Джон Стейнбек - Гронкi гневу (на белорусском языке)

- Добры вечар, - павiталася мацi.

Прадавец з цiкавасцю паглядзеў на яе. Дуга над яго вачамi паднялася яшчэ вышэй.

- Добры вечар, - адказаў ён.

- У мяне квiток на даляр.

- Можаце на даляр узяць, - сказаў прадавец i вiсклiва хiхiкнуў. - Вось так. На адзiн даляр. На цэлы даляр. - Ён павёў рукой, паказваючы на свой тавар. - Што хочаце бярыце. - Ён акуратна паправiў нарукаўнiкi.

- Думаю мяса ўзяць.

- У нас мяса ёсць усякае. Вось, напрыклад, фарш. Возьмеце фаршу? Дваццаць цэнтаў фунт.

- Цi не завельмi дорага? Па-мойму, апошнi раз я брала за пятнаццаць.

- Правiльна, - зноў цiха хiхiкнуў прадавец. - Але ў той жа час не так ужо i дорага. А паедзеце па фарш у горад, амаль галон бензiну спалiце. Выходзiць, не так у нас i дорага. I бензiну ў вас, вiдаць, няма.

Мацi строга сказала:

- У вас жа не пайшоў галон бензiну, каб прывезцi гэтае мяса сюды.

Прадавец весела засмяяўся:

- Вы ўсё дагары нагамi перавярнулi. Мы мяса не купляем, а прадаем. А каб куплялi, ну што ж, тады справа iншая.

Мацi прыклала два пальцы да губ i засяроджана насупiла бровы.

- Тут адзiн тлушч i храсткi.

- За гэтае мяса я не ручаюся, можа, яно i не зварыцца. I за тое, што сам еў бы яго, таксама не ручаюся. Ды мала чаго я не рабiў бы.

Мацi гнеўна глянула на яго, але спакойным тонам запыталася:

- А таннейшае мяса ёсць?

- Булённыя косткi, - адказаў прадавец. - Дзесяць цэнтаў фунт.

- Тут жа адны косткi.

- Адны косткi, - пацвердзiў прадавец. - Смачны суп будзе. Наварысты.

- А супавае мяса ёсць?

- Безумоўна. Дваццаць пяць цэнтаў.

- Давядзецца, вiдаць, без мяса абысцiся. Але i мяса хочацца. Прасiлi мяса ўзяць.

- Мяса ўсiм хочацца, яно ўсiм патрэбна. Вось добры фарш. Сала вытапiце, пойдзе на падлiўку. Добры фарш. Нiчога ў глум не пойдзе. Костак выкiдаць не давядзецца.

- А пачым... пачым бакавiна?

- Вунь куды махнулi! Гэта ядуць толькi на Каляды i ў Дзень дзякавання. Трыццаць пяць цэнтаў фунт. Каб у мяне была iндзейка, я б вам яе танней прадаў.

Мацi ўздыхнула:

- Дайце два фунты фаршу.

- Слухаю, мэм. - Прадавец лапаткай паклаў бледнага фаршу на навошчаную паперу. - Што вам яшчэ?

- Хлеба.

- Калi ласка. Вялiкi бохан пятнаццаць цэнтаў.

- Цана яму дванаццаць.

- Зусiм правiльна. Едзьце проста ў горад i купляйце за дванаццаць. Галон бензiну. Што яшчэ возьмеце? Бульбу?

- Ага, бульбу.

- Чвэрць даляра пяць фунтаў. Мацi пагрозлiва пасунулася да яго:

- Наслухалася я ад вас тут - хопiць! Я ведаю, якiя цэны ў горадзе.

Маленькi прадавец падцiснуў губы:

- Тады едзьце ў горад.

Мацi паглядзела на сваю сцiснутую ў кулак руку.

- Што ж гэта такое? - цiха сказала яна. - Вы гаспадар крамы?

- Не. Я толькi прадавец.

Навошта ж вы падсмейваецеся? Вам лягчэй ад гэтага? - Мацi глянула на свае сцёртыя да бляску маршчынiстыя рукi. - Хто ж тут гаспадар?

- Акцыянернае таварыства "Ферма Гупера", мэм.

- Яна i цэны вызначае?

- Так, мэм.

Мацi падняла на яго вочы i слаба ўсмiхнулася.

- Усе, хто сюды прыходзiць, вось так злуюць на вас?

Прадавец памаўчаў крыху, перш чым адказаць.

- Так, мэм.

- I таму вы жарты строiце?

- Што вы маеце на ўвазе?

- Такiм паганствам займаецеся. Вам i самому сорамна, га? Мусiце аджартоўвацца? - Голас у мацi гучаў мякка. Прадавец, як зачараваны, пазiраў на яе i маўчаў. - Значыць, так, - сказала яна. - Сорак цэнтаў - мяса, пятнаццаць - хлеб, дваццаць пяць - бульба. Усяго восемдзесят цэнтаў. А кава колькi?

- Самая танная - дваццаць цэнтаў, мэм.

- Выходзiць даляр. Працавалi сямёра i вось на якую вячэру зарабiлi. - Мацi зноў глянула на свае рукi. - Запакуйце, - паспешлiва прагаварыла яна.

- Слухаю, мэм. Дзякую вам. - Прадавец паклаў бульбу ў пакет i акуратна загнуў яго зверху. Потым пакасiўся на пакупнiцу i хуценька перавёў вочы на прылавак. Мацi сачыла, як ён пакуе, ледзь прыкметна ўсмiхаючыся.

- Як жа вы пайшлi на такую работу? - запыталася яна.

- Чалавеку есцi трэба, - адказаў прадавец i рашуча паўтарыў: - Чалавеку трэба есцi.

- Якому чалавеку?

Прадавец паклаў на прылавак чатыры пакеты.

- Фарш, бульба, хлеб, кава. Роўна на даляр.

Мацi падала яму квiток i пачакала, пакуль ён запiша прозвiшча i суму ў журнал.

- Ну вось, - сказаў ён. - Цяпер мы ў разлiку.

Мацi ўзяла з прылаўка пакеты.

- Яшчэ вось што, - сказала яна. - У нас цукру няма да кавы. Сын мой Том хоча з цукрам. Слухайце, нашы цяпер працуюць у садзе. Адпусцiце мне цукру, а квiток я потым прынясу.

Прадавец адвёў вочы ад мацi, адвёў iх далёка ўбок.

- Не магу, - цiха прамовiў ён. - Такое ў нас правiла. Не магу. Мне ўляцiць. Мяне звольняць.

- Нашы ж працуюць у садзе. Яны, пэўна ж, больш за дзесяць цэнтаў зарабiлi. Дайце мне толькi на дзесяць цэнтаў. Тому хочацца салодкай кавы. Прасiў цукру купiць.

- Не магу, мэм. Такое правiла. Без квiтка тавар не адпускаем. Аканом увесь час мне пра гэта дзяўбе. Не, не магу. Нiяк не магу. Мяне зловяць. Нас заўсёды на чым-небудзь ловяць. Заўсёды. Не магу.

- Нават на дзесяць цэнтаў?

- Нi на колькi не магу, мэм. - Прадавец умольна глянуў на яе. I раптам з твару яго знiк страх. Ён выняў з кiшэнi дзесяцiцэнтавую манету i са звонам апусцiў у касу. - Вось, - з палёгкай сказаў ён, дастаў з-пад прылаўка маленькi папяровы мяшэчак, усыпаў у яго шуфлiкам трохi цукру, узважыў i падсыпаў яшчэ крыху. - Калi ласка, - сказаў ён. - Усё ў парадку. Прынясеце квiток, i я вылiчу свае дзесяць цэнтаў.

Мацi не зводзiла з яго вачэй. Рука яе пацягнулася да мяшэчка з цукрам i паклала яго зверху на пакупкi.

- Дзякуй вам, - цiха сказала яна i пайшла да дзвярэй. На парозе абярнулася. - Адно я цвёрда завучыла. Увесь час вучуся гэтаму, з дня ў дзень. Калi ў цябе бяда, цi крыўда якая, або нястача - iдзi да беднякоў. Толькi яны памогуць, больш нiхто. - Сеткаватыя дзверы зачынiлiся за ёю.

Маленькi чалавечак аблакацiўся на прылавак, пазiраючы ўслед пакупнiцы сваiмi здзiўленымi вачамi. Стракаты сыты кот ускочыў на прылавак, лянiва падышоў да прадаўца i пацёрся аб яго плячо. Ён выцягнуў руку i прыцiснуў ката да шчакi. Кот гучна замурлыкаў, павiльваючы кончыкам хваста.

Том, Эл, бацька i дзядзька Джон вярталiся з саду ўжо ў цемры. Яны ледзь валаклi ногi ад стомы.

- Хто б мог падумаць - усяго толькi руку працягваеш, персiк зрываеш, а спiна проста разломваецца, - паскардзiўся бацька.

- Днi праз два пройдзе, - сказаў Том. - Паслухай, та, пасля вячэры я думаю пайсцi разведаць, што там такое было перад варотамi. Спакою мне гэта не дае. Пойдзеш са мной?

- Не пайду, - адказаў бацька. - Хачу хоць трохi папрацаваць i нi пра што iншае не думаць. Апошнi час толькi i рабiў, што мазгi сабе круцiў, замучыў iх зусiм. Не, пасяджу крыху i спаць залягу.

- А ты, Эл?

Эл адвёў вочы ўбок.

- Я, бадай што, пахаджу тут па лагеры, пагляджу, - сказаў ён.

- Дзядзька Джон, ясна, не пойдзе. Што ж, пайду адзiн. Вельмi цiкавасць разбiрае.

Бацька сказаў:

- А ў мяне тады цiкавасць разгарыцца, калi фараонаў тут паменшае.