiм па лузе чаўнаком, шукаў кiнуты сыр, i раптоўна мiж пахаў травы, кветак, самое зямлi i рэчкi ўварваўся струмень паветра, незвычайны, хвалюючы, пахла нейкай птушкай, нiяк не падобнаю да тых, якiх ведаў Бiм, - усякiх там вераб'ёў, вясёлых сiнiц, плiсак i ўсякае драбязы, дагнаць якую нечага i брацца (спрабавалi). Пахла чымсьцi невядомым, што хвалявала кроў. Бiм прыпынiўся i паглядзеў на Iвана Iванавiча. А той збочыў, нiчога не заўважыў. Бiм быў здзiўлены: сябар жа не чуе. Дык ён жа калека! I тады Бiм вырашыў сам: паволi пераступаючы ў пацяжцы, пачаў падыходзiць да невядомага, ужо не гледзячы на Iвана Iванавiча. Крокi запаволiлiся, ён быццам выбiраў, куды паставiць кожную лапу, каб не зашамацець, не зачапiць за былiнку.

Нарэшце пах стаў такi моцны, што iсцi далей было немагчыма. I Бiм так i не апусцiў на зямлю правую пярэднюю лапу, прыкiпеў на месцы, нiбыта ўкамянеў. Гэта была быццам скульптура сабакi, зробленая ўмелым скульптарам. Вось яна, першая стойка! Першае абуджэнне паляўнiчага азарту, якi забiрае да самазабыцця.

Ды не, гаспадар цiха падыходзiць, ледзь-ледзь пагладжвае Бiма, якi лёгенька трымцiць усiм целам.

- Добра, добра, хлопчык. Добра, - i бярэцца за аброжак. - Пайшоў... Пайшоў...

А Бiм не можа - нестае сiлы.

- Пайшоў... Пайшоў... - цягне яго Iван Iванавiч.

I Бiм пайшоў. Цiхенька-цiхенька. Застаецца адно крыху. Але тут рэзка загад:

- Наперад!!!

Бiм скочыў. Шумна выпырхнула перапёлка. Бiм кiнуўся за ёю i-i-i... пагнаў, азартна, колькi ставала сiлы.

- Наза-ад! - крыкнуў гаспадар.

Але Бiм нiчога не чуў, быццам не меў вушэй.

- Наза-ад! - I свiсток. - Наза-ад! - I свiсток.

Бiм бег да таго часу, пакуль не згубiў з воч перапёлку, а потым, вясёлы i радасны, вярнуўся. Але што гэта такое? Гаспадар хмуры, глядзiць сурова, не лашчыць. Усё было зразумела: нiчога не чуе яго сябар! Няшчасны сябар... Бiм неяк асцярожненька лiзнуў яго ў руку, душэўна спачуваючы i шкадуючы за гэту непапраўную спадчынную непаўнацэннасць самае блiзкае iстоты. Гаспадар сказаў:

- Ды зусiм ты пра iншае, дурненькi. - I весялей: - Ну, дык пачнём, Бiм, па-сапраўднаму. - Ён зняў аброжак, адзеў другi (нязручны) i прышпiлiў да яго доўгую папругу. - Шукай.

Цяпер Бiм шукаў пах перапёлкi - болей нiчога. А Iван Iванавiч накiроўваў яго туды, куды пераляцела птушка. Бiму было няўцям, што яго сябар бачыў, куды прыкладна села птушка пасля ганебнае пагонi (чуць то не чуў, а бачыць бачыў).

I вось той жа самы пах! Бiм не зважае на папругу, звужае чаўнок, вядзе, вядзе, падняў галаву i вядзе паверсе... Зноў стойка! На фоне вечаровага сонца ён дзiвосна цудоўны сваёю незвычайнаю прыгажосцю, ведаць пра якую суджана мала каму. З лёгкiм трымценнем ад хвалявання, Iван Iванавiч узяў за канец повада, накруцiў на руку i цiха загадаў:

- Наперад... Наперад...

Бiм пайшоў на падводку. I яшчэ раз прыпынiўся.

- Наперад!!!

Бiм кiнуўся гэтаксама, як i першы раз. Перапёлка цяпер выпырхнула з гучным стракатаннем крылля. Бiм зноў быў кiнуўся бязглузда даганяць птушку, але... рывок за павадок вымусiў яго адскочыць назад.