Андрэ Моруа - Карычневая магiя (на белорусском языке)

- З гэтага нiчога не будзе, дарагi доктар... Розум мне сведчыць, што вы гаворыце слушна, але...

- Але што? Вас зачаравалi?

- Ваша праўда, доктар... Тут нейкая магiя.

Праз год пасля смерцi Бланш яна стала, нягледзячы на бурныя пратэсты ўсiх яе сяброў, другой уладаркай замка Клеры. Пон-дэ-Лёр асудзiў яе рашэнне. Новую сям'ю Дзюрукаў грамадства не прызнала, i мы страцiлi цудоўную гаспадыню дома. Мулат, якi затаiў злосць за маю да яго варожасць, забаранiў жонцы карыстацца маiмi медыцынскiмi паслугамi. Я перастаў з'яўляцца да iх. Ад слуг мы ведалi, што жывуць яны як быццам шчаслiва. Муж i жонка час ад часу разам прыязджалi ў Парыж. Дзюрук арганiзаваў каля сябе невялiчкую фабрыку харчовых кансерваў i гэтым займаўся. Праз некалькi месяцаў пра iх забылi.

У 1901 годзе, разгарнуўшы "Руанскую газету", я прачытаў пад назвай "Супадзенне цi злачынства" заметку аб смерцi беднай Мацiльды. Акалiчнасцi на дзiва нагадвалi тое, што я сам засведчыў калiсьцi. Лекар, выклiканы ўночы (гэта быў мой калега Фурэ), знайшоў нябожчыцу, як i я, распасцёртай на ложку, з распушчанымi валасамi. Нiякiх слядоў гвалту: нi пабояў, нi сiмптомаў атручвання. I хоць я меў зуб на гэтага Фурэ (калега мой не вызначаўся сумленнасцю), аднак наладзiў з iм сувязь, i мы разам адправiлiся ў Эўро да пракурора рэспублiкi, каб скiраваць яго ўвагу на незвычайнае падабенства смерцi дзвюх жанчын. Ён цалкам з намi згадзiўся, даручыў анатамiраваць труп аднаму з лепшых судовых экспертаў, якi знарок прыехаў з Парыжа, i загадаў трымаць Дзюрука пад наглядам да высвятлення справы.

Выгляд у мулата быў журботны, але ён анi не трывожыўся.

Другое анатамiраванне, гэтак жа як i першае, было адмоўным.

- Нiколi ў маёй практыцы, - сказаў нам спецыялiст, - я не сустракаў больш цёмнага факта... Мыш'як? Не... Алкалоiды? Не...

- Ёсць яды, што не пакiдаюць слядоў.

- Так... Вядома... Але ж трэба даказаць, што iх меў пры сабе абвiнавачаны... Купiць iх цяжка... Асаблiва яму... Кожны аптэкар, хто яго бачыў, адразу б успомнiў... Яго партрэт i прыкметы мы паслалi ва ўсе навакольныя аптэкi i нават у Парыж. Нi ў адну з iх ён не заходзiў, калi не лiчыць звычайных пакупак.

- А цi не мог ён прывезцi з Афрыкi туземных ядаў?

- Магчыма... Але ўсе гатункi iхнiх ядаў пакiдаюць выразны след... А я паўтараю вам, нiводзiн з унутраных органаў не быў пашкоджаны.

- А цi нельга дапусцiць, што гэты Дзюрук мае здольнасць схiляць свае ахвяры да небывалых форм самазнiшчэння? Я, здаецца, недзе чытаў пра туземцаў, што некаторыя з iх памiраюць, прымусiўшы сэрца спынiцца намаганнем волi... Гэтаму цяжка даць веры, але, як кажа Гамлет, "ёсць болей з'яў пад небам..."

- Усё магчыма, дарагi калега, але патрэбны доказы i яшчэ раз доказы... А калi iх няма, злачынца трэба адпусцiць.

- Злачынца?.. Вы лiчыце яго вiнаватым?

- Нi хвiлiны не сумняваюся... Няма i не можа быць выпадковага супадзення дзвюх аднолькавых таямнiчых смярцей... Ва ўсякiм разе матэматычная дапушчальнасць такога супадзення настолькi малая, што яе можна прыраўняць да нуля.

- А хiба вашы вывады не з'яўляюцца дастатковым доказам?

- Для вас i для мяне - так... Магчыма... Але я не ўяўляю, каб суд прысяжных мог абвiнавацiць на падставе адных праўдападобных меркаванняў... Не, калi следства не дасць нiчога больш грунтоўнага, прыйдзецца гэтага Дзюрука апраўдаць...

Так яно i было. Дзюрук вярнуўся ў замак Клеры, але ўсе яго служачыя паразбягалiся. Я думаў, што пасля такой агульнай няславы, ён куды-небудзь выедзе. Нiчога падобнага! Ён упёрся ў сваё. Парк здзiчэў. Лiпавыя альтанкi без догляду разраслiся так, што засланiлi дом.

Мiнула некалькi гадоў. I вось аднойчы Пон-дэ-Лёр з абурэннем даведаўся, што Дзюрук у Парыжы ажанiўся трэцi раз i ў замку Клеры з'явiлася новая гаспадыня. Гэта гiсторыя пачала ўжо нагадваць прыгоды Сiняй Барады, i сёй-той з нашага кола прадказваў з цвёрдай упэўненасцю блiзкую смерць неасцярожнай жанчыны.

Хто яна? Адкуль? Дзе ён яе падхапiў? Гэтага так i не ўдалося высветлiць. Маладзенькая дзяўчына. Звалi яе Далорэс дэ Кеведа, але, нягледзячы на сваё iмя, яна была францужанка, ва ўсякiм разе па-французску гаварыла без акцэнту. I хоць я пазнаёмiўся з ёю значна пазней, у пару яе сталасцi, але скажу, што мне рэдка даводзiлася бачыць жанчыну зграбнейшую. Чысценькi правiльны твар, гладкiя чорныя валасы, высокiя круглыя бровы, выгляд уладарны i спакойны. Гэты Дзюрук, хоць i вялiкi нягоднiк, але ўмеў разбiрацца ў жаночым харастве.

Пра сумеснае жыццё Дзюрука з жонкай ад трэцяга шлюбу нiчога не магу расказаць. Памiж Клеры i Пон-дэ-Лёрам усякая сувязь парвалася. Нiхто туды не ездзiў i адтуль не прыязджаў. З 1902 да 1907 года над гэтым глухiм кутком вiсела заслона маўчання i варожасцi. I вось, у кастрычнiку 1907 года, разыграўся апошнi акт гэтай дзiўнай драмы.

- Памерла Далорэс? - не выцерпела Элен дэ Тыянж.

- Не, мадам... Дзюрук быў знойдзены мёртвым у сваёй спальнi. Я не абмовiўся: Геркул Дзюрук, а не яго жонка... Дзюрук, прасцёрты на кiлiме перад ложкам, ужо не дыхаў, калi мой юны калега Герон быў выклiканы ў Клеры для неадкладнай дапамогi. За выключэннем таго, што гэта быў труп мужчыны, усе iншыя акалiчнасцi амаль супадалi з папярэднiмi двума здарэннямi. Смерць здаровага чалавека. Нiякiх яўных прычын. Магчымы вiноўнiк двух злачынстваў на гэты раз сам стаў ахвярай.

Пракуратура Эўро для фармальнасцi ўчынiла следства, якое, зразумела, нiчога новага не дало.

- Зрэшты, - сказаў мне з прыкрасцю пракурор, - калi яна яго забiла, то так яму i трэба. Тут была, мабыць, законная самаабарона... Я яе доўга дапытваў... Яна магла б успомнiць шмат жудасных фактаў, але тайны так i не выдала.

* * *

Трэцяя мадам Дзюрук атрымала ў спадчыну ўсю маёмасць свайго мужа, усе яго мiльёны. Пражыўшы гадоў колькi адна, яна потым выйшла замуж за маркiза дэ Буаньi i пераехала ў Буаньi, што ў дэпартаменце Кроз... Замак, у якiм жылi тры жонкi мулата, ахутаны лiхою славай, пуставаў, яго нiхто не хацеў купляць. Летась я пабываў там. Плюшч i дзiкi вiнаград аплялi яго сцены i вокны. Галiны лiп разбiлi каляровыя вiтражы каплiцы. Дарожкi зараслi травой i злiлiся з навакольным лугам. Гэта быў, можна сказаць, замак Спячай Прыгажунi ў зачараваным лесе...

- Але вы, мадам, нарадзiлiся ў Пон-дэ-Лёры, - звярнуўся доктар да Элен дэ Тыянж, - i, напэўна, добра ведаеце замак Клеры-сюр-Iтон?

- Ды так, бачыла ў дзяцiнстве ў гушчары дрэў, - прамовiла з усмешкай Элен. - Праклятая мясцiна! Мы, дзецi, баялiся туды хадзiць... сама не ведаю чаму.

- Дазвольце вас запытаць, доктар, - пацiкавiўся раманiст Бертран Шмiт, - у чым тут сакрэт? Як вы самi тлумачыце гэтыя дзiўныя факты? Вы ж не верыце ў супадзенне?

- Вядома, не веру... Упэўнены, што тут былi тры забойствы... Але цiкава, якiм спосабам гэта зроблена? Я думаю, што ёсць нейкi туземны сакрэт, прывезены Дзюрукам з Афрыкi, падобны на смяротны ўкол тарэадора, якi канцом сваёй шпагi дасягае сэрца праз нервовы цэнтр... Вы, можа, чыталi ў Фабра апiсанне такiх насякомых, што колюць джалам у цэнтральны нерв ахвяру, пазбаўленую абароннага шчытка, i паралiзуюць яе?.. У касцявым мозгу чалавека ёсць нервы i пункты, што кiруюць дыханнем... Як да iх дабрацца? Мабыць, iголкай?.. Але тут, безумоўна, патрэбен выключны спрыт, глыбокае веданне анатомii. У некаторых першабытных плямён можа быць веданне iнстынктыўнае, як i ў насякомых... Паспрабуй разбярыся!..