Эрих Ремарк - Тры таварышы (на белорусском языке)

- Пашлiце яе ў палiцыю, - сказаў я потым.

- Пан Локамп! - Фраў Залеўскi ўзмахнула рукамi. - Больш нiкога няма. Вы мусiце дапамагчы мне. Вы ж хрысцiянiн!

У чатырохкутнiку дзвярэй яна была як чорны цень, якi танцуе.

- Перастаньце, - незадаволена сказаў я. - Зараз iду.

Я выйшаў. Фраў Залеўскi чакала мяне ў калiдоры.

- Яна ўжо што-небудзь ведае? - спытаў я.

Яна пахiтала галавой i прыцiснула хусцiнку да вуснаў.

- А дзе яна?

- У былым сваiм пакоi.

Каля дзвярэй кухнi стаяла Фрыда, узмакрэлая ад хвалявання.

- На ёй капялюш са страўсiнымi пёрамi i брошка з брыльянтамi.

- Сачыце, каб гэтая iдыётка не падслухоўвала, - сказаў я фраў Залеўскi i ўвайшоў у пакой.

Фраў Хасэ стаяла каля акна. Калi я ўвайшоў, яна iмклiва павярнулася. Вiдавочна, яна чакала кагосьцi iншага. Я паводзiў сябе як дурань: мой першы позiрк мiмаволi быў скiраваны на капялюш i брошку. Фрыда мела рацыю: капялюш быў шыкоўны. Брошка - больш сцiплая. Кабета прыбралася, быццам жадаючы паказаць камусьцi, як добра ёй жывецца. Увогуле яна глядзелася нядрэнна. Ва ўсякiм разе лепш, чым раней.

- Хасэ, мусiць, працуе i на куццю? - з'едлiва спытала яна.

- Не, - сказаў я.

- Дзе ж ён? У водпуску?

Яна падышла да мяне, круцячы сцёгнамi. У нос мне ўдарыў пах парфумы.

- А што вам трэба ад яго? - спытаў я.

- Упарадкаваць свае справы. Разлiчыцца. Урэшце, мне належыць мая доля.

- Не турбуйцеся, - сказаў я. - Цяпер вам належыць усё.

Яна ўтаропiлася на мяне.

- Ён памёр, - сказаў я.

Лепш было б сказаць неяк iнакш. Не так паспешлiва, падрыхтаваўшы. Але я не ведаў, як пачаць. Акрамя таго, мая галава была яшчэ пустая пасля сну. Пасля такога сну, прачнуўшыся, можна пакончыць жыццё самагубствам.

Фраў Хасэ стаяла пасярэдзiне пакоя, i, як нi дзiўна, у той момант, калi я ёй гаварыў, я вельмi яскрава бачыў, што яна, калi будзе падаць, нi аб што не ўдарыцца. Гэта было неверагодна, але я сапраўды больш нiчога не бачыў i нi пра што не думаў.

Але яна не ўпала. Яна трымалася на нагах i пазiрала на мяне.

- Так, - сказала яна, - так... - Толькi пёры на яе страўсiным капелюшы ўздрыгвалi. I раптам - я не заўважыў, як гэта адбылося, - на маiх вачах гэта расфранчаная, напарфумленая кабета пачала старэць. Здавалася, што час, нiбы навальнiчны лiвень, звалiўся на яе i кожная секунда была роўная году. Напружанасць знiкла, урачыстасць згасла, твар азыз. Зморшчыны напаўзлi на яго, як чарвякi, i калi яна потым, няўпэўнена мацаючы рукамi, ухапiлася за спiнку крэсла i села, нiбы баючыся нешта разбiць, перада мной была iншая жанчына змораная, надломаная, старая...

- Што ў яго было? - спытала яна нерухомымi вуснамi.

- Ён памёр раптоўна, - сказаў я.

Яна не слухала. Яна ўзiралася на свае рукi.

- Што я цяпер буду рабiць? - мармытала яна. - Што мне цяпер рабiць?

Я крыху пачакаў. Я адчуваў сябе агiдна.

- Нехта ж ёсць у вас, да каго вы можаце пайсцi, - нарэшце сказаў я. - Вам лепш тут не заставацца. Ды вы i не хацелi заставацца тут.

- Цяпер усё змянiлася, - адказала яна, не гледзячы на мяне. - Што ж мне цяпер рабiць...

- У вас жа, напэўна, нехта ёсць, хто чакае вас. Пайдзiце да яго i абмяркуйце ўсё з iм. А потым, пасля каляд, схадзiце ў палiцыю. Там усе дакументы i банкаўскiя чэкi таксама. Вам трэба з'явiцца туды. Тады вы зможаце атрымаць грошы.

- Грошы, грошы, - прамармытала яна. - Якiя грошы?

- Даволi шмат. Тысячу дзвесце марак прыблiзна.

Яна ўзняла галаву. Раптам у яе вачах блiснула вар'яцтва.

- Не, - зашыпела яна, - гэта няпраўда!

Я не адказаў.

- Скажыце, што гэта няпраўда, - прашаптала яна.

- Магчыма, гэта няпраўда. Але магчыма, што ён патаемна адкладваў на чорны дзень.

Яна ўстала. Яна раптам зусiм змянiлася. Яе рухi сталi аўтаматычнымi. Яна наблiзiла свой твар да майго.

- Так, гэта праўда, - прашаптала яна. - Я адчуваю, што гэта праўда! Нягоднiк! О, якi нягоднiк! Прымушае мяне пайсцi на такое - i на табе! Але я вазьму iх i выкiну ўсё ў адзiн вечар, проста на вулiцу, каб нiчога ад iх не засталося. Нiчога! Нiчога!

Я маўчаў. З мяне хапiла. Пачатак яна перажыла, яна ведала, што Хасэ нежывы, а з астатнiм няхай спраўляецца сама. Магчыма, яна яшчэ раз скаланецца, калi даведаецца, што ён павесiўся, але гэта - яе справа. Вярнуць ёй Хасэ немагчыма.

Цяпер яна заплакала. Яна залiвалася слязьмi. Яна галасiла тоненькiм жалобным голасам, як дзiця. Гэта цягнулася даволi доўга. Я шмат заплацiў бы за магчымасць запалiць. Я не мог трываць чужыя слёзы.

Нарэшце яна перастала, выцерла твар, механiчна дастала пудранiцу i пачала пудрыцца без люстэрка. Потым зноў схавала срэбную пудранiцу, але забылася закрыць сумачку.

- Я нiчога больш не ведаю, - сказала яна надламаным голасам. - Я больш нiчога не ведаю. Ён, мусiць, быў добры чалавек.

- Так, ён быў добры.

Я сказаў ёй яшчэ адрас палiцэйскага ўчастка i што сёння ён ужо зачынены. Мне здавалася, што ёй лепш не iсцi туды адразу. На сёння - дастаткова.

Калi яна выйшла, са свайго салона паказалася фраў Залеўскi.

- Няўжо тут, акрамя мяне, нiводнай жывой душы? - спытаў я, злуючыся на самога сябе.

- Толькi пан Георгi. Дык што яна сказала?

- Нiчога.

- Тым лепей.

- Як паглядзець. Бывае, што не лепей.

- У мяне няма спачування ёй, - заявiла фраў Залеўскi энергiчна. - Нi кропелькi.

- Спачуванне - самая бескарысная рэч на свеце, - злосна сказаў я. - Гэта адваротны бок зларадства, каб вы ведалi. Колькi зараз часу?

- Без чвэрцi сем.

- Я хачу ў сем гадзiн пагаварыць па тэлефоне з фройляйн Хольман. Але без сведак. Можна?

- Нiкога няма, акрамя пана Георгi. Фрыду я ўжо адаслала. Калi хочаце, можаце сесцi ў кухнi. Проваду хопiць.

- Добра.

Я пастукаў у дзверы да Георгi. Я ўжо даўно ў яго не быў. Ён сядзеў за пiсьмовым сталом, i выгляд у яго быў вельмi дрэнны. Вакол яго ляжалi кучы парваных папер.

- Добры дзень, Георгi, - сказаў я. - Чым тут займаешся?

- Iнвентарызацыяй, - адказаў ён з ледзь прыкметнай усмешкай. - Добры занятак на куццю.

Я нахiлiўся i ўзяў шматок паперы. Гэта былi канспекты з хiмiчнымi формуламi.

- Навошта? - спытаў я.

- Больш не мае сэнсу, Робi.

Ён амаль свяцiўся ўвесь. Вушы здавалiся васковымi.

- Што ты сёння еў? - спытаў я.

Ён адмахнуўся.

- Усё роўна. Справа не ў гэтым. Не ў ежы. Але я проста не магу больш. Трэба кiдаць.

- Няўжо так дрэнна?

- Дрэнна, - сказаў ён.

- Георгi, - прамовiў я спакойна, - зiрнi на мяне. Няўжо ты думаеш, што я не хацеў таксама быць чалавекам, а не пiянiстам у гэтым бардаку, кавярнi "Iнтэрнацыяналь"?

Ён сцiскаў i расцiскаў кулакi.

- Я ведаю, Робi. Але мне ад гэтага не лягчэй. Для мяне, акрамя вучобы, нiчога не iснавала. Цяпер я ўбачыў, што няма сэнсу. Нiчога не мае сэнсу. Дарэчы: навошта чалавек жыве?

Я не стрымаўся, каб не засмяяцца, хоць i недарэчы: такi ён быў варты жалю, так горка яму было.

- Вослiк! - сказаў я. - Думаеш, што зрабiў адкрыццё? Няўжо табе здаецца, што толькi ты гэткi вялiкi мудрэц? Вядома, сэнсу няма. I жывуць людзi не дзеля нейкай мэты. Аднак не ўсё так проста. Апранайся, пайшлi. Пойдзеш са мной у "Iнтэрнацыяналь". Адсвяткуем: ты стаў мужчынам. Дагэтуль ты быў школьнiк. Праз паўгадзiны я зайду па цябе.