Франсуа Мориак - Клубок гадзюк (на белорусском языке)

Твой бацька быў яго аднагодкам, але, нягледзячы на сiвую бараду, лысiну i тоўсты жывот, яшчэ падабаўся жанчынам i часам карыстаўся гэтым пры наладжваннi дзелавых кантактаў. Толькi мая мацi дала яму рашучы адпор. Магчыма, што ўдар, нанесены мной напярэдаднi, зрабiў яе яшчэ больш незгаворлiвай i цвёрдай. Мацi аспрэчвала кожны пункт шлюбнага дагавору, нiбы гаворка iшла пра гандлёвае пагадненне цi пра дагавор на арэнду зямлi. Я рабiў выгляд, што злуюся, не згаджаюся з мамай, а ў глыбiнi душы радаваўся, што яна так стойка баронiць мае iнтарэсы. I калi сёння мая маёмасць строга адмежавана ад тваёй, i вы не маеце нiякай улады нада мною, то гэтым я абавязаны толькi маме. Гэта яна тады настойвала, каб памiж мною i табой быў зроблены самы дакладны падзел маёмасцi, нiбы я быў наiўнай дзяўчынай, якая адважылася выйсцi замуж за несусветнага п'янюгу.

Твае бацькi пагадзiлiся з гэтым патрабаваннем, i я супакоiўся: значыць, яны трымалiся за мяне, даражылi мною, бо лiчылiся з тваiм каханнем да мяне.

Мама i слухаць не хацела, каб твой пасаг выплочваўся рэнтай, i дамагалася, каб далi яго адразу грашыма або нерухомай маёмасцю. "Яны мне тыцкаюць гэтым баронам Фiлiпо, - гаварыла яна, - якi ўзяў старэйшую без адзiнага франка. Во куды загнулi! Каб такi стары чорт ды яшчэ пасаг патрабаваў! Няхай радуецца, што адхапiў такую маладзiцу! Ну, а з намi так справа не пойдзе. Яны думалi, я надта буду радавацца, што параднюся з iмi... Дрэнна яны мяне ведаюць..."

А мы, "галубкi", толькi прытваралiся, што нас гэтая спрэчка зусiм не цiкавiць. Па-мойму, ты верыла ў вопыт свайго бацькi, а я - у мамiну разважлiвасць i асцярожнасць. Хто яго ведае, а можа, мы з табой тады яшчэ не зусiм разумелi, што значыць мець добрыя грошы?..

Не, выбачай, Я, можа, залiшне суровы. Грошы ты заўсёды любiла толькi дзеля дзяцей. Ты, бадай, i мяне магла б забiць дзеля ўзбагачэння тваiх дзетак, а не дзеля сябе, бо iм ты аддала б i апошнi кавалак хлеба.

А я вось... я люблю грошы, мне з iмi спакайней. I я не баюся пра гэта гаварыць. Пакуль я буду гаспадаром свайго багацця, вы нiчога мне не зробiце. Ты вось усё паўтараеш мне: "Нам з табой ужо так мала трэба..." Якая памылка! Старога лiчаць за чалавека толькi да таго часу, пакуль у яго ёсць грошы. Як толькi грошы знiкаюць, яго выкiдаюць як непатрэбны хлам. У нас толькi адзiн выбар: або ты апынешся ў багадзельнi, або будзеш трымацца за сваё багацце. Гэта ж не выдумкi - гэтыя страшныя выпадкi ў сялянскiх сем'ях: маладыя выцягнуць са старых усё да капейкi, абяруць да нiткi, а потым голадам iх мораць, каб хутчэй са свету зжыць. А колькi разоў прыкмячаў я падобнае i ў заможных буржуазных сем'ях! Праўда, тут дзейнiчаюць больш тонка i захоўваюць некаторую прыстойнасць. Ну дык вось, я баюся страцiць багацце. I мне ўсё здаецца, што мала ў мяне яшчэ золата, трэба яшчэ, яшчэ... Вас золата цягне да сябе, вабiць, а мяне яно ахоўвае i баронiць.

Надышоў час вячэрняй малiтвы, а я чамусьцi не чуў, як бiлi ў званы... А-а, сёння ж i не званiлi, сёння страсная пятнiца. Вечарам з горада прыедуць на аўтамабiлi ўсе нашы мужчыны - сын i зяцi. Усе мы збяромся за адным сталом. Я адчуваю сябе больш упэўнена, калi вы ўсе разам, цяжэй гутарыць i змагацца з кожным паасобку. I яшчэ я з задавальненнем з'ем у гэты дзень вялiкага посту мясную катлету. Не, не, дражнiць вас я не збiраюся, проста мне хочацца паказаць вам, што воля мая непахiсная i нi ў чым я вам не саступлю. I калi табе за сорак пяць гадоў так i не ўдалося паслабiць маё становiшча, то толькi таму, што я нiколi не зрабiў табе нiводнай уступкi... Так што вы сёння будзеце есцi фасолю i сардзiны ў алеi, а я - катлету. I гэта будзе знакам таго, што я па-ранейшаму моцны i не пакiдаю вам нiякай надзеi: пакуль я жывы - не абакрасцi вам мяне!

IV

Я не памылiўся. Маё з'яўленне ўчора за сямейным сталом разладзiла ўсе вашы планы. Весела было толькi за дзiцячым столiкам, бо вечарам у страсную пятнiцу дзецям у нас падаюць шакалад i булку з маслам. Дзяцей было шмат, i я iх ледзьве пазнаю. У маёй унучкi Янiны ўжо ёсць дачушка... Толькi што пачала хадзiць... Я паказаў усiм, што ў мяне цудоўны апетыт. Ты паспрабавала апраўдаць мой грэх перад дзецьмi: "Наш дзядуля старэнькi, хворы. Доктар сказаў яму есцi катлетку".

Мне страшэнна не спадабаўся аптымiзм Хюбэра. Ён самаўпэўнена даводзiў усiм, што справы на фондавай бiржы хутка пойдуць на лад, - але ж так стараюцца падбадзёрыць сябе толькi людзi, калi гаворка iдзе пра iх жыццё цi смерць. А ён жа мой сын. Гэты саракагадовы мужчына - мой сын! Ведаю гэта, але не адчуваю. Як цяжка паверыць у такую iсцiну!.. А што, калi справа ў яго не клеiцца?.. Банкiр, якi дае ўкладчыкам такiя дывiдэнды, вядзе вялiкую i рызыкоўную гульню... А раптам зусiм недалёка ўжо той дзень, калi гонар нашай сям'i будзе пастаўлены пад сумненне?.. Гонар сям'i! Не, i гэты iдал нiякай ахвяры ад мяне не дачакаецца. На ўсякi выпадак ужо цяпер прымаю рашэнне: вытрымаць удар i нi ў якiм разе не расчулiцца! Тым больш што акрамя мяне ёсць яшчэ i стары Фандадэж. А гэты не дасць вадзiць сябе за нос...

Але што гэта я захапiўся i мялю нейкую лухту! Мусiць, не хочацца мне, ой як не хочацца варушыць успамiны пра тую чорную ноч, калi ты разбурыла наша шчасце!..

Дзiўная рэч - ты як быццам зусiм i не памятаеш пра гэта. Але што зробiш? Тыя некалькi гадзiн цёплай летняй ночы, тая шчырая размова ў цёмнай спальнi вырашылi ўвесь наш лёс. Кожнае тваё слова аддаляла мяне ад цябе, а ты нiчога не заўважала, усё гаварыла, гаварыла... Твая памяць зберагла тысячы нiкчэмных дробязяў, а вось пра катастрофу ў нашым жыццi ты зусiм забылася. Ты верыш у Бога, верыш у вечнасць чалавечага жыцця. Дык ведай, што ў тую ноч ты пазбавiла мяне гэтай веры. Бо маё першае чыстае каханне прымусiла мяне паяднацца з тваёй верай. Бо я кахаў цябе i гатоў быў палюбiць усё, што было дарагiм для цябе. Я замiлавана глядзеў, як ты ў доўгай начной кашулi, нiбы дзяўчынка-школьнiца, станавiлася на каленi i шаптала малiтву...

Мы жылi ў гэтым самым пакоi, дзе я цяпер пiшу сваё апошняе пiсьмо. Чаму пасля вясельнага падарожжа мы пасялiлiся ў Калезе, у маёй мацi? (Я не згадзiўся забраць у яе Калез, дзе ўсё было з любоўю зроблена яе рукамi.) Пазней мая злосць на цябе ўсё расла i расла, i я ўспомнiў пра некаторыя абставiны, якiм спачатку не надаваў значэння, а можа, i наўмысна не хацеў заўважаць. Перш за ўсё твае бацькi адмовiлiся рабiць вяселле, бо, як ты тлумачыла, перад гэтым памёр нейкi ваш далёкi сваяк. А я не сумняваўся, што i ты, i твая сямейка саромелiся такога сцiплага шлюбнага саюзу. Нездарма ж барон Фiлiпо расказваў кожнаму стрэчнаму: "Ведаеце, у маёй жонкi ёсць малодшая сястра. Ну проста прыгажуня! I гэта ж трэба, утрэскалася ў аднаго тыпа! Чалавек ён, праўда, прыгожы, багаты, але паходжанне яго даволi цёмнае. Сваякоў прыстойных няма, ды i бацькi... ведаеце..." Словам, ён гаварыў пра мяне, нiбы я быў падкiдышам цi незаконнанароджаным. Тым не менш барон Фiлiпо рабiў нечаканую выснову, што, можа, яно i лепш, што ў мяне няма вядомых сваякоў: "Не будзе за каго чырванець. Ну, а старэнькая мацi сваё месца ведае i замiнаць не будзе". Нарэшце ты, з яго слоў, была надта распешчаная i кiравала сваiмi бацькамi, як хацела. "I яшчэ вось што скажу, - падагульняў барон Фiлiпо, грошы, маёмасць у маладога чалавека немалыя. А перад гэтым, ведаеце, цяжка ўстаяць, i нават такая паважаная сям'я, як Фандадэжы, пайшла на гэты шлюб, заплюшчыўшы вочы на ўсё астатняе".