Эрих Ремарк - Тры таварышы (на белорусском языке)

- Няма спакою, - сказаў гаспадар i адкрыў карты. У яго было шаснаццаць. Вайна скончылася, а спакою няма i няма. А мы ж толькi i марылi пра спакой. Вар'яцкi свет!

У мяне было семнаццаць, i я забраў банк.

- Свет не звар'яцеў, - сказаў я. - Людзi звар'яцелi.

Алоiс, якi стаяў за крэслам гаспадара i "хварэў" за яго, запратэставаў:

- Яны не звар'яцелi, проста сквапныя. Зайздросцяць адзiн аднаму. Ад таго, што ўсяго шмат, у большасцi няма нiчога. Уся справа ў размеркаваннi.

- Вядома, - сказаў я i, узяўшы дзве карты, спасаваў. - Але такое становiшча iснуе ўжо некалькi тысяч гадоў.

Гаспадар адкрыўся. У яго было пятнаццаць. Ён з адчаем зiрнуў на мяне. Потым прыкупiў туза. Перабор. Я адкрыў свае карты. У мяне было толькi дванаццаць ачкоў, i з пятнаццаццю ён выйграў бы.

- Д'ябальшчына! Я кiдаю гуляць, -лаяўся ён. - Якi подлы блеф. Я падумаў, што ў вас не менш васемнаццацi.

Алоiс штосьцi прагундосiў.

Я забраў грошы. Гаспадар пазяхнуў i паглядзеў на гадзiннiк.

- Скора адзiнаццаць. Здаецца, трэба зачыняць. Больш ужо нiхто не прыйдзе.

- Хтосьцi iдзе, - сказаў Алоiс.

Дзверы адчынiлiся. Гэта быў Кёстэр.

- Ёсць навiны, Ота?

Ён кiўнуў галавой.

- Бойка ў залах "Барусii". Двое цяжка параненых, некалькi дзесяткаў лёгка параненых i каля сотнi арыштаў. Дзве перастрэлкi ў паўночнай частцы горада. Адзiн палiцэйскi забiты. Не ведаю, колькi параненых. Ну, галоўнае, вiдаць, пачнецца толькi зараз, калi закончацца вялiкiя сходы. Ты ўжо закончыў?

- Так, - сказаў я. - Мы ўжо хацелi канчаць.

- Тады пайшлi.

Я зiрнуў на гаспадара. Ён кiўнуў.

- Тады прывiтанне, - сказаў я.

- Бывайце, - адказаў гаспадар. - Паасцеражыцеся.

Мы выйшлi. На вулiцы пахла снегам. Усюды ляжалi лiстоўкi, падобныя да вялiкiх мёртвых белых матылёў.

- Готфрыда няма, - сказаў Кёстэр. - Дзесьцi тырчыць на адным з гэтых сходаў. Я чуў, што iх будуць разганяць, i думаю, што яшчэ ўсяго будзе. Было б добра захапiць яго да канца. Ён жа не стрымаецца.

- Ты ведаеш, дзе ён? - спытаў я.

- Не дакладна. Але, напэўна, на адным з трох галоўных сходаў. Трэба зазiрнуць на iх. Готфрыда лёгка пазнаць па яго вогненнай шавялюры.

- Добра. - Мы селi ў машыну i панеслiся ў "Карле" да рэстарана, дзе праходзiў адзiн сход.

На вулiцы стаяў грузавiк з палiцэйскiмi. Раменьчыкi фуражак былi апушчаны. Рулi карабiнаў матава паблiсквалi ў святле лiхтароў. З вокнаў звiсалi стракатыя сцягi. Каля ўвахода тоўпiлiся людзi ў форме. Амаль усе маладыя.

Мы купiлi два бiлеты, адмовiўшыся ад брашур, не кiнуўшы нiводнага пфенiга ў скарбонкi i не аб'яўляючы сваёй партыйнай прыналежнасцi. Мы зайшлi ў залу. Яна была запоўнена i добра асветлена, каб адразу выявiць, хто падае голас з месца. Мы спынiлiся каля ўвахода, i Кёстэр, у якога быў вельмi востры зрок, пачаў разглядаць рады.

На подыуме стаяў дужы каржакаваты мужчына i гаварыў. У яго быў гучны грудны голас, якi быў добра чуваць у зале. Гэта быў голас, якi пераконваў, калi нават не асаблiва ўдумвацца ў сэнс прапановы. А сэнс быў лёгка зразумелы. Чалавек нязмушана хадзiў па сцэне, рабiў скупыя жэсты, час ад часу выпiваў глыток вады i жартаваў. Потым ён раптам моўчкi спыняўся, паварочваўся тварам да публiкi i змененым рэзкiм голасам высякаў сказ за сказам, ён выдаваў iсцiны, усiм вядомыя, - пра беднасць, пра голад, пра беспрацоўе, усё больш распаляючыся, вабячы за сабой слухачоў. Урэшце ён палка шпурнуў у залу: "Далей так быць не можа! Патрэбны перамены!"

Публiка шалёна пляскала i крычала, быццам перамены ўжо наступiлi. Чалавек на сцэне чакаў, пакуль супакояцца. Яго твар блiшчаў. А потым наступiла галоўнае - шырока, пераканаўча, нястрымна: абяцаннi за абяцаннямi, цэлы град абяцанняў, i над галовамi слухачоў з'яўляўся купал раю, казачна стракаты, як латарэя, дзе ўсе нумары - выйгрышныя, дзе кожны знойдзе сваё асабiстае шчасце i асабiстыя правы i асабiстую помсту.

Я паглядзеў на слухачоў. Тут былi людзi ўсiх прафесiй, бухгалтары, дробныя рамеснiкi, чыноўнiкi, нейкая частка рабочых i шмат жанчын. Яны цяпер сядзелi ў душнай зале, адкiнуўшыся цi нахiлiўшыся, рад за радам, галава ля галавы. Хвалi слоў накатвалiся на iх, i было дзiўна: якiя розныя яны нi былi б, твары ва ўсiх мелi аднолькавы адсутны выраз, сонныя позiркi, скiраваныя ў туманную далячынь у пошуках фаты-марганы. У вачах была пустэча i адначасова магутнае чаканне, у якiм растваралася ўсё - крытыка, сумненнi, супярэчлiвасцi i пытаннi, штодзённасць, сучаснасць, рэчаiснасць. Той чалавек на сцэне ведаў усё, у яго былi адказы на любое пытанне, рада ў любой бядзе. Было прыемна даверыцца яму. Добра было, што быў такi, хто думаў за цябе. Было прыемна верыць.

Кёстэр штурхануў мяне пад бок. Ленца тут не было. Ён паказаў галавой на выхад. Я кiўнуў, i мы пайшлi. Хлопцы, што стаялi на варце каля дзвярэй, зiрнулi на нас змрочна i падазрона. У вестыбюлi пастроiўся аркестр, гатовы крочыць у залу. За iм быў лес сцягоў i процьма значкоў.

- Выдатна арганiзавана, праўда? - спытаўся Кёстэр на вулiцы.

- Першакласна. Магу судзiць пра гэта як стары кiраўнiк аддзела рэкламы.

Мы праехалi некалькi кварталаў да месца, дзе праходзiў другi сход. Iншыя сцягi, iншыя ўнiформы, iншая зала. Але ўсё астатняе амаль тое самае. На тварах той самы выраз няпэўнай надзеi i вернiцкай спустошанасцi. Перад радамi крэслаў - стол прэзiдыума, накрыты белым стольнiкам. За iм - партыйныя сакратары, прэзiдыум, некалькi энергiчных старых дзеў. Прамоўца, вiдаць,чыноўнiк, быў слабейшы за папярэдняга. Ён гаварыў казённай нямецкай мовай, прыводзiў лiчбы, доказы, усё было правiльна, але, нягледзячы на гэта, ён пераконваў слабей, чым той, другi, якi ўвогуле нiчога не даказваў, а толькi сцвярджаў. Зморана драмалi ў прэзiдыуме партыйныя сакратары, яны ўжо бачылi сотнi такiх сходаў.

- Пайшлi, - праз хвiлiну сказаў Кёстэр. - Яго тут таксама няма. Дарэчы, я так i думаў.

Мы паехалi далей. Пасля духаты ў перапоўненых залах паветра было халоднае i свежае. Машына iмчала па вулiцах. Мы ехалi мiма канала. Лiхтары кiдалi жаўтлявыя рэфлексы на цёмную ваду, якая цiха плёхалася каля бетоннай набярэжнай. Мiма паволi праплыла чорная баржа. Яе цягнуў буксiрны параходзiк з чырвонымi i зялёнымi сiгнальнымi агнямi. Адтуль забрахаў сабака, потым пад лiхтаром з'явiўся чалавек i знiк у люку, якi на iмгненне блiснуў залацiстым святлом. На тым баку канала ярка свяцiлiся дамы заходняй часткi горада. Да iх вёў мост з шырокай аркай. Бесперапынна туды-сюды снавалi машыны, аўтобусы, трамваi. Усё гэта было падобна да iскрыстай стракатай зямлi пад нерухомай чорнай вадой.

- Давай пакiнем машыну тут i пройдзем астатак дарогi пехатой, - праз хвiлiну сказаў Кёстэр. - Не так будзем кiдацца ў вочы.

Мы спынiлi "Карла" пад лiхтаром каля шынка. Калi мы выйшлi, ад нас наўцёкi кiнулася белая коцiка. Некалькi прастытутак у фартушках стаялi крыху паводдаль пад аркай варотаў. Калi мы праходзiлi мiма, яны прымоўклi. Катрыншчык спаў, прыхiлiўшыся да сцяны дома. Старая жанчына корпалася ў адкiдах, зваленых у кучу каля вулiцы.