Болеслав Прус - Грахi маленства (на белорусском языке)

Добра памятаю тое месца, дзе выкiдалi смецце з палаца, дзе раслi высокая крапiва i лапухi. Я доўга выстойваў там, каб пачуць некалькi невыразных фразаў, тупат чаравiчкаў на сцежцы, каб убачыць мiльганне сукенкi, калi мая Лёня скакала цераз вяровачку.

Праз момант усё ў парку змаўкала, i тады я адчуваў сонечную спякоту, чуў бясконцае гудзенне мухаў над сметнiкам. Пасля зноў чуўся смех i тупат, праз шчылiну ў паркане бачыў я мiльганне сукенак, а потым зноў заставалiся пошум дрэў, цвiрканне птушак i назолы-мухi, што лезлi ледзь не ў рот.

Раптам з боку палаца пачуўся голас:

- Лёня!.. Зося!.. Iдзiце сюды!..

Гэта - гувернантка. Узненавiдзеў бы я яе, калi б не ведаў, што ёй таксама сумна.

Аднойчы, наблiжаючыся да паркана, я заўважыў, што тут яшчэ хтосьцi ёсць. З узгорачка ўбачыў я ў лапухах шэры ад старасцi саламяны капялюш, з якога вытыркалася бялявая чупрына, бо капялюш быў без дна.

Калi я ступiў некалькi крокаў у той бок, чупрына i капялюш узнялiся над лопухам i паказаўся сямi-васьмiгадовы хлапчук у доўгай бруднай кашулi, на шыi сцягнутай шнурком. Я загаварыў з iм, але хлапчук усхапiўся i ўцёк, з заечай хуткасцю, у поле. Чырвоны каўнер майго мундзiра i пасрабраныя гузiкi наогул рабiлi вялiкае ўражанне на вясковых дзяцей.

Я памалу падаўся да сядзiбы, а хлопец - адпаведна да паркана. Калi я схаваўся за будынкам, ён узлез на сметнiк i ўтаропiўся ў тую самую шчылiну, праз якую i я глядзеў у сад. Не думаю, што ён там нешта бачыў, аднак усё цiкаваў.

На другi дзень, калi я прыйшоў на свой пост, каб назiраць за гульнёю паненак, зноў заўважыў у лапухах шэры капялюш, над iм бялявую чупрыну, а пад абарваным полем - вочы, што ўтаропiлiся ў мяне. Сонца здорава прыпякала, хлопец сарваў цiшком вялiкi лiст лопуху, накрыўшыся iм, як парасонам. Тады ўжо я не бачыў больш нi яго капелюша, нi валасоў, толькi шэрую кашулю, крыху расхрыстаную на грудзях.

Калi я пайшоў, хлопец зноў узбег на сметнiк i зноў, як учора, пачаў цiкаваць цераз шчылiну, вiдаць, думаючы, што я хоць на гэты раз не выглядзеў з парку ўсяго цiкавага, што там было.

I тут я зразумеў, наколькi смешныя мае паводзiны. Здорава выглядала б гэта, калi б мой бацька цi пан вiнакур, а то i сама Лёня ўбачыла, што я, вучань другога класа, у мундзiры, стаю каля паркана на сметнiку, на змену з нейкiм кандыдатам на пастуха, якi невядома цi надзяваў калi-небудзь вымытую кашулю.

Сорамна стала. Няўжо ж я не маю права яўна заходзiць у сад, не туляючыся па закутках, як гэты, у парваным капелюшы?..

Сметнiк i шчылiна ў паркане абрыдзелi мне, але адначасна стала цiкава: хто ж ён, гэты хлапчук? Яго аднагодкi пасуць ужо гусей, а ён марнуе найпрыгажэйшую маладосць, ацiраючыся па задворках, вывiжоўвае чужыя справы, а калi ў яго пытаюцца, дык не адказвае як след прыстойна, а ўцякае ад чужака, як трусiк.

"Пачакай ты, - падумаў я, - мяне ты тут болей не ўбачыш, а вось цябе я выследжу, што ты за перац".

Я памятаў, што ў раманах, побач з героямi i гераiнямi, бываюць такiя загадкавыя незнаёмыя, якiх трэба асцерагацца i своечасова высякаць пад корань iх iнтрыгi.

Днi за два, нiкога не пытаючыся, я ўжо ведаў усё пра таямнiчага чужака. Гэта не быў iнтрыган. Гэта быў Валек, сын дваровай пасуднiцы, якога ўсе ведалi, але нiхто iм не займаўся. Таму ў хлопца i было шмат свабоднага часу, якiм ён, пра што ведаў i я, карыстаўся не вельмi прыемным для iншых чынам.

У Валека нiколi не было бацькi, за што ўсе дакучалi яго мацi, жанчыне трошкi загарачай. На кепiкi дваровых пасуднiца адказвала крыкам i лаянкай, а таму што гэтага ёй, вiдаць, не хапала - рэшту злосцi зганяла на Валеку.

Хлопец яшчэ поўзаў на чатырох, у кашульцы, вузлам завязанай на спiне (эфект такi, як быццам яе i зусiм не было), а яго ўжо называлi знайдышам.

- Ты яго, можа, знайшоў? - пыталася тады мацi, i пачынаўся крык: - А каб вас бог пакараў, каб вас!.. А каб вам рукi i ногi!.. А каб ты згiнуў, шалудзька!..

Апошняе пажаданне датычылася Валека, якога яна тут жа кешкала нагой нiжэй таго вузла на кашулi. Малец, пакуль яшчэ быў дурны, адказваў на такi пачастунак горкiм плачам. А ўжо калi набраўся розуму, што наступiла вельмi хутка, тады маўчаў, зашыўшыся пад тапчан, за вялiкую ражку, з якое кормяць свiней. Вiдаць, баяўся, каб не ашпарылi варам, што ўжо аднойчы здарылася.

Бывала i так, што Валек праседжваў пад тапчаном цэлымi гадзiнамi, пакуль дваровыя не сыходзiлiся на абед цi на вячэру. Часамi, бачачы тую дзiцячую галаву, што вытыркнулася з-пад тапчана, i тыя вочы, поўныя слёз ад нядаўняе крыўды, што цiкавалi, як гэта людзi клёцкi ядуць, парабкi пыталiся ў мацi:

- А таму, што ў капусце знайшлi, не дасцё?

- А каб ён ужо нечага разам з табою здох! - агрызалася жанчына, i хоць як раз хацела накармiць малога, цяпер не давала яму.

- Нельга ж так, каб хлопец, хоць ён i знайдыш, з голаду здыхаў, - дакаралi яе жанчыны.

- Якраз вось i здохне, на злосць вам, калi ўжо вы такiя добранькiя!..

А таму, што яна сядзела задам да тапчана, на бiтоне, Валеку пападала яе пятою ў зубы.

Тады парабкi, на злосць матцы, даставалi малога са схованкi i пачыналi кармiць.

- Ну, Валек, - гаварыў каторы, - пацалуй Бурка ў хвост, дык дамо табе клёцак.

Хлопец дакладна выконваў загад, за што глытаў вялiкiя клёцкi, нават не жуючы iх.

- Ну, а цяпер дай маме па лабацiне, дык малака дамо...

- А каб вам рукi павыкручвала! - крычала пасуднiца, а хлопец уцякаў за сваю ражку.

Часамi ён, задыханы, перапалоханы, ляцеў на двор i хаваўся ў густых кустах насупраць палаца. А калi абсыхалi слёзы - бачыў на ганку прыгожы столiк, каля яго два крэселцы, а на iх Лёню i маю сястру, якiх пакаёўка абвязвала сурвэткамi, Салюся налiвала iм суп, а панi графiня гаварыла:

- Дзьмухайце, дзецi, не паапякайцеся, не пааблiвайцеся... А мо не соладка?..

Як толькi парабкi выходзiлi на працу i ў кухнi нiкога не заставалася, пасуднiца выходзiла на двор i гукала:

- Валек!.. Валек!.. Хадзi сюды!..

Хлопец па голасу пазнаваў, што можна больш не хавацца, i бег у кухню. Там яму мацi давала лусту хлеба, драўляную лыжку i трохi баршча ў вялiзнай глiнянай мiсе, з якое ела шэсць чалавек. Ён сядзеў на падлозе, мацi ставiла мiсу яму памiж ног i, паправiўшы на спiне кашулю, казала:

- А калi ты яшчэ раз пацалуеш сабачы хвост, дык я табе ўсе рэбры пералiчу. Запомнi!

I сама iшла мыць посуд.

Тут, нiбы з-пад зямлi, вылазiў аднекуль дваровы сабака, садзiўся насупраць хлапчука. Спачатку клацаў зубамi на мухаў, пазяхаў, аблiзваўся. Потым панюхаў той боршч раз i другi раз i асцярожна ткнуўся туды языком. А Валек - бац яму лыжкай па лбе! Сабака назад, зноў пазяхнуў i - зноў хлебтануў разоў колькi, на гэты раз смялей. Пасля ўжо малы мог яму, колькi хочаш, тропаць лыжкай па галаве, - сабаку, якi сама заахвоцiўся, нi за што не адцягнеш ад мiсы. Але i Валек уцямiў, што тут як каму пашанцуе, i чэрпаў, ажно задыхаўся, з аднаго берага, а сабака хлябтаў з другога.

Калi мацi бывала ў добрым настроi, а Валек - пад рукой, тады яму перападала смачнага i з панскага стала.