Гавриил Троепольский - Белы Бiм Чорнае вуха (на белорусском языке)

- Назад!!! - крыкнуў гаспадар. - Нельга!!!

Бiм адкiнуўся, упаў. Ён не разумеў - завошта гэтак. I напiнаў павадок, куды паляцела перапёлка.

- Ляжаць!

Бiм лёг.

I яшчэ раз усё паўтарылася, толькi па новай перапёлцы. Але цяпер Бiм адчуў рывок за повад раней, чым у мiнулы раз, а пасля загаду лёг i толькi дрыжаў ад хвалявання, азарту i разам з тым панылы, сумны i маркотны: усё гэта было ў ягоным выглядзе ад носа да самага кончыка хваста. Так жа балюча! I не толькi ад жорсткае спрацiвелае папругi, а яшчэ i ад калючак з сярэдзiны аброжка.

- Вось гэтак, Бiмка. Нiчога не зробiш - трэба так. - Iван Iванавiч лашчыў, пагладжваў Бiма.

З гэтага дня i пачаўся сапраўдны паляўнiчы сабака. З гэтага ж дня Бiм зразумеў, што толькi ён, ён адзiн можа ўведаць, дзе птушка, i што гаспадар-то бездапаможны, а нос у яго прыроблены толькi для блiзiру. Пачалася сапраўдная служба, грунтавалася яна на словах: "Нельга", "Назад", "Добра".

А потым - ой! - потым стрэльба! Стрэл. Перапёлка падала, быццам ашпараная.

I даганяць яе, выходзiць, зусiм не патрэбна, толькi знайсцi, падняць на крыло i легчы, а ўсё астатняе зробiць сябар. Абое роўныя ў гэтай гульнi: гаспадар без нюху, сабака без стрэльбы.

Такiм чынам цёплае сяброўства i адданасць пакрысе рабiлiся шчасцем, таму што кожны разумеў i не патрабаваў ад другога больш, чым той можа даць. Гэта аснова, соль сяброўства.

Да двух год Бiм стаў сапраўдным паляўнiчым сабакам, даверлiвым i чэсным. Ён ведаў недзе каля сотнi слоў, што датычылiся дамоўкi i палявання: хай скажа Iван Iванавiч "Падай" - зробiць; скажа ён "Падай пантофлi" - падасць, "Нясi мiску" - прынясе, "На крэсла!" - сядзе на крэсла. Ды гэта што! У вачах чытаў: добра глядзiць гаспадар на чалавека, i Бiму ён - знаёмы з гэтага часу; непрыязна зiрне - i Бiм, бывае, загырчыць; нават лiслiвасць (ласкавую лiслiвасць) ён лавiў у голасе чужога. Але нiкога i нiколi Бiм не ўкусiў - хоць ты на хвост наступi. Забрахаць мог ноччу, папярэдзiць, што да вогнiшча iдзе чужы, - гэта, калi ласка, але кусацца - нiколi. Такая ўжо iнтэлiгентная парода.

Што датычыцца iнтэлiгенцыi, то Бiм нават умеў такое: сам навучыўся, дайшоў сваiм розумам, падрапаць за дзверы, каб адчынiлi. Здараецца, захварэе Iван Iванавiч i не iдзе з iм гуляць, а выпускае аднаго. Бiм крыху пабегае, управiцца, як i належыць, i спяшае дадому. Падрапае за дзверы, стаўшы на заднiя лапы, крышку паскуголiць, просячыся, i дзверы адчыняцца, гаспадар, цяжка шлёпаючы па прыхожай, сустрэне, палашчыць i зноў кладзецца ў ложак. Гэта калi ён, пажылы чалавек, пахворвае (дарэчы, пахворвае ён усё часцей i часцей, такога Бiм не мог не заўважыць). Бiм моцна засвоiў: падрапай за дзверы, i табе адчыняць абавязкова; дзверы для таго i ёсць, каб кожны мог зайсцi: папрасiся i цябе ўпусцяць. На яго сабачы розум гэта было ўжо цвёрдае перакананне.

Толькi не ведаў Бiм i не мог ведаць, колькi потым будзе расчаравання i бяды ад такое наiўнае даверлiвасцi, не ведаў i не мог ведаць, што ёсць дзверы, якiя не адчыняюцца, колькi за iх не драпайся.

Што яно там будзе надалей, невядома, а пакуль што застаецца сказаць адно: Бiм, сабака з выдатным чуццём, так i застаўся сумнiцельным - пасведчанне на радаслоўную яму не выдалi. Двойчы Iван Iванавiч выводзiў яго на выстаўку: здымалi з рынга без адзнакi. Выходзiць, чужак.

I ўсё ж Бiм не спадчынная бездар, а выдатны сапраўдны сабака: птушак ён пачаў шукаць з васьмi месяцаў. Ды як яшчэ! Хочацца верыць, што ў яго будзе добрая будучыня.

Раздзел 2

ВЯСНОВЫ ЛЕС

У другi сезон, гэта значыць на трэцi год ад нараджэння Бiма, Iван Iванавiч пазнаёмiў яго з лесам. Гэта было надта цiкава i сабаку, i гаспадару.

У лузе i на полi - там усё бачна: прастора, трава, збажына, гаспадар заўсёды навiдавоку, снуй чаўнаком у шырокiм пошуку, шукай, знайдзi, рабi стойку i чакай загаду. Любата! А тут, у лесе, зусiм-зусiм не тое.

Была ранняя вясна.

Калi яны прыйшлi першы раз, змярканне толькi пачыналася, а мiж дрэў быў прыцемак, хаця лiсця яшчэ не было. Знiзу ўсё ў цёмных адценнях: ствалы дрэў, леташняя цёмна-карычневая лiстота, карычнева-шэрыя сцяблы травы, нават ягады шыпшыны, густа-рубiнавыя ўвосень, цяпер, выстаяўшы зiму, здавалiся зярняткамi кавы.

Галiнкi лёгенька шумелi пад слабым ветрыкам, рэдзенькiя, голыя; яны быццам абмацвалi адна адну, то краналiся кончыкамi, то ледзь датыкалiся сярэдзiнаю: цi жывыя? Вяршалiны слабенька пагойдвалiся - дрэвы здавалiся жывымi нават i без лiсця. Усё было таямнiча-шапаткое i густа-пахучае: i дрэвы, i лiсце пад нагамi, мяккае, з вясновым пахам лясное зямлi, i крокi Iвана Iванавiча, асцярожныя i цiхiя. Яго чаравiкi таксама шоргалi, а сляды пахлi куды мацней, чым у полi. За кожным дрэвам штосьцi незнаёмае, таямнiчае. Таму Бiм i не адыходзiў ад Iвана Iванавiча болей, чым крокаў на дваццаць: прабяжыць уперад налева, направа - i коцiцца назад i глядзiць у твар, быццам пытаецца: "Чаго мы сюды трапiлi?"

- Не разбярэшся што да чаго? - здагадаўся Iван Iванавiч. - Разбярэшся, Бiмка, зразумееш. Пачакай крышку.

Так i iшлi, паглядваючы адзiн на аднаго.

Але вось яны спынiлiся на шырокай паляне, на перакрыжаваннi двух прасек: дарогi ва ўсе чатыры бакi. Iван Iванавiч стаў за арэхавы куст, тварам да захаду, i глядзеў угору. Бiм пазiраў туды, з усяе сiлы стараўся здагадацца, што гэта там трэба выглядзець.

Уверсе было светла, а тут, унiзе, рабiлася ўсё цямней i цямней. Нехта прашамаў у лесе i сцiх. Яшчэ пашамаў i сцiх. Бiм прытулiўся да нагi Iвана Iванавiча - гэта так ён пытаўся: "Што там? Хто там? Можа, пойдзем паглядзiм?"

- Заяц, - ледзь чутна сказаў гаспадар. - Усё добра, Бiм. Добра. Заяц. Хай яго...

Ну, калi "добра", значыць, усё ў парадку. "Заяц" - таксама зразумела: неаднойчы, калi Бiм натыкаўся на след звярка, яму паўтаралi гэтае слова. А раз бачыў i самога зайца, паспрабаваў быў дагнаць яго, але меў суровае папярэджанне i быў пакараны. Нельга!

Такiм чынам, недалёка прашамацеў заяц. А што далей?

Раптам уверсе нехта нябачны i незнаёмы захоркаў: "Хор-хор!.. Хор-хор... Хор-хор!.." Бiм пачуў гэта першы i здрыгануўся. Гаспадар таксама. Абодва глядзелi ўгору, толькi ўгору...

Нечакана на фоне барвова-сiняватага неба ўздоўж прасекi паказалася птушка. Яна ляцела проста на iх, толькi зрэдку пакрыквала так, быццам гэта не птушка, а звярок ляцiць i хоркае. Але то ўсё ж была птушка. Яна здавалася вялiкай, крылле яе было бясшумнае (не тое, што ў перапёлкi, курапаткi цi ў качкi). Адным словам, незнаёмае ляцела ўгары.

Iван Iванавiч падняў стрэльбу. Бiм, быццам па загаду, лёг i не адводзiў вачэй ад птушкi... У лесе стрэл быў такi моцны i рэзкi, якога Бiм раней нiколi не чуў. Рэха пракацiлася па лесе i зацiхла далёка-далёка.

Птушка ўпала ў кусты, але сябры яе скоранька адшукалi. Iван Iванавiч паклаў яе перад Бiмам i сказаў:

- Знаёмся, браток, - слонка. - I яшчэ раз паўтарыў: - Слонка.

Бiм абнюхваў, чапаў лапаю за доўгую дзюбу, потым сеў, уздрыгваючы i перабiраючы пярэднiмi лапамi ад здзiўлення. Вядома ж, ён гэтым самым i гаварыў сам сабе: "Такiх насоў не бачыў. Вось гэта сапраўдны но-ос!"