Бернар Клавель - Бацькава падарожжа (на белорусском языке)

Хвiлiну памаўчала i дадала менш упэўненым голасам:

- Гэта не Марыя-Луiза, гэта настаўнiк...

Пачуўся пранiзлiвы жончын смех, i Кантэн зразумеў, што яна распачне сварку.

- Вядома, - залямантавала яна, - гэта настаўнiк! А ты хацела, каб хто гэта быў? Твая сястра не будзе iсцi ў дзевяць гадзiн ранiцы. Ты добра ведаеш, што няма цягнiка ў гэтую пару... Ну, хутчэй iдзi па кошыкi!

Дачка з неахвотаю адступiла ад акна i выйшла праз дзверы, якiя вялi проста ў склеп. Спiной да Кантэна, жонка не сцiхала:

- А гэты - нешта нейкае! Ён, можа, тады не пайшоў бы, калi б дарога была ўсланая метровым слоем гною! I то я не ўпэўнена...

Яна толькi што вымыла свае худыя, ружовыя ад гарачай мяшанкi рукi i цяпер выцiрала iх аб рушнiк, якi вiсеў побач з плiтою. Паказваючы падбародкам на дзверы, яна працягвала:

- Цяпер вакацыi, дык ён цэлымi днямi будзе вiсець над душой. Асаблiва калi тут з'явiцца Марыя-Луiза. Я гэта прадбачу, але не жадаю гэтага.

Яна паглядзела на Кантэна.

- Ты чуеш цi не? Не жадаю! Як толькi яна прыедзе, я хачу, каб у доме былi адны свае. Выкручвайся як хочаш, але давядзi яму гэта. Чуеш? А калi не захочаш, дык я сама яму растлумачу! Я саромецца не буду!

Кантэн наблiзiўся да акна. Настаўнiк яшчэ не дайшоў да павароту. Ён размашыста крочыў па дарозе, а перад яго тварам плыло невялiчкае воблачка пары, якое ўтваралася ад частага дыхання. За спiною Кантэна зноў чулiся жончыны кпiны:

- Ты можаш глядзець, колькi табе ўлезе, але я не пабаюся сказаць тое, што думаю, нават калi ён будзе тут!

Амаль з бояззю Кантэн вымавiў:

- Ты ж павiнна зразумець...

Ужо каторы раз яна перапынiла яго:

- Зразумець? Гэта ён павiнен быў ужо даўно зразумець, калi ў яго трохi варыць галава! I як такi абмежаваны хлопец змог вывучыцца на настаўнiка?!

Яна схапiла вязаную кофту i пачала хутка надзяваць яе. Рухi Iзабэлы былi нервовыя, цела выгiналася, быццам наэлектрызаванае злосцю.

- Ва ўсякiм разе, - дадала яна, - нiхто не скажа, што я прынаджваю яго.

- Ды ўжо ж, чаго не скажаш, таго не скажаш, - прамармытаў у адказ з горкай усмешкай Кантэн i пакiваў галавою.

Iзабэла, якая ўжо накiроўвалася да дзвярэй, нечакана развярнулася. Гэтай простай фразы было дастаткова, каб яна скiравала ўсю сваю злосць на Кантэна. Яна сказала з прысвiстам:

- Калi б ты з самага пачатку рабiў, як я, мы б ужо даўно пазбавiлiся ад яго!

Настаўнiк ужо заходзiў у двор, i Кантэн хуценька адказаў:

- Вельмi прашу, не крычы пры iм. Я сам скажу яму. Я абяцаю табе, толькi памаўчы.

Увайшла Дэнiза, несучы два вялiзныя кашы. Ад iх цяжару даволi развiтыя грудзi дзяўчынкi ажно распiралi спераду блузку ў сiнiя i белыя клетачкi. Дэнiза паставiла кошыкi на падлогу, ускiнула на галаву вялiкую суконную хустку i прыхапiла яе шпiлькай пад барадою. Цяпер яе твар зрабiўся круглейшым i паўнейшым. Пасвятлелi блакiтныя вочы, якiя неадрыўна сачылi за дзвярмi. Iзабэла збiралася адчынiць iх, як на ганку пачулiся крокi настаўнiка. Хвiлiна маўчання, потым пачулiся чатыры ўдары. Дэнiза ажно падалася галавой i грудзьмi наперад, але так i засталася стаяць на месцы з разяўленым ротам. Iзабэла, сцяўшы ад злосцi вусны, глядзела на мужа, якi павагаўся некалькi хвiлiн, а пасля выгукнуў:

- Заходзьце!

Дзверы павольна расчынiлiся, але не паспеў настаўнiк i кроку ступiць, як Iзабэла прасакатала:

- А цi добра вы ногi выцерлi, га?

Паколькi хлопец вагаўся i нерашуча стаяў на парозе, яна раздражнёна прадоўжыла:

- Ды ўжо ж заходзьце, толькi хутчэй, а то ўсю кухню мне выстудзiце. Хоць мы i не плацiм за дровы, але ж нарыхтоўваць iх нялёгка. Вам, пэўна, невядома, што гэта такое. Вас камуна забяспечвае палiвам, дык вам няма чаго баяцца.

Настаўнiк зайшоў i разгублена спынiўся ля самых дзвярэй. Кантэн пайшоў яму насустрач, каб падаць руку. Дэнiза таксама падышла блiжэй. Настаўнiк усмiхнуўся ёй i спытаўся:

- Ну, як справы, малая?

Дзяўчынка моцна пачырванела, i ўвесь яе твар напружыўся ад намагання адолець хваляванне i знайсцi адказ. Бацька ведаў, што яна вось-вось адкажа, але яе апярэдзiла мацi.

- У Дэнiзы ўсё добра, - адрэзала яна. - У нас тут ва ўсiх справы iдуць добра, нават у скацiны. Толькi скацiна есцi хоча, i ў нас няма часу, каб тачыць лясы. Мы займаемся гаспадаркай, i ў нас не бывае вакацый. Мы толькi чулi пра iх. Пойдзем, Дэнiза! Ды паварочвайся ты!

Не змаўкаючы, Iзабэла падхапiла свае гаршкi, з якiх усё падымалася пара, пiхнула нагой дзверы i апынулася на двары. Дэнiза панесла ўслед кошыкi. Кантэн моўчкi назiраў у акно, як яны iшлi да хлява.

2

Мужчыны доўга стаялi i глядзелi цяпер адзiн аднаму ў вочы. Настаўнiк, якi быў значна вышэйшы за Кантэна, ажно нахiлiўся ўперад, i яго постаць нагадвала пытальнiк: галава павольна гойдалася на тонкай шыi, напаўсагнутыя каленi ледзь трымалi цела. Белыя i занадта тонкiя для мужчыны рукi рабiлi нейкiя няўпэўненыя рухi. Светлыя вочы настаўнiка слязiлiся, i ён, дастаўшы насоўку, нарэшце сказаў:

- Калi з холаду трапляю ў цяпло, заўсёды плачу.

- Я таксама, - падтрымаў яго Кантэн.

Ён назiраў, як настаўнiк выцiраў свае вострыя скулы i доўгi тонкi нос, якi расчырванеўся ад марозу. Настаўнiк нягучна высмаркаўся, выцер яшчэ раз твар i стаў глядзець на Кантэна. Рукi настаўнiка то ўзнiмалiся, то ападалi ўздоўж цела, быццам ён яшчэ працягваў хаду.

Цягнулiся хвiлiны. Кантэн пачуў, як зачынiлiся дзверы ў хляве. Усюды панавала цiшыня: тут, памiж iмi, звонку, вакол дома i, напэўна, на ўсёй раўнiне, якой не было канца-краю. Сумнае святло ледзь прабiвалася ў кухню праз запацелыя шыбы.

- Прысядзьце на хвiлiнку да агню, - сказаў нарэшце Кантэн.

Настаўнiк кашлянуў, не ведаючы, што адказаць старому. Яго рукi ўзнялiся на ўзровень грудзей, раскiнулiся ў бакi i зноў апусцiлiся, быццам апалыя лiсты.

- Я не хацеў бы замiнаць вам, - сцiпла прамовiў ён. - Можа, вам трэба нешта рабiць...

- У такую пару, ведаеце... - хацеў адказаць Кантэн, але настаўнiк перапынiў яго:

- I сапраўды, для гэтай пары года...

Але тут Кантэн крыху ажывiўся i загаварыў сам:

- Бывае, што надвор'е не адпавядае пары года, але сёлета ўсё iначай. Халады насталi рана, а ў лiстападзе нават снег выпаў. Але праляжаў толькi дзесяць дзён.

- Так-так, вы маеце рацыю, - падхапiў размову настаўнiк. - Цяпер снег лёг надоўга, паверце мне. Бачыце, як неба зацягнула. Яшчэ навалiць снегу.

Яны селi насупраць памiж сталом i плiтой. Нейкую хвiлiну моўчкi глядзелi адзiн на аднаго. У плiце нягучна гудзела полымя, зрэдку праз каласнiк з сухiм трэскам выляталi iскры. Кантэн адчуваў, што iх размова аб зiме распачнецца зноў i будзе працягвацца паўдня. Яму карцела пагутарыць яшчэ пра што-небудзь, але ён паважна зазначыў:

- Ведаеце, калi надвор'е адпавядае пары года, тады ўсё проста.

- Канечне, - згадзiўся настаўнiк, - тут нiчога не зробiш, каб i хацеў, бо гэта ж прырода.

Тут хлопец змоўк. Па нахiле яго галавы Кантэн здагадаўся, што ён разглядваў рудую падпалiну, якую некалi пакiнуў на цыраце прас. Здавалася, у яго вачах Кантэн паспеў прачытаць амаль адчай. Настаўнiк не змог бы растлумачыць, што прывяло яго сюды. Калi Кантэн не дапаможа яму, ён так i пойдзе, як прыйшоў. I зноў будзе бясконцым яго шлях па заваленай сумётамi дарозе. Кантэн звярнуў увагу на настаўнiкавы ногi. Яны былi худыя, з вострымi каленямi. З шырокiх мокрых калашын падымалася пара. На сцiснутых разам каленях не знаходзiлi сабе спакою рукi. То адзiн палец нервова падымаўся ўгору, то другi, то трэцi... Часам падымалася ўся рука, потым зноў бязвольна ападала. Кантэн глыбока ўздыхнуў i спытаўся: